|
-EmMadjalNazmula - ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ/ BILAL LAYPANOV - (Нисан Адурхай) - САЙЛАМАЛА -Биринчи том поэтни 20-чы ёмюрде джазгъан назмуларындан къуралгъанды. -Назмула бу китабла бла дефтерледен сайланнгандыла: - КИТАБНЫ АЧХАН НАЗМУ -Къолу уллу - асыу, - Аягъы уллу - джарсыу, - Джюреги уллу уа?! -ЭСКИ ДЕФТЕРЛЕДЕН (1972-1977) - Джер бла Тау -Таш бла терек -ЁЗДЕН РУХ -Ариу къыз -Къарачайда -Кёремисе... -И.К. -ЭКИ ДЖЮРЕК -Къалай игиди сени къатынгда... -И.М. -«СЕНСЕ МЕНИ НАСЫБЫМ» КИТАБДАН - (1970-1975 джылла) -АДАМ КЪАТЫНДА ЁЛМЕЙДИ АДАМ -ДЖЮРЕК -НАСЫБЫМ - АДАМЛАЙ КЪАЛЛЫКЪМА -ДЖАШАУДА ЫЗЫБЫЗ -ДЖУГЪУТУР -КЪАЧХЫ ЧАПРАКЪЛА -КЪАРТЛА -КЪУРМАНЛЫКЪ EmMadjalNazmula ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ/ BILAL LAYPANOV (Нисан Адурхай) САЙЛАМАЛА ЭКИТОМЛУКЪ 1 ТОМ Биринчи том поэтни 20-чы ёмюрде джазгъан назмуларындан къуралгъанды. Экинчи томгъа 21-чи ёмюрде (2000-2009 джылла) джазгъан назмулары киргендиле. Назмула бу китабла бла дефтерледен сайланнгандыла: «Джазгъы джабалакъ» /1960-1970/; «Сенсе мени насыбым» /1970-1975/; «Эски дефтерледен» /1972-1977/; «Бусакъла» /1975-1980 /; «Дуния сейирлиги» /1980-1984 /; «Къарачайны Къадау Ташы» /1984-1985 /; «Джуртда Джангыз Терек» /1985-1987/; «Джан Джурт» / 1987-1989/; «Джангы Ай бла джулдуз» /1989-1993/; «Намаз замаН» /1993 -1994/ ; «Къазакъ Бёрю» /1994-1997/; «Ас-Алан халкъым, ас-салам» /1997-1998/; «Адам бла Хауа» /1997-1998/; «Дуния намыс эмда Ахырат азаб» /1998-2002/. КИТАБНЫ АЧХАН НАЗМУ Къолу уллу - асыу, Аягъы уллу - джарсыу, Джюреги уллу уа?! ЭСКИ ДЕФТЕРЛЕДЕН (1972-1977) Джер бла Тау Тау не къадар уллу, мийик болса да, Аз да кесин уллу кёрмей, тынгылайды. Аны алай мийик эталгьан джер Джокъ этерге боллугъун ол ангылайды. Джер тюлмюдю тауну кёлтюрюб тургьан, Мийик кёкге тиретген да тёппесин? Уллу, мийик да халкъны кючю бла болгъан Халкъдан ёрге чырт да салмасын кесин. Таш бла терек Къая ташда ёсген терек эсем да, Ташдан онглу болмагьанымы билеме. Таш юсюнде джашау этдим десем да, Таш кетгенлей кетерими кёреме. ЁЗДЕН РУХ Сабийлигимде да излелле Чыбыкъныча бюгерге. Къуршоуларын да юзюб, Дагъыда сюелдим ёрге. Энтда излейле бюгерге, Къолларындан а келмез: Чыбыкълыкъда бюгюлмеген, Къазыкълыкъда бюгюлмез. Ариу къыз Ариу къыз орамны барады, Ызы джюрекде къалады. Барады джарыкъ ышара, Адамлыгъыбызгъа ышана. Ариу къыз, насыблы, барады Терекле анга шыбырдай, Джюрекни ичин барады, Марал санлары къалтырай. Cay орам анга къарайды, Ариулукъ деген алайды. Акъ чагъадыла терекле, Умутла кибик джюрекде. Ариу къыз орамны барады, Ариу сёз андан тууады, Орам да ариу болады, Ариу къыз орамны барады. Къарачайда Тутушадыла таулу джашчыкъла... Аллах сакъласын джыгъылгъандан. Айыбды кесин хорлатхан таулада, - Къарышхандыла къолчукъла андан. Бюгюн огъуна кёзлеринде Ётгюрлюк