Мурадин Ольмезов - балкарский поэт и драматург, родился 20 марта 1949 года в с. Эрназар Талды-Курганской обл. Казахской ССР, куда были депортированы (1944, март), как и весь балкарский народ, его родители. После реабилитации балкарского народа в 1958 г. семья Мурадин возвращается на родину - в Кабардино-Балкарию.
Он окончил Литературный институт им. Горького в Москве.
Долгое время работал в системе горно-лыжного туризма в Приэльбрусье. Сейчас он является ответственным секретарем литературно-художественного журнала "Минги Тау-Эльбрус".
Перу М. Ольмезова принадлежат 12 книг стихов, поэм, сказок и драм. Он перевел на балкарский язык и издал отдельной книгой рубаи великого Хайяма (Нальчик, 2002). Мурадин удостоен в 2000 году Государственной премии КБР в области литературы и искусства. Он участник Международного театрального фестиваля "Кавказ - гора языков" (Париж, 17-20 ноября 2003 г.). А его пьеса "Тахир и Зухра" на II фестивале национальных театров Северного Кавказа "Сцена без границ" (Владикавказ, 2002), была признана лучшей национальной пьесой. В 2008 году пьеса М. Ольмезова "Къан бла кюл" ("Кровь и пепел") издана отдельной книгой на французском языке в Париже.
Таракъ-таракъ къаяла
Тёрт да жанындан алып,
Юслеринде мияла
Бузлары кюнде жанып,
Сюеледи Минги Тау,
Таула бийи - мёнгю тау!
Къыркъ суу келеди андан,
Къыркъ да уллу чырандан,
Талай таш жагъаларын…
Къыркъ да озгъур душмандан
Сакълай босагъаларын,
Турады, аслан кибик,
Алпжюрек батыр Асбек.
Киши да этмез хыны,
Уруп кирмез элине:
Темир жоннган сырпыны
Таймай аны белинде.
Белибаууну жези
Къулач болады тамам.
Ол узалса, сюннеси
Айгъа тиеди, баям.
Жел кётюре солууу,
Жол береди къая да.
Состар ташланы, уууп,
Муру этип къояды.
Темир токъмагъы тийсе,
Тауну эки этеди,
Саяуун атып ийсе,
Къая тешип ётеди.
Такъыясын, къалкъанын
Къум, букъу басып турмаз…
Ашда андан къалгъаны
Киштикни да тойдурмаз.
Ууанык уча азлыкъ
Этеди, бир олтурса,
Излемезча аш-азыкъ,
Сау ай ашамай турса.
* * *
Жети жол айырылгъан,
Жети да суу къошулгъан
Тау этеги ёзенде
Жылтырай-жана кюнде,
Турады Алтын Терек,
Чыкъ тюше, къырау ура,
Аны сугъаргъан черек
Гинясуу кибик бара.
Чапракълары - алтындан,
Бутакълары - кюмюшден.
Жети кюннге атлыла
Айланадыла кючден
Ол Тейри Терегини
Гюрен тёгерегине.
Алтын Терекни учу
Жулдузла санай тура.
Жулдузчукъла уа, учуп,
Учунуп, ойнай тура.
Жети айырыды терек.
Хал аланны да жюрек
Кючюдю, ёхтемлиги,
Жерине сюймеклиги,
Журтуна кюймеклиги,
Аны сыйы, хурмети,
Ариу къылыгъы, бети,
Кёлю, сыры, ниети.
Ол терекни башында,
Жулдузлагъа къаршыда
Эки къуш, салып уя,
Турадыла, дюн-дуния
Тынчлыгъын сакълап, мында.
Жети жол айырылгъан,
Жети да суу къошулгъан
Жерде тынгысыз къушла
Сакълайдыла жерлерин.
Къан къазауат урушла
Кирмесинле деп бери.
Билмей тургъанлай жетип,
Къалмасынла душманла,
Мында ат оюн этип
Кетмесинле деп ала…
Ортасында уа - эки
Мингжыллыкъ билгич уку
Кёзлерин ауур жукъу
Басханлай, ауур, эски
Къадар Китабын алып,
Окъуйдула терекде,
Ай, сейир нюрюн чачып,
Бара жулдузлу кёкде.
