Нечик чексиз термилдинг! Кёп жилядынг, ёз жашынг Болмай, алпны эр башын Ташха-ташха тюйдюрдюнг. Бар, жарсыма. Умайгъа Болсун ариу алгъышынг. Алп Асбекни урлугъу Чирчик этгенди. Жашынг Боллукъду - кючлю батыр, Тейри да алгъыш айтыр, Тулпар тууарыкъды, бар! Унутма: сабий табар Заманынг жетсе, элден Кеннге къутулурса сен. Айкъыз, мен аны къаты Айтама, къатлап, санга. Нартладан болсун аты, Бир нарт ат ата анга. Айкъыз, андан насыплы Жокъча, чапды - къыз кибик. Жашай эди къысылып, Жарыды, жулдуз кибик. * * * Асбек кетгенли бери, Бош болгъанды аскери. Къаукъалакъгъа берилип, Бир бирине керилип, Къайгъы, къаугъа къозгъала, Тергемейдиле ала Онг ёзюрню да жукъгъа. Сол ёзюрню да жокъгъа Сана да къой: кёзбауду Аны эте билгени. Биледиле дос, жау да Байлыкъ ючюн ёлгенин. Жюзге, мингнге бёлюнюп, Къулгъа, бийге бёлюнюп. «Сен - сен эсенг, мен а - мен!..» Туз къуйдула жарагъа. Акъылсызлыкъ, эмеген Болуп, кирди арагъа. Жокъду малгъа къарагъан, Чалгъы чалгъан, тиш этген, Элге-журтха жарагъан, Юй сюеген, иш этген… Къаугъала арасында Тозурады къыралы. Жар эрнинден, жаралы Жугъутурлай, салынды. Энди аз да тепгенлей, Кетерикди юзюлюп… Жетмезлеми: «Ур! Къыр!» - дей, Хызнак аскер тизилип. Эрттеден бери аны Дерти барды Аланнга, Байды да алан ханы, Тынчлыкъ бермейди анга. Аландан Хызнак ханнга Хапар алып келдиле: -Бир тыйгъыч да жокъ санга, Ууатайыкъ! - дедиле. Асбек эсе - узакъда, Урайыкъ да, утайыкъ. Алан халкъын тузакъда, Азаплыкъда тутайыкъ! Бирлик эсе - бирлик жокъ. Сора бизни ким тыяр?! Бетсизликге - эрлик жокъ, Эрлик жокъ да, хорлам бар! Мал, алтын, кюмюш, адам Бир сени болсун. Ёзге Байлыгъындан а бизге Бир зат узатсанг - тамам… Ёзюрлери айтханны Хызнак хан къабыл кёрдю: -Къул этейик Аланны! - Деп, Хызнак буйрукъ берди. Санап сансыз аскери Саф-саф туруп, тебреди. Энди аланла жери Кимге да эркин эди… * * * Хызнак деген аллай къан Тулукъ эди, бир сылыкъ: Ханлагъа адеп-къылыкъ Тёре эди. Бу уа жан Алыучугъа ушагъан, Чал къабанча жашагъан Ашы-сууу къан эди. Жийиргенчли хан эди, Сёзю - сёз тюйюл: юрюп, Алай айтды айтырын. Уруп, тюйюп, тюкюрюп, Къыстай эди акъылын Кёзюне къарап айтхан Чыкъса ёзюрлеринде. Адепсиз эди ол хан, Къан къайнай кёзлеринде. Къур къыралны иеси - Мюйюзлю Хызнак кеси. Къан ырхыла бардыргъан Эди аны сенеси. Аны эси-акъылы Оймакъ бла бир эди, Къызыл сирке сакъалы, Сибиртгича, кир эди. Къабан жухунлай - бети, Къара эди ниети. Бери къарап тишлери, Хурт-хурт этер эди ол, Тюннге жорай тюшлерин Учуп жете эди ол Бийменлик халкъларына. Берген жасакъларына Бюсюремесе къагъан, От салып юйлерине, Ненча кере тёкдю къан! Ёксюз сабийлерине - Мурдар аурутмады жан. Аны бадыр эллези Чириген ийис этип, Ол жангыз житча кёзю Сол къыйыгъына кетип. Кюн жарытмайды