Ол хоразбаш аскери. Сауут-сабасы бла Алай тууду къаугъары, Алай чыкъды гаккыдан, Атын тепсете, бери. Гумулжукланы кибик, Чёпледи ол жауларын, Къул-къарауаш этдиле Хоразбашла сауларын, Тонадыла журтларын Эллерин тонадыла, От юлюшю этдиле Гытыларын, бауларын. Базбар, къылычын тешип, Болат батыргъа берди. Асбек, алып къылычны, Сос ташха чанчып кёрдю. Сарыуек къусхан отда Къатхан къылыч состаргъа, Жангы бишлакъгъа кибик, Сабына дери кирди. Кёп жауну атдан атхан Сюннесин алды Болат. Бир уруп, деуню башын Чачхан токъмагъын - Жолат: -Ма, ал! Бюгюн бу санга Бегирек керекди, - деп, Анга уазтды. - Мындан Тапсын ажалын налат! Къаспар а, эмегенни Иегисинден этген, Атхан огъу къаяны Тешип, тенгизге жетген Садагъын берди анга: -Жауланы къырырса! - деп, - Бир атханы жюз болуп Тиеди, кёргенсе сен. Бай терекни тюбюнде Къучакълашдыла къаты Тюрк элменле. Болатны Къатына келди аты. Алтынжал ат кишнеди, Жер къазды ол, хорсунуп… Алп Болатны сынаргъад Элмендерни мураты. Къууанып турду Асбек Аны алп сыфатына. Болат секирип минди Тепсей тургъан атына. Беш да къарындаш халкъы - Бир къолну - беш бармагъы - Ашырдыла жигитни, Сау къайтсын деп журтуна. Бай Терекни къушлары Бийикде къычырдыла, Алан чегине дери Болатны ашырдыла. Сора: - Алан эллезин Аулап чыгъайыкъ, - делле. Къыркъ кюнден къайтып, Алтын Терекге баш урдула. Болат батыр, не кече, Не кюн демей, барады. Алтынжалы ташланы От чакъдырып, жарады. Кёкде жулдуз учханлай, Алтынжалны къуйругъу Къап-къарангы кечени Жарыкъ кюннге бурады. Ай барады тохтаусуз Болат тарпан белинде. Той барады аяусуз Гунт патчахны элинде. Къорут ханны эллезин Талап къайтханды да ол, Тоноу юлешеди Гунт, Жаншай къужур тилинде. Болат, ёзенни бара, Ариу къызгъа тюбеди. Элден, журтдан узакъда Ол кеси жангыз эди. Учуп баргъан ат къызгъа Жетип тохтады да, жаш Секирип тюшдю атдан: -Ариу, жунчума, - деди, - Мен хата этер адам Тюйюлме, ариу мёлек. Анасындан ажашхан Къозуча, жангызса нек? Юсюнг тозурап… Жалан Аякъса да, харип, сен, - Деп, Болат ариу къызны Жапсарды, жарсыды бек. Ариу кёзлери толуп, Къыз, жюрексинип айтды: -Хан къызыма, жигит, мен, Лайсады мени атым. Боран къутургъан кибик, Гунт патчахны аскери Жетип, къырды, талады… Тузакъгъа тюшдю атам, Мен а къачып къутулдум, Алай насыпсызма бек. Эшитмейди Тейрибиз, Не кёп этсем да тилек. Жангыз къызыма ханны, Къоюп кетме аулакъда… -Къоймам, - деди, - жанынгы Къыйнама, ариу мёлек. Жигит жаш ат бойнуна Алды субай Лайсаны: Ариу эди мардасыз, Жур кийикча, хар саны. Къыз, жашны жылыууна Къысылып, жукълап къалды. Гунт патчахха Болатны Бюгюн да къызды къаны. Къорут ханны къаласы Сюеледи, тоналып. Жерге тюшюрдю къызны Жаш, ат бойнундан алып. -Санга нёгер табала Эсем, былай къояйым, - Деди Болат, - амалым Аз да жокъ мындан къалып. Гунт