Хакъдан, керти боллукъдан
Айтадыла укула,
Беш да уллу тюрк халкъдан
Айтадыла укула.
Тюбюнде - эки бёрю,
Бири - кече, бири - кюн,
Душманла, ётюп бери,
Халкъны тонамаз ючюн,
Кёз къакъмай къарайдыла,
Келгенни марайдыла,
Терк тутадыла, жетип.
Пилни да онгсуз этип
Къоядыла. Пил, къоян
Кибик, бошду алагъа.
Деу келсе да алайгъа,
Къоркъа билмезле андан.
Алан журтуна антлы
Бёрю - Ата Бёрюдю.
Алан халкъына антлы
Бёрю - Ана Бёрюдю.
Жана мыдых кёзлери,
Селегейлери агъа.
Аяз да ётмез бери,
Сормагъанлай алагъа.
Ол терекни тюбюнде
Жюз жыллыкъ салкъын табар.
Ол терекни тюбюнде
Тёречиге тёр да бар.
Жанында уа - Къушжетер.
Ол - Асбекни тарпаны.
Элия кёрсе аны,
Ол да сукъланып кетер.
Кишнесе - тенгизлени
Толкъунларын кётюре,
Чапса - жашил тюзлени,
Акъ тауланы тепдире.
Жети кёкню кётюрюп,
Боранлары ёкюрюп,
Булут къашларын тюйюп,
Буз тегерейин кийип,
Сюеледи Минги Тау,
Таула бийи - мёнгю тау.
Таракъ-таракъ къаяла
Тётр да жанындан алып,
Юслеринде мияла
Бузлары кюнде жанып,
Сюеледи Минги Тау,
Таула бийи - мёнгю тау.
Этеклеринде аны
Ёхтем миллет жашайды,
Къызы - жургъа, уланы -
Боз бёрюге ушайды.
Алп Асбекни бийлери,
Бек къутлуду кюйлери:
Сыйыннгысыз маллары,
Жокъду санап санлары.
Ийнеклери - сютлюле,
Бугъалары - этлиле;
Эгиз таба къойлары,
Тохтамайды тойлары.
Жылкъылары уа - тенгиз
Толгъунла кибик, - кемсиз.
Эчкилери да - семиз.
Ала жыл сайын эгиз
Тёлю келтиредиле,
Кёлюн кётюредиле.
Да алай болгъанлыкъгъа,
Байлыкъдан тойгъанлыкъгъа,
Жашамайды къууанып,
Жокъду аны уланы.
Ол, къайгъы басып башын,
Ашаялмайды ашын,
Тынч, ырахат олтуруп.
Бирде, секирип туруп,
Чыгъып кетеди юйден,
Минип тулпар атына.
Айкъыз - аны алтыны,
Къууанмайды сабийден,
Ол да къаратон - къара,
Сагъышлары ауара
Этип, ауана кибик,
Жашайды, къара кийип.
Жарыкъ бети саз болуп,
Толу кёлю аз болуп,
Онгуп ариу кёзлери,
Мудахдыла сёзлери.
Ышармайды, кюлмейди,
Не этерге билмейди.
Ашагъаны уу болуп,
Жашайды ол, къуу болуп.
Байрым ташха ай сайын
Барып турду жай сайын.
Къурманлыкъ этден элтип,
Байрымгъа юлюш этип:
«Келдим санга ай кече,
Байрым бийче, бай бийче,
Ма санга окъа», - деди,
Кесине жаш тиледи.
«Байрым бийче, бай бийче,
Келдим санга ай кече.
Ма санга чилле», - деди,
Кесине къыз тиледи.
Алай Байрым да анга
Болушалмады, тангнга
Дери тилек этсе да,
Алтын, кюмюш элтсе да.
Бир ауукъдан къайтып, ол
Жек къамчисин сурады:
-Бер! - дегенни айтып, ол
Алп Асбекге къарады.
Аны къарамы тешип
Бара эди, буруулай.
Жюреги, аугъа тюшюп,
Чыхыр болуп, сууурлай,
Жукъ айталмады Асбек,
Тыкъсыды, кюйдю, бишди.