кюндюз, Кече жарытмайды ай. Жай болмайды. Дайым кюз Жауунлары жаугъанлай. Алп тарпан да, алаша Кибик, тебеди кючден. Къартаяды тамаша Ариу да эртте-кечден. Аслангюр да Къурстанда Тозурап къалады терк, Къуш да учмайды анда, Жемиш этмейди терек. Ит къагъанны адамы Зауукълукъда жашайды, Эркинди да туз-дамы, Сюйген ашын ашайды. Кишилери - жаншакъла, Уллуаууз чыгырла. Тишилери - баштакъла, Тамам эмен чыккырла. Хызнакны эли-халкъы Жашайды ойнай-кюле, Бийменликле уа, салта Тюбюндеча, тюйюле. Бирлери - къулакъсызла, Мангылайсыз - бирлери. Къутсуз, хыярбаш къызла, Бууа базыкъ беллерин, Къарайдыла, кеслери Кибик, къара жашлагъа, Акъылларын, эслерин Алгъан къангабашлагъа. Къагъанны балалары «Бир, эки» деп жюздюле. Маймулду аналары, Тырнакълары - биздиле. Эки жыйырма къызы, Жашы да - юч жыйырма. Житча кёзлери, турма Кибик, моргъулдум къызыл. Ала къаш башларында, Мыдыхла кибик, жанып. Лахор эте, къууанып Ашагъан ашларында - Сау макъала, губула… Киеулери, къубула, Ханнга тынгылайдыла. Гулала кибик, была Къыйын ангылайдыла. * * * Жети жол айырылгъан, Жети да суу къошулгъан Тау этеги ёзенде, Жылтырай-жана кёкде, Турады Алтын Терек, Кюн къагъа, къарыу ура, Аны сугъаргъан черек Гинасуу кибик бара. Бай терекни башында, Жулдузлагъа къаршыда Эки къуш, салып уя, Турадыла дюн-дунья Тынчлыгъын сакълап мында, Билмей тургъанлай, жетип Къалмасынла душманла, Малтап, ат оюн этип Кетмесинле деп ала. Тюбюнде - эки бёрю. Къыш, жаз демей, кече-кюн, Душманла, ётюп бери, Халкъны таламаз ючюн Кёз къакъмай, къарайдыла, Жауларын марайдыла, Терк турадыла, жетип. Кимни да онгсуз этип Къоядыла. Пил, къоян Кибик, бошду алагъа. Деу келсе да алайгъа, Къоркъа билмезле андан. Алан журтуна антлы Бёрю - Ата Бёрюдю. Алан халкъына антлы Бёрю - Ана Бёрюдю. Жана мыдых кёзлери, Селегейлери агъа, Аяз да ётмез бери, Сормагъанлай алагъа. Ортасында уа - эки Сейирлик билгич уку. Кёзлерин ауур жукъу Басханлай, ала эски Къадар Китабын ачып, Окъуйдула терекде, Ай, сейир нюрюн чачып, Бара жулдузлу кёкде. Хакъдан, керти боллукъдан Айтадыла укула; Беш да къарындаш халкъдан Айтадыла укула… * * * Къушла, Алан журтха жау Келе тургъанын кёрюп, Къычырадыла къыстау, Аскерге белги берип. Укула да башларын Тынгысыз бурадыла, Тепдиралмай жашланы, Ачы къычырадыла. Ёзюр эшитген - дауур, Эси къаугъагъа кетип, Башы сос ташдан ауур, Тили бюлдюргю этип. Бёрюле да, бир уллу Палах келгенин айтып, Эл бузадыла, улуп, Акъ тауланы сагъайтып. Алангъасар жыяргъа Кюрешсе да аскерин, Жауну аллын тыяргъа Тепдиралмайды бирин. Тайпа-тайпа бёлюнюп, Ёч болдула бир бирге. Кючлю къыралларын тюп Этгенлерин кёрюрге Унамады бири да - Атчысы, ёзюрю да… * * * Хызнак, тюе атына Минип, алай келеди. Аны къуртха къатыны Ууакъ-ууакъ кюледи: Бай Аланны алтыны Кёп болгъанын биледи. Хызнак ханны тюеси - Бир тебе тургъан дуппур. Тёртмюйюз Хызнак кеси Боюнсуз, сырты - гуппур. Ауур-ауур атлагъан Тюе солууу - боран. Ол тюени отлагъан Кырдыгы - къалын орман. Багъанадан базыкъды Ханны тартхан юллеси, Къатхан темир къазыкъды Ол мингкъулач сюннеси. Аузундан ургъан тютюн Ожакъдан кибик чыгъа, Кёкде тутулады кюн, Жерде - адам тунчугъа… * * * Жетип къутулур чагъы, Айкъыз кетди къаладан. Танг бла элден чыгъып, Сабий тапды. Талада Таш тюбюнде жаш тапды, Алан халкъгъа баш тапды. Чашчыгъы - сары алтын, Эки да жюрекчиги. Батыр боллугъун айтып Турады аны къаты, Къанга кёкюрекчиги. Ууучунда ташчыгъы - Тюз да къобуз тюеги. Ауур эди жашчыгъы - Болат эди сюеги. Бойнуна, дууа этип, Такъды зумрут ташчыгъын… Тауланы титиретип, Аш тиледи жашчыгъы. Ёшюн салды жашына Кючден алып къолуна, Сора, Байрам ташына Элтип, тилей-жалына: «Болуш, - деди. - Балама, Тюбетме Хызнак ханны. Мен барайым къалама, Ол сезгинчи тасхамы». Алай кеч эди. Ханны Къатыны Гызмак кёрюп Турду сабий тапханын Ариу бийче. Ол, юрюп, Эгетлерин чакъырды. Алагъа буйрукъ берип, Байрым ташха чапдырды. Хызнакны эгетлери, Жел ургъанлай, жетдиле: «Бер кючюгюнгю бери!» - Деп, хыны дау этдиле. Алтын Терекни къушун, Дууа окъуп, чакъыра, Бермеди Айкъыз жашын, Созсала да чачындан. Къуш, боран этип, жетди Айкъызны дууасына. Жашчыкъны алып кетди Кесини уясына. Хызнак ханны аллына Келдиле аны сюрюп, Къутура да, алына, Хызнак сёлешди, юрюп: «Ол ит кючюгюнг къайда?! Къайры этдинг жашынгы?! Айт, бусагъат былайда Тайдыргъынчы башынгы!» Жукъ да айтмады Айкъыз, Кёл этерге кюрешди. Хызнак кемсиз къызып, буз Ургъан кибик, сёлешди. Эгетлеринден бири, Тили бёлдюргю этип: «Бойран элмендер кёре Тургъаныбызлай, жетип, Къуш алгъанды жашчыгъын, Къозунуча, макъыртып! - Деди да, алгъа чыгъып, Артха турду акъыртын. «Сора къуш алып кетди Асбекни ит кючюгюн? Таугъа-ташхамы элтди? Ха! Къурутду чирчигин! Акъмангылай, къаракъаш Бийчесин а къарауаш Этейим къатыныма, Созгъан чий алтыныма!» Къурну аскери - хыны! Гумулжукла кёчгенлей, Жетип, аланла къанын Ичди, чагъыр ичгенлей. Бирем-бирем чёпледи Хызнак тюрк юзюклерин: Жесирлеп жигитлерин, Намысларын тепледи. Аланны тонап Хызнак, Халкъын а кетди сюрюп, Ариу Айкъызны бунзак Этип, улуп, ёкюрюп. Къоркъгъан а этесе алп Асбекден, аман Хызнак! Бош къалды Алан журту, Шайтан къаргъагъан кибик… Келеди батыр Асбек Узакъдан чабып, жортуп. Билмейди алыкъа ол, Алан журтха ашыгъа, Аны алып келген жол Къайтарлыгъын хужугъа. Билмейди алыкъа алп Ачыудан жарыллыгъын, Туугъан ташын къучакълап, Сабийча жилярыгъын… * * * Къуш Асбекни жашчыгъын Алып келди уягъа, Аны зумрут ташчыгъы Жарыкъ жая дуньягъа. Ата Къушу да келди, Башындан агъа къаны, Къарап