патчахны гунч этип, Учуп жетерме санга, «Манга бер, - деп, - къызынгы», - Баш урурма атанга. -Атам - къайда, биз - къайда? - Деди Лайса, ахтынып. -Къутхарырма атангы, Тейри болушур манга! -Бир къарт къатыннга къоюп Булгъар батыр Лайсаны, Гунтлантыгъа атланды, Патчахха къайнай къаны. Гунт патчахны гунч этер, Дерт жетдирир душманнга. Сюрмей къоймаз жылкъысын, Ичинде болуп жаны. Юч ай барып, къаягъа Тохтады ол тирелип. Аслан кёллю Болатха Ат сёлешди, тилленип: -Бу къая - къая тюйюл, Гунт къаланы хунасы! Бизге къабакъ ачмаздан Болсала, чаба келип, Секирирме да, хуна Башы бла ётербиз. Патчахны къаласына, Жер тепдире, жетербиз. Тоханасына кирип, Танытырса кесинги. Женгдирмез болса, Асбек Айтхан кибик этербиз. Алп къакъды да къабакъны, Ачмадыла къаугъарла. Жаныса да алп Болат, Къачмадыла къаугъарла. Темир токъмагъы бла Къалтыратды къаланы. Чабып-чабып жетдиле Ёзюрлери къаугъагъа. Атын чапдыра келип, Болат секирип ётдю. Алтынжал, жети атлап, Гунт къаласына жетди. Болат, къалагъа кирип, Ат юсюнден сёлешди: -Баш ур! - деди гунтха ол, Патчахны титиретди. - Баш ур Асбек батыргъа! Урмасанг - башынг таяр! Сюнгюм гондай жашынгы, Гыбытын тешип къояр! Хантурундан секирип Турду гунт патчах ёрге: -Бусагъат жашым, жетип, Сени къанынга бояр! Батырларым, чабыгъыз! Нек турасыз сирелип?! Мени жаныйды бу сейир, Къайдан эсе да келип! - Алай а батыр Болат Кёз ачдырмады. Ургъан- Ургъанын эки этди, Къая кибик сюелип. Белине дери къаннга Батып, сермешди батыр. Бек кючлю аскер бла Къаты демлешди батыр. Къалауур къаугъарларын Женгил къырды да чыкъды. Къорут ханны къутхарып, Бугъоуун тешди батыр. Къорут ханны халкъын ол Башына эркин этди. Сора учхан жылкъыны Аланнга сюрюп кетди. Бир ауукъдан, тауланы, Къаяланы тепдирип, Гунтну пелиуан жашы Болатны къуууп жетди. -Эй, атышмы, тутушму?1 - Деди, от чагъа кёзю. Гюрюлдетип, таулада Къарла юздюрдю сёзю. -Согъушайыкъ, батырла Кибик, Гунт улу Гона! -Охо! - деди да гондай, Болатха атды ёзюн. Къылычлары зынгырдай, Батырла согъушдула. Хорлаялмай бир бирин, Сау ыйыкъ урушдула. Жангыз кёзю от болуп, Аман къутурду Гона. Алай а батыр Болат Урду да, къурушдурду. Темир токъмагъы аны Башын ууатды, чачды. Гонаны ол пил аты, Къычырыкъ этип къачды. Алтынжал: - Батыр Болат, Ай да турмай, ызынгдан Гунт патчах къуууп жетер, - Деди, - къалын агъачда. Сарыуекбаш тюеси Огъурсузду кесинден. Гунтну кесинден угъай, - Къоркъ аны тюесинден. Бу жол булгъар уланы, Жунчурукъса. Гунтну сен, Не да этип, амал тап Атаргъа тюесинден. Ай жарымы озаргъа, Агъач ичинде бара, Боран жетди ызындан, Элме, эмен къобара. Айтып-айталмаз кибик, Ачы сермеш башланды: От къусду тюе аты, Ёртен къарнын къотара. Хорлаялмай бир бирин, Сау бир ай кюрешдиле. Ол къурч тегерейлерин Ууатдыла, тешдиле. Къылычларын, къарыусуз