Хыйла билмеген жюрек,
Обур аууна тюшдю.
-Сен тёзалгъан, мен а нек
Тёзалмайма? Жата бер!
Сынсытдынг, батыр Асбек,
Улур кибик, хата кёр! -
Деди да, ол жигитге,
Кёлюн чёкдюре, кюлдю.
Алпны тенг этип итге,
Алай сындыра билди.
Ыйыкъ озду арада,
Озду эки ыйыкъ да.
Бир жол гуппур, къыйыкъ да
Къуртха келип къарады
Алп Асбекни халына.
Асбек ёрге турмады,
Хазна эс да бурмады,
Гызма чачлы къуртхагъа,
Жалынып, баш урмады.
Къамчини тасха кючюн
Алгъадан сезип эди, -
Алп Асбек аны ючюн
Къуртхагъа тёзюп эди:
«Кёп бармаз. Чийи чыгъар», -
Деп… Ол да мадар эди.
Жютю къылычы да бар,
Къарыуу да бар эди.
Ташдан, темирден ётген
Къылычы бла тангнга,
Жер тешип, чыгъып кетген
Иш тюйюл эди анга.
Обур айтды: - Къамчими
Бер манга, бери узат!
Бермесенг а - ичинги
Бузарыкъды Сурхузак! -
Сурхузагы уа - тонгуз,
Пил да маталлы бир зат,
Токъсан, дагъыда тогъуз
Башы болгъан Сурхузак!
Жокъ къолу, буту, бели…
Гыбыт маталлы эди.
Кирпи кибик, шинжили,
Ол бир мазаллы эди.
Токъсан дагъыда тогъуз
Баш битип ол гыбытха.
Бу жаныуарны къобуз
Согъа, жаратды къуртха.
Алай этгенди обур,
Секирип жюрюр кибик,
Хар къайда къабар, улур,
Хырылдар, юрюр кибик.
Топ кибик чаба эди,
Дап-дуп этип, деуге да;
Кёрмей бир милдеуге да,
Ташны да къаба эди.
Токъсан тогъуз да башлы
Сурхузак алпха чапды.
Къычырыгъындан ташла
Тёнгерей, алай къапды.
Асбек, тюйюп къашларын,
Уллу къылычын тартды,
Ол от къусхан башларын
Уруп-уруп чартлатды…
Аслан башы бла бек
Кюрешди Асбек батыр,
Ит башы бла да кёп
Сермешди Асбек батыр.
Бёрю, къаплан башларын
Бир бирине юрдюрдю,
Айыу, къабан башларын,
Чёпленича, юздюрдю.
Дагъы он башын къыйып,
Къарнында къылыч бурду.
Бек ахыр кючюн жыйып,
Сурхузакны аудурду.
Ахырына таянып,
Ауду Асбек кеси да.
Ёлген сунду да аны,
Ой, унутуп несин да,
Къуртха, къамчисин алыр
Муратда, чабып келди:
«Сурхузну жойду батыр,
Алай кеси да ёлдю!» -
Дей, къуртха, алама деп,
Къамчисине узалды.
Алп батыр, хыны сермеп,
Къуртханы тюпге салды.
Биягъы къуртха, мёлек
Сыфатына кирдими?
Биягъы батыр Асбек
Ол ариуну кёрдюмю?
-Бош кюрешме! - деди ол. -
Энди алдатмам санга.
Бир хатериме къор бол,
Энди тюбе хатанга.
Кёп кетгенликге къаным,
Санга къарыр кючюм бар!
Тиширыуса да, аны
Ючюн санга кечим бар.
Къылычымы боямам
Бюгюн сени къанынга.
Алай энди аямам, -
От салырма жанынга.
Турду да Алан бийи,
Ариугъа да: «Тур!» - деди.
Къымыжа этип, кийиз
Къамчи бла сермеди.
Отха тюшген киштиклей,
Ол бек ачы къычырды.
Биягъы кечим тилей,
Тобукъларына турду.
-Андан эсе, къамангы
Сууур, - чартласын башым,
Юсюме ой къаламы,
Ташда къойма да ташын.