кёргенлей билди Алп болугъун баланы. Жашчыкъ жиляды ачдан, Тауланы титиретди. Айыуну да агъачда Сирелтди, симсиретди. -Ана Бёрю эмчегин Тартдырсын да, тойдурсун, - Дедиле, - ёсюп, жигит Боллукъ жилямай турсун. Экиси да баланы Алып, жерге эндиле. Алп бёрюле быланы Шуёхлары эдиле. Хызнакны жалдатларын Халек къыргъан бёрюле, Бир бири жараларын Жалай тургъан бёрюле, Алп къушланы сау кёрюп, Къууандыла, алан Халкъын къанлы жау сюрюп Кетгенине къыйнала. Алп жашчыкъны хапарын Ана Къуш баям этди. Ач тулпарны хахайы Сурх таууна да жетди. Эки уку да энди Алп жашчыкъны кёрюрге. Ол къуру эмчек эмди, Къысылды да бёрюге. Тейрилери Тотурдан Ана Бёрю тиледи: -Бу ачдан жиляй тургъан Балагъа сют бер, - деди. - Сют бер! Эмчегим толсун, Асбек унутмаз аны. Сени жашынг да болсун Асбекни бу уланы. Тотур Ана Бёрюню Тилегин къабыл кёрдю. Алп боллугъу кёрюнюп Тургъанчыкъ эме кирди, Ичди бёрюню сютюн. Сора ёрге сюелди, Къыл-къыл эте да, кюлдю, Эринчиклерин сюртюп. Сора, къууулуп, тюлкю Тутуп, келди алагъа. Къуш, саугъа этип, тюгюн Берди жигит балагъа. -Керек кюнюмде отха Жетдир тюгюмю учун, - Деди, - Ёрюзмек атхан Окъча, жетерме учуп. Жаш дагъыда, къампалып, Бёрю эмчегин тартды. Экижыллыкъ къапланны Къычыртыр къарыу тапды. Чыгъып келди да таугъа, Андан кийик эндирди. Бёрю да этди саугъа: Боюн тюгюнден берди. -Керек кюнюмде отха жетдир тюгюмю учун, - Деди, - Сосрукъ атхан Окъча, жетеме, учуп. Ол ючюнчю кере да Эмди бёрю эмчегин. Ол жангы кюч бере да, - Ой, тамаша! - эмеген Къарыу кирди санына, Темир юзерча болду. Аны алан къанына Бёрю сют да къошулду. Бир терен къолгъа кирди Тюгенмез къарыу алгъан, Айыугъа минип келди, Кёп да мычымай, андан. Ана, Ата Уку да Къууандыла кючюне, Бюсюрелле бютюн да Жигитлиги ючюннге. Уку да этди саугъа, Ол да берди тюгюнден: -Къыйын кюнюнгде санга Табылырма, тулпар, мен. -Манга ат атагъыз, - деп, Батыр улан тиледи. - Ата-анамы излеп, Жол къыдырлыкъма, - деди. -Ат атагъыз, - дейсе да, Алтыбыз да атайыкъ. Болушлукъ излейсе да, Биз билгенни айтайыкъ: Тюлкю тутуп, жетдинг сен Онючжыллыкъ уланлай, Кийик уча этдинг сен Онбешжыллыкъ уланлай. Онсегизжыллыкъ жашлай, Сауутсуз барып уугъа, Тёбеге къоннган къушлай, Къонуп келдинг айыугъа. Сабий оюннга кибик, Алай къара бу затха. Аздын-аз бу жигитлик Санга тийиншли атха. «Атам, анам», - дей эсенг, Ананг - жесир, атанг - тас. Халкъынгы излей эсенг, Ас-темир не Батыр-Ас Деген атха тийиншли Сен болалмасанг, - жояр. Ол къара къабан тишли, Жангыз бир къагъып къояр. Нёгеринг - кючюнг, эсинг. Ма - сен, ма - жол. Хайда бар. Алп эсе, алгъа - кесин, Атын а - артда сынар. Баш урду - Ана Къушха, Баш урду - Ата Къушха. Ана Бёрюге да баш, Ата Бёрюге да баш, Эки Укугъа да баш, Урду аслан кёллю жаш. Сора: - Къалыгъыз эсен, - Деди алагъа. - Элмен Асбекни жашы эсем, Алп батыр болурма мен. «Барса - келмезден» мен сау Къайтырма, - деди, - артха! Атам бюсюрер атха Тийиншли болурма, хау! Т Ё Р Т Ю Н Ч Ю Б А Ш Ы АЛПЖЮРЕК АСБЕК, КЪУРСТАННЫ АХЫРЫ, САТХЫЧ ЁЗЮРЛЕНИ ЖАЗАЛАРЫ, ЧАЛБАШ ЖЫРАН,АСБЕКНИ ЁМЮРБАЯНЫ, БУЛГЪАР БАТЫРЫ - БОЛАТ, КЪОЙМАН БАТЫРЫ - ЖОЛАТ, ХАЗАР БАТЫРЫ - КЪАСПАР, БАРСИЛ БАТЫРЫ - БАЗБАР СОРА БИРСИЛ АЛАН ЭЛЛЕЗНИ КЪУРАЛГЪАНЫ Келбети, кёзю-къашы Жарып, келеди Асбек, Аллына къызы, жашы Чабып чыгъарыкъ кибик. Мушхутул келеди ол, Тенгиз тайчыкъ - ызындан. Кече не кюн демей, жол Къоратып келеди хан. Тёрт да алмаз туякълы Тайчыкъ ууакъ кишнеди. Кёрюп жарты жаякълы Бир сейирлик кишини. Алп арсарсыз таныды: Къаугъар эди жаралы. -Бу Хызнакны къыралы Тюйюлдю да, мында нек Айланаса?! - деп, Асбек Къылыч бла жаныды. - Кет, аллымдан тай! - деди. Къаугъар а былай деди: -Хан Хызнак, марап туруп, Сен Аландан кетгенлей, Аскерин бери буруп, Самум желле жетгенлей, Кирди да, жюзге, мингнге Чачылгъан эллезинге, Тюй чёплеген тауукълай, Бирем-бирем чёпледи, Байрагъынгы, зауукъгъа Къалып, жерге тепледи. Къыргъанды къыралгъанын, Сюргенди сюралгъанын, Тонарыгъын тонап, ол Журтуна алгъанды жол. Къушжетеринг къуш эсе, Жетериксе, хайда, бол! Къазанча къайнай, Асбек Атындан хыны тюшдю. Чыгъана отда кибик, Жюреги кюйдю, бишди. Кийиз къамчисин алып, Къушжетерин къуш этди. Тайчыкъгъа иер салып, Ол жолуна бош этди. Учду да кетди батыр, Учхан жулдуз баргъанлай. Тенгиз тайчыгъы айгъыр Болду, иер салгъанлай. Тебинтур Асбек, жетип, Хызнакны къаугъарларын Башлады дырын этип, Аланы къаугъалары Тауланы титиретип. Ачыу къутуртхан Асбек Къуш юсюнден жаулагъа, Буз жауун ургъан кибик, Садакъ окъла жаудурду. Къуш да жыртды тутханын, Къабып, къагъып да къырды. Уллезер Хызнак ханны Аскерин жаргъа бурду. Сора, къушун къондуруп, Ат этип, минди анга. Душман аскерин жырып, Сызылып келди ханнга. Аны кёрген аланла Къарыуларын жыйдыла. Аслан кёллю уланла Жауну жардан къуйдула. -Эй, къызбай Хызнак! - деди Асбек, кёкча кюкюреп. - Тынч турсанг, иги эди Харам жанынга уа! - деп, Къамчиси бла уруп, Къабан этди Хызнакны, Къарт мегежиннге буруп Къойду маймул Гызмакны. Дагъыда къамчи урду - Эки жыйырма къызын Алмостулагъа бурду, Тебип, гюрюлдеп, къызып. Келин, киеуюн да, жек Къамчиси бла Асбек Биришер тартып ётдю, Мычымай итле этди. Ала, бир бирин талай, Къарт къабанны къуудула. Ала, бир бирин талай, Мегежинни буудула, Къан жараларын жалай, Дыгалас улудула. Алп Асбек, халкъын тыйып, Сёлешди, айып салды. Эллик ханларын жыйып, Эллезин чачханланы, Хызнакдан къачханланы, Уруп, башларын алды. Алп эди, батыр эди Асбек - Аланны ханы. Намысха къаты эди, Тау адет - тёре аны Баш жорукъаты эди. Минги тау - Кавказ тёрю - Аланны багъанасы, Жашауну магъанасы, Журтуду - Алан жери… Бушуу туманы басып Турмады - къайтды насып. Жашау энтта - аламат! Алп Асбекге аманат Болсун ташы, тереги, Кёгю, жери, череги, Къарты, жаны, сабийи, Тыпыры, оту, юйю. Уллу Алан къыралын Энди Тейри къурасын. * * * Жети жол айырылгъан, Жети да суу къошулгъан Тау этеги ёзенде, Жылтырай-жана кюнде, Турады Алтын Терек, Чыкъ тюше, къырау ура, Аны сугъаргъан черек Гинасуу кибик бара. Ол терекни башында, Жулдузлагъа къаршыда Эки къуш, салып уя, Турадыла дюн-дунья Тынчлыгъын сакълап мында, Ортасында уа - эки Мингжылыкъ билгич уку. Кёзлерин ауур жукъу Басханлай, ала, эски Къадар Китабын ачып, Окъуйдула терекде, Ай, сейир нюрюн чачып, Жюзе жулдузлу кёкде. Хакъдан, керти боллукъдан Айтадыла укула. Беш да къарындаш халкъдан Айтадыла укула. Тюбюнде - эки бёрю, Бири - кече, бири - кюн, Душманла ётюп бери, Халкъны тонамаз ючюн, Кёз къысмай, къарайдыла, Душманны марайдыла. Жанында уа - Къушжетер. Ол - Асбекни тарпаны. Элия кёрсе аны - Ол да сукъланып кетер. Шаудан сууладан ичип, Кырдык отлай, туз жалай, Урушха кетген кючюн Къайтарады ат алай. Кишнегени тенгизни Къутуртуп къояр, тейри; Тепдире тауну, тюзню, Жюз къая ояр, тейри. Алтын жалы, чучхурлай, Тёгюледи, агъады. Эки кёзю, учхунлай, Отлукъ ташлай, чагъады. Кюмюш тюгю, окъалай, Жылтырайды. Алп Асбек, Сыбызгъысын сокъгъанлай, Жел этип, жетеди терк. Боран сюрген от кибик, Алай жетер жауларын. Дебет атхан окъ кибик, Дырын этер жауларын. Аны алтын къуйругъу Жерге жете узундан, Кёп къыдырды къумланы, Минги Тауну бузундан Кенгде, киши жеринде, Эмегенлени къыра, Чынгыл къая эрнинде Харра къушланы ура… Бай Терекни тюбюнде Асбек къурманлыкъ этди, Элбрус жылтырай кюнде, Кёбелейни тепсетди Алан журтну жашына. Беш тюрк тайпа башына: Къойман, Барсил батыргъа, Булгъар, Хазар батыргъа Къара ожакъ шынжырдан Кезиу-кезиу тутдуруп, Ант алды. Акъбаш жыран Синнарын ариу къуруп, Асбекни жырын айтды, Къадарын, сырын айтды: «Асбек деген алп батыр, Асбек деген дебекгюр Алан журтну башыды, Горияды атасы. Ай кече, чууакъ кече Жети кёкден эннген нюр Жарыгъыча, тамаша Салымчыды анасы. Ол салымчы къызчыкъны Кёк эдиле кёзлери. Ол сейир ариучукъну Жулдуз эди атчыгъы, Кюмюш шорха тауушу Кибик, жарыкъ сёзлери Бютюн сюйдюмлю эте Келбетин, сыфатчыгъын. Ол, жулдузчукъла бла Акъ къыллыучада уча, Кёк жулдузчукъла бла Жыр айтыргъа сюйгенди. Алай а бир ингирде Юзюлгенди къыллыуча, - Салымчы къызчыкъ барып Акъ булутха тийгенди. Ай кече, чууакъ кече, Жулдузча, ызчыкъ этип, Ай кече, чууакъ кече Жерге алай тюшгенди. Гыландан тири, чёрчек Гория, алгъа жетип, Салымчы ариучукъну Ёшюнлюгюн тешгенди. Салымчы къызчыкъ - Жулдуз Кеси жанындан да бек, Тюз шашып кетер кибик, Горияны сюйгенди. Алай туугъанды батыр, Алай туугъанды Асбек. Ол ай кече Ай бла Бирге Кюн да тийгенди. Алай туугъанды Асбек, Танг да алай атханды. Аелик киндикчигин Кесгенди, кёкден энип. Гория уа - тутхучсуз, - Анга былай айтханды: -Мен кетеме келмезден, Энди сакълама мени. -Кетме, сюйгеним, ёлюп Къаллыкъма, кетип къалсанг! Кетме, сюйгеним, угъай, Ёлюп къаллыкъма кетсенг! Жюрегим кётюралмаз, Жанынга гюнях алсанг. Кетме, къал! Тейри кечмез, Жашынгы бырнак этсенг. Жукъ айтмады Гория, Учду да кетди оспар. Бек къууанды Гория, Химиккиден къутулуп. Жулдузчукъ жиляй эди, Кенг дуньясы болуп тар. Ол бушуу-бушман этди, Жарыкъ кюню тутулуп. Кётюралмай жюреги, Жулдузчукъ ёлюп къалды. Аны ариу насыбы Кюйдю, бармады кёпге. Гъаршдан энип, атасы Аны гуллагъа салды. Салымчыла, жыйылып, Алып кетдиле кёкге. Жашчыгъын а Химикки - Горияны анасы - Жел бешигин тебрете, Аслан сютден тойдурду. Жел анасы Химикки - Алп Асбекни аммасы, Аны къурманлыгъына Токъсан ёгюз сойдурду. Тейрилени Химикки Токъсанын да чакъырып, Уллу къурманлыкъ этди, Жаулу хантла биширип. Кёк Тейри алгъыш айтды, Бийик тутуп чагъырын, Туруп айтды, Асбекни Тобугъундан тюшюрюп. «Амин!» - дедиле бирден Сыйлы, чалбаш тейриле. «Амин!» - деди кеси да, Асбекге алгъыш этип. Чал тейриле жыр айта, Къарс ура, жаш тейриле Тепсейдиле, салымчы Къызланы эркелетип. Ол кюнден башлап Асбек, Жыл ёсеригин айгъа Ёсюп, базантур улан, Деуер улан болгъанды. Жел анасы Химикки Келтирген тарпан тайгъа Багъып, эмилик этип, Кеси иер салгъанды. Сауут-саба керегин, Ат керегин да анга Элия тейри кеси Къолу бла бергенди. Сора тепгенди Асбек, Тепгенди да душманнга, Аскерин къырып, ханын Кер агъачха кергенди. «Бу тюрк элликле: Алан Бай Къойман, Барсил, Болгъар, Уллу Хазар - бары да Бир болсунла, - деп, - энди, Алп Кавказдан - Уралгъа, Къара тенгизден Хазар Тенгизге дери Асбек Бирсил къырал этгенди. Кёк Тейриге - машалла! Алп Асбекге - машалла! Анасына - машалла! Аммасына - машалла! Ой, машалла, машалла! Тюрк жашына, къартына! Ой, машалла, машалла! Бирсил Алан журтуна!» Асбек, туруп, сёлешди, Бирликдеди деп насып. Эллилеге юлешди Хызнак ханны хазнасын. -Хазар элликге - Къаспар, Барсил элликге - Базбар, Къойман элликге - Жолат, Булгъар элликге - Болат, - Деди ол, - хан болсунла, Халкъгъа къалкъан болсунла! Бу беш да тюрк элликни Мен эсем уллезери, Берсил Алан эллезни Мен эсем элмендери, Кишиге кечмем, жолун Терсине тартхан чыкъса! Урурма, Чоппа болуп, Аланны сатхан чыкъса! Эй, энди уа таланнган Журтугъузгъа къарагъыз, Уллу Бирсил Аланнга, Жашларыча, жарагъыз… Жаш заманында кибик, Айкъызны ат бойнуна Алып келеди Асбек Батыр, къысып къойнуна. Тоналгъан къаласына Хур Айкъыз бла жетди, Хур Aйкъыз баласындан Асбекге хапар этди. Тизип берди батыргъа, |