Ойната башладыла, Экиси да атладан Жыгъылышып тюшдюле. Алп Алтынжал, жол тартып, Чапды бийик къаягъа. Ол биледи: тикледе Тутмаз тюе аягъы. Къуууп, сюрюп баргъанлай, Тюе кетди къаядан. Бир ауукъда Алтынжал, Кишнеп, жетди алайгъа. Бир бирлерин батырла Кючден ура эдиле: Аягъы юслеринде Кючден тура эдиле. Эки эмеген кибик, Экиси да демлеше, Эмен агъачны шылдым Эте тура эдиле. Жете келип, Алтынжал Гунтну жер къаны этди. Алп Болатны миндирип, Лайсагъа чабып жетди. Ауур жаралы жашны Ариу Лайсагъа къоюп, Ол Алан журтха учхан Жылкъыны сюрюп кетди. Гунт патчахны киеую Буруш тахха олтурду, Аскерин Къорут ханны Рут шахарына бурду. Къорут ханны адамы Жашау къуруп башлады. Ариу Лайса жаралы Болатха багъып турду. Уллу сюймеклик тууду, Кюнле оза арада. Жаралыгъа сюймеклик Балхам кибик жарады. Кийик сау болуп, Болат Чыкъды тауну башына, Къудурутге сюйюне, Тёгерекге къарады. Къарады да, кёрдю ол Палах келе тургъанын, Къаладан кюнлюк жолда Душман къонуш къургъанын. «Алтанжалым къайтыргъа Керек эди, - деди ол. - Да сауут-сабам хазыр, Жетмей эсе къыргъаным!» Жардам керек Къорутха, Болат билеклик этер. Алтынжалы да бери Бюгюн-тамбла жетер. Барды да, айтды ханнга, Бирге хыйсап этдиле: -Сыйлы хан, аскерингден Манга бир минг атлы бер. Юч кюн тыярма аллын, Жау аскерге жол бермем, Душманны къаугъарларын Акъ къаланга жибермем. Къорут хан: - Сау бол! - деди, - Дебекгюр булгъар улан! Къызымы алсанг, сени Жашымдан башха кёрмем… Минг къаугъаргъа баш болуп, Болат чыкъды урушха. Тюз оноу этгенине Аз да болмай гурушха. Къорутха ашхы умут Этдиреди таукеллик: «Юч кюн тыйсала, баям, Хорлатмабыз Бурушха». Эки женгин къайырып, Къылыч ойнатады ол, Бир атып, жюзюн жыкъгъан Садагъын атады ол. Суху чабып, жунчутуп, Думп болуп кетедиле. Акъырын болса да, сур Буруш къоратады жол. Тёртюнчю кюн кесинден Сора киши къалмады. Хан жетди, аскер жыйып, - Жауну къайтаралмады. Бир заманда, тебренип, Жер чайкъалып башлады. Къорут сагъайды. Болат Гузабагъа къалмады. Кёрдю Алан журтундан Кючлю жардам жетгенин, Къорутну аскерине Къарыу-къанат битгенин. Секирип минди Болат Кишнеп жетген атына. Кёрдю душман аскерни Къан дыгалас этгенин! Алп шуёхла душманны Тёрт жанындан алдыла, Къорутну жигитлери Тамашагъа къалдыла. Тёртюсю да мингишер Деуер жигити бла Хоразбаш къаугъарланы Къырып-къырып салдыла. Болат, элтип, Бурушну Ханны аллына атды. Къорут, бичагъын алып, Кикиригин къоратды. Баш уруп этегине, Ол жиляды, жалынды. -Сау къояйым жанынгы, - Деп, аны шайгъа сатды. Къучакълады Болатны Деуер, досул жашларын, Уллу тюрк юзюклени Сибил, эллик башларын. Болатха жангыз къызын Берип, уллу той этди. Акъбет эди Лайсачыкъ, Къара эди - къашлары. Болат туруп сёлешди: -Энди санга, базынып, Киши чапмаз. Гунт патчах Тонагъанны ызына Къайтартырса юч этип. Биз а кете барайыкъ, - Деп, ханны къучакълады, - Къайгъы этме къызынга. Болат, Жолат батыр да Къорут ханнга баш ийип, Къаспар, Базбар деуер да Къорут ханнга баш ийип, Анга махтау да салып, Ыспас да этип анга, Атландыла Аланнга, Ариу Лайсаны алып. Т О Г Ъ У З У Н Ч У Б А Ш Ы АСБЕК УЛУ БАТЫР, ЖИЛЯН КЪУЙРУКЪЛУ КЪЫЗ - АЗИЙНА, ЖЕК КЮЗГЮЧЮК, ДОРБУН АЛЛЫН САКЪЛАГЪАН АНГКЪЫТ АУАНА, ТЮП ДУНИЯНЫ ЭКИ БЕТИ БОЛГЪАН ИЕСИ - БУРЧ ПАТЧАХ, ЖАНГЫДАН ТИРИЛГЕН СУРХУЗАК СОРА АНЫ САНЛАРЫНДАН ЖАРАТЫЛГЪАН ТЕМИР ТИШЛИ ЖЕЛМАУУЗ, ЖАНГЫЗ КЁЗЛЮ АГЪАЧ КИШИ, ЭКИ БАШЛЫ АЙЫУ, СЮЕК КЪАПЛЫ ГУБУ, КЪЫЗЫЛ ГЫММА БЛА ЖИН ПАТЧАХ - АЗЗАЙ. Алп батыр - желеудю. Ол Кёп абрекни ёлтюрдю. Бир айдан аны да жол Жилян къызгъа келтирди. Харра Къаланы кёрюп, Илячин титиреди: -Батыр, бош келдик бери, Артха къайтайыкъ! - деди. - Деуер атанг да аздан Къалгъан эди ёлюрге. Батыр, хапар билирге Керексе жилян къыздан. Алмазтуякъ аргъамакъ Ангылатып айтыргъа, Бир тамаша, акътамакъ Къыз кёрюндю Батыргъа. Кёзлери - эки жулдуз, Ол туума жалан эди. Белинден ёргеси - къыз, Тёбени - жилян эди. -Асбекни жашы Батыр, Хош кел Харра Къалагъа. Отласын талмаз атынг, Бошла да къой талагъа. Бираз солу кесинг да, Ансы арыгъанса бек. Нарт пелиуан эсенг да, Базантур, жукъу керек. Батыр атын къантарып, Бошлады да талагъа, Узакъ жолундан арып, Кирди Харра Къалагъа. -Мен залим Бурчну ариу, Субай къызы - Азийна. Алай а менден харип Жан туугъан болмаз, ийнан, - Деп жиляды жилян къыз, Кёз жашы уа уу эди. Жохар чачлы жалан къыз Жулдузча ариу эди. -Жер тюбюню патчахы Залим атам билмейди. Ол, накъут-налмас тахын Къоюп, бери келмеди. -Сени былай къыйнагъан Кимди? Жояйым, табып! - Деди Батыр, къайнагъан Къаны кёзюне чабып. -Ахшы улан, унасанг, Жат, солу дерик эдим. Татлы жукълап уянсанг, Бир зат тилерик эдим. Жастыкъгъа башын сабыр Салып, жаш хурулдады. Кеси аллына обур Киштиклей мурулдады: -Билеем, аслан Асбек, Уланынгы келлигин. Кёрейим, жилян кибик Къайсыбыз сюркеллигин! Кийиз къамчими бери Жетдирирсе, мычымай. Кёрейим, къазакъ бёрю, Къутулалсанг, ачымай. Къарарма туурагъыздан, Итленича, талатып, Тиш жараларыгъыздан Аркъгъан къанны жалатып. Сени, бёрюню кибик, Улутурма мен айгъа. Жашынгы, батыр Асбек, Атарма аждагъайгъа. Кюйюп, урходук болуп Къалыр, оту ургъанлай, Кёзлеринг къандан толуп Ёкюрюрсе бугъалай, Атама энип, жашынг Кюзгюмю берсин да бир, Учхан атынг кесинги Бери жетдирсин да бир! Таш башында къаргъаны Къакъ-къакъ этип чакъырды, Къуугъун этсин деп аны Алп Асбекге ашырды. Учду да чыкъды къаргъа Ожакъ бла къаладан. Эмрек Илячин къарап, Кёрюп турду таладан. Аунады да, къуш болуп, Къуууп кетди къаргъаны. Эрттенлиги тюш болуп, Кючден жетди къаргъаны. Къонду да къая ташха, Къаты сорду къаргъагъа… Жилян къыз деуер жашха, Кёл кенгдирип, къарады. Сора, ачыуун тыйып, Ариу къолун узатды. Тапчанда татлы уюп Тургъан жашны уятды. -Тур, - деди да турдурду Батырны, чачын сылай. Сора былай буюрду Къуйрукълу аумасына: -Гелеу Къаягъа дери Жол нёгер бол уланнга. - Бир кюзгю сыныкъ берип, Ышарды пелиуаннга. -Кюзгючюгюмю, ахшы Улан, сен Бурчха тапдыр. Жокъду, - деди ол, - башха Тилегим, алан батыр. Жилян къызны буйругъу Бла аума тебреди. Аны узун къуйругъу Сюркелип бара эди. Гелеу къаядан узакъ Тюйюл эди да къала, Бир кенг дорбуннга, ушакъ Эте, жетдиле ала. Алайлай ангкъыт аума Хыны чыкъды дорбундан, Селегейлери агъа, Тютюн бёрке бурнундан. Хан къызы Азийнаны Аумачыгъын эследи Ол ангкъыт аума. Аны Ашы да аума эди. Батыр урду токъмагъы Бла аны башына. Хата этмей аумагъа, Токъмакъ къая ташына Тийди. Дагъы сермеди, Ангкъыт аума кетмеди. Уруш эте, терледи, Хорлагъан а этмеди. «Муну къалай онгласын?» - Деп, батыр сагъыш этди. Сора кеси аумасын Деу Ангкъытха тюзетди. Къылычы бла уруп, Жара салды аумагъа. Аума, ачы къычырып, Терк къачды, къаны агъа. Къачды да, кирип кетди Къарангы дорбунуна. Ызындан сюрюп кетди Алан батыры аны. Зумруту жарыкъ этип Барады дорбун ичин… Дорбун аллына жетип, Къуушалады Илячин. Билдирмей кетгенине Тынгысызды Илячин, Батырны этгенине Амалсызды Илячин. Дорбунну бара кетип, Ол чыракъ жарыкъ кёрдю. Бир гытычыкъгъа жетип, Ары - ичине кирди. Кирди да, салам берди Токъсанжыллыкъ ыннагъа. Жиляй тургъанын кёрдю, Жилямукълары агъа. -Не болгъанды? Сен былай Нек кюесе? - деди жаш. - Болушур эсем а, айт, Ынна, - деп тиледи жаш. -Ашхы улан, жашаулу Бол, къайгъыргъанынг ючюн. Сен да бир адам улу, - Къарымаз анга кючюнг. -Кимди ол ахырзаман? Баям эт аны манга. -Бурч патчахды, жашым. Жан Жокъду баз боллукъ анга. -Бурч патчахмы? Сора ол Къаничди?! -Хау, келепен! -Анабыз, юйрет да жол, Бир тюбейим анга мен. -Балам, сен жашлыкъ этип, Тюшмегеенг тузакъгъа, - Деди. - Жол сени элтип Тирер темир къабакъгъа. «Харрат, эшик ач!» - десенг, Къабакъ кеси ачылыр. «Харрат, чарсны чач!» - десенг, Чарс, туманча, чачылыр. Къабакъ эшик ачылып, Кенг арбазгъа кирирсе, Ауур туман чачылып, Алтын къала кёрюрсе. Кёрюрсе эки жухлу Жашил эмегенни сен. Кирмей кёзюне жукъу, Сакълайды ол эмеген Бурч патчахны къаласын, Сыйыннгысыз хазнасын. Экинчи эшик аллын Эки жухлу сарыуек Сакълайды. Батыр алан, Ол да огъурсузду бек. Кимни да къурур ахы Деуден. Ючюнчюдю ол. Аны да - эки жуху Патчахны кючюдю ол. Бармай къалмаздан эсенг, Тейри болсун нёгеринг. Патчахдан эркин этсенг - Тахды олтурлукъ жеринг. -Ынна, ахшы кюнлю бол, Мен барайым, - деди ол. Бурч къалагъа келтирди Алан пелиуанны жол. «Харрат, къабакъ ач!» - деди, Къабакъ кеси ачылды. - «Харрат, чарсны чач!» - деди, Чарс, туманча, чачылды. Алайлай, къызыл бети Болгъан Жашил эмеген Чыкъды да, былай деди: -Кимгесе, къайданса сен?! Бурч патчахны жерине Къалай баздынг келирге? Алыкъа жаш кёрюне Ушайса да ёлюрге?! -Ажалына ашыкъгъан Тели батырмамы мен? -Тутушханмы, атышхан?! - Деди Жашил эмеген. - Ашхы жаш, бери келген Сау къайтмайды ызына! -Кесинге бош базына Болурмуса, гондай, сен?! - Деди батыр къызылбет Эмегеннге ачыулу. - Тыйма, аллымдан терк кет, Аман эмеген улу! Бурч патчахны къызындан Хапар алып келеме! -Айланмасанг ызынга, Этерими билеме! - Деп жаныды Эмеген. Сора къычырды къаргъа Кибик: - Кимни алдаргъа Кюрешесе, харип, сен?! Бурч патчахны хур къызы Азийна ийген эсе, Къайдады да къол ызы Болгъан ол жек кюзгюсю?! -Кюзге керек эсе - ма! - Деп, къамасын сууурду. - Сакъ бол, чийбыдыр аман! - Деп, эмегенни урду. Эки бетли ёкюрдю, Бугъа кибик, къутуруп. Бойнуна къама уруп, Алп юсюне секирди. Батыр жыкъды да жерге, Аузун эки айырды. Сора, турду да ёрге, Тюклю башын тайдырды. Нарт жигитча, мазаллы Батыр къарыулуду бек… Эки жухлу сарыуек Тыйды батырны аллын. -Эмегенни ёлтюрген Батыр, мени хорларыкъ Сунма! Сенсе къорарыкъ! Багъыр Сарыуекме мен! Кёп сёлешмеди батыр, Эрлик борчун тындыра: -Даууму къылыч айтыр,- Деди, - иги тынгыла! Кёк кюкюреп, элия Ургъан кибик, къылычы Сарыуекни бир ачы Урду. Юсюне къая Оюлгъанча, сарыуек Абызырады да бек, Аздан къалды, баш уруп, Тобукъланып къалыргъа. Ой, алайлай, шиш туруп, Кесин атды батыргъа. Жауча эриймиди таш? Къуруймуду кёл, черек? Кёзюне урду да жаш, Ёлдю Багъыр Сарыуек. Жаны доммакъ кёзюнде Болгъанын артда билди… Батыр къычырды да, Деу Эшик аллына келди. -Мен Бурчха келгенме! - деп Айтды батыр, кёзюне Жютю къарап. Алай Деу Эс бурмады сёзюне. -Къарындашларымы сен Жойдунг да, этдим ажым. Кичим эди эмеген, Сарыуег' а - ортанчым. Жанынг сау иймем, тейри, Болатдан эсенг да сен! Сау къайтмаучуду бери Бурчну жерине келген! - Деди ол. Ёресине Сары эди, жау кибик. База эди кесине, Уллу эди, тау кибик! Юч кюн бла юч кече Сермешдиле экиси. Жарасындан къан иче, Деу хорлатмады кесин. Ашсыз, суусуз, солуусуз, Экиси да къарыусуз Болуп, аудула жерге. Деуню къалай женгерге Билмей тургъанлай, аны Эсине бёрю тюгю Тюшдю да, батыр иги Къууум этди, къууанып. Деу, эки ёгез жутуп, Онглу болду батырдан. Боз тюкню отха тутуп, Алп бёрюню чакъырды. Жел этип жетди бёрю. От чакъдыла кёзлери. Ол сары деуню жыртып, Ачы-ачы къычыртып, Жанын термилтип алды, Сора думп болуп къалды. * * * Жилян къыз дерт жетдирир! Кеч къарангыда биттир Учарыкъды Аланнга. «Асбек, къамчими келтир, Ёлтюргюнчю балангы!» - Деп жазгъанды ол обур Биттирни къанатына. «Асбек, айтылгъан батыр, Минип учхан атынга, Терк жетмесенг балангдан Бошарыкъса. Аланнга Жангыз къайтырыкъса сен. Бурчну къолундады ол. Къамчими алып келсенг, Къутултурма аны. Жол Юйретирме мен анга, Сау къайтырсыз Аланнга!» * * * Бурчну тоханасына Кирди да жаш, узакъдан. Обурну атасына Кюзгючюкню узатды. Бурч патчах алды, сермеп, Кюзгючюкню: - Атам, сен Тузакъ эт бу алпны! - деп, Къыз сёлешди кюзгюден. Эки бети болгъан Бурч Секирип ёрге турду, Тёрт мюйюзлю патчах къурч Гебохун жашха бурду. Жыйыртмакъ бети, гура Бойну кибик, къызарды. Анкъар къушча къычыра, Алпны къатына барды. От чагъа эки кёзю, Тик къарады батыргъа. Таш жара айтхан сёзю, Ол мырттыгъа атаргъа Акъыл этди уланны, Алп Асбекден туугъанны. Желкесиндеги бети Къара эди, кёмюрча. Бурч жийиргенчли эди, Жапысындан ёлюрча. Бир уллу къынгыр бичакъ Мангылайына битип… Алан халкъны жигити - Батыр жан-жанына сакъ Къарай, Дебет къатдыргъан Къылычынмы сууурду? Бугъа кибик къутургъан Гула Бурчнуму урду?! Хау! Урду да, патчахны Тёрт мюйюзюн тайдырды, Ууатып накъут тахын, Ол женглерин къайырды. Жилян кибик сызгъырып, Тие эди къылычы. Къоркъакъ патчах къычырыкъ Этди, жиляп, сытылып. -Кеч! - деди, - сюйсенг, алтын, Сюйсенг, жаухар берейим. Кеч! Жесирлерим алты Мингдиле - жиберейим. Бу кюзгючюкню да ал. Алан батыр, санга бой Салама, алай а жал Барып тилейме: сау къой. Бош кюзгю тюйюлдю бу, Алан пелиуан. Табу Этип береме санга, Муну саугъама сана. -Сени башынгдан уллу Саугъа бармыды манга?! Бурч патчах, жиля, улу: Таш ашатайым санга! Тюп этейим къалангы, Гунч этейим кесинги! Къумгъа жауунча, сингип Кетсин жерге къарангы, - Деди да, уруп, къадыр Къулакъ Бурчну ёлтюрдю. Халкъгъа тынчлыкъ келтирди, Къууанч келтирди Батыр. * * * Харра къаладан жети Кече тохтаусуз учуп, Биттир танг ала жетди Аланнга, арып, жунчуп. Хан къаланы узакъдан Таныды ол. Ожакъдан Башын арсар къаратып, Жайды тери къанатын. Баш энишге салынып Тургъан биттирни киштик Кёрюп къойду да, аны Бойнундан тутуп тюшдю. Сора Асбекни, къаты Макъырды да, уятды. Ол жазылгъан къанатын Юзюп, аллына атды. Элмендер Асбек обур Ийген къуугъунну окъуп, Ойлаялмады сабыр Жангыз жашына къоркъуп. Къушжетерине иер Салды уллу элмендер, Энди Харра Къаланы Ол жер бла тенг этер! Алды сауут-сабасын, Жек къамчини да алды. Къайгъы, къаяча басып, Узакъ жолгъа атланды. * * * «Кюзгю сыныкъ атылып Къалмасын, бир жугъума Жарар», - деп, Батыр, сылап, Тап салды хуржунуна. Келген жолу бла ол Терк тебреди ызына. Тик, къыйын эсе да жол, Бурч патчахны къызына, Жилянкъуйрукъ обургъа Ашыгъады жаш, тюбеп: «Бу этгенинг неди?!» - деп Анга къаты сорургъа. Азийна уа сакъды бек: -Жетип къалгъынчы Асбек, Сурхузакны тирилтип, Къаты темирден тогъуз Жан салайым, эритип, - Деди да, сокъду къобуз. Тогъуз темир жан кирип, Сурхузак ёрге турду, Ол, жаралы пил кибик, Узун созуп, къычырды, Къууанды, къызны танып. Къыз а Асбекни жанып: -Бир кёрейим энди ат Ойнаталсанг къаламда! - Деди. - Энди ол налат Жашынг мени къолумда! * * * Дорбун аллында тулпар Аты Батырны сакълап, |