Кийиз къамчи бла сен
Урма мени! Терсме бек!
Алай, кечмезден эсенг,
Къама ур, батыр Асбек.
«Ол жилян эсе, мен ит
Болмайым», - деди жигит.
-Уй, обур! - деп жекирди,
Дагъыда бир жетдирди.
Жетдирди эсе, кёрдю
Тюшюнде да кёрмезин:
Къуртха алай «ёкюрдю»,
Ташлагъа ура кесин;
Сора ол, жилян болуп,
Къачды хуру ичине.
Асбек, сейирге къалып,
Билди кючюн къамчини.
Къарыусуздан тентирей,
Асбек тышына чыкъды:
-Къушжетер, къайдаса?! - дей,
Келирине ашыкъды.
Жел этип жетди аты,
Асбекни халын кёрдю.
Аллында жерге жатып,
Алп батарны миндирди.
Асбек Харраны къатын
Жуугъан суууна келди.
Къарыуу къайта, аны
Тёрт да саны тирилди.
Токъсан тогъуз жарасы,
Кёз кёре, болду сотур.
Алп атыны жалкъасын
Сылай, шош айтды батыр:
-Энди, къалагъа жетип,
Кёк тайчыкъны сюрейик,
Ол Харра айтхан керти
Эсе, сынап кёрейик.
Тенгиз чайкъалгъанча, жер
Алай тебренди, тепди,
Ачы кишней, Къушжетер
Харраны таласына,
Талада къаласына,
Жел, боран этип жетди.
Къушжетерден секирип
Жерге тюшдю да Асбек,
Темир буруудан кирип,
Бир сейирлик ат керек
Алып чыкъды халжардан,
Къамчи сабы - маржандан,
Ёзенгилери - кюмюш,
Иер къашлары - сата,
Алтын жюгени - кюндюз
Кюнню кёзюн къамата.
Тайны кесин а, излеп,
Кёп кюрешди - тапмады.
Анда таш кюбюр эслеп,
Ол къууанып чапмады.
Анга кереги - алтын,
Кюмюш тюйюл - тайчыкъды.
Алп Асбек кёрген алты
Жер юйю да ачыкъды.
Жетинчи эшиг' а - бек! -
Къалай ачхын? Ойлашды.
Темир буруудан Асбек
Ылытхын алып, ачды
Ачылмагъан эшикни.
Семсиреп къалды Асбек.
Анда жауур эшекни
Кёрюп, ачыуланды бек.
Жети кёкню кётюрюп,
Боранлары ёкюрюп,
Булут къашларын тюйюп,
Буз тегерейин кийип,
Сюеледи Минги Тау,
Таула бийи - мёнгю тау.
Таракъ-таракъ къаяла
Тётр да жанындан алып,
Юслеринде мияла
Бузлары кюнде жанып,
Сюеледи Минги Тау,
Таула бийи - мёнгю тау.
Этеклеринде аны
Ёхтем миллет жашайды,
Къызы - жургъа, уланы -
Боз бёрюге ушайды.
Ташдандыла юйлери,
Алп Асбекди бийлери…
* * *
Асбек кетгенли бери,
Айкъыз - бютюн тынгысыз.
Къуш тёшегине кирип,
Жатмайды ариу Айкъыз.
Жукъ да айтмай кетгенин
Бек осал этди Асбек.
Аны алай этгени
Къыйнайды бютюн да бек.
Жарыкъ бети саз болуп,
Ариу кёлю аз болуп,
Онгуп ариу кёзлери,
Мудахдыла сёзлери.
Ышармайды, кюлмейди,
Не этгенин билмейди.
Ашагъаны уу болуп
Жашайды ол, къуу болуп.
Байрам ташха ай сайын
Барып турду, жай сайын,
Къурманлыкъ этден элтип,
Байрамгъа юлюш этип:
«Байрам бийче, бай бийче,
Келдим санга ай кече.
Ма санга окъа», - деди,
Кесине жаш тиледи.
«Байрам бийче, ай бийче,
Келдим санга жай кече.
Ма санга чилле», - деди,
Кесине къыз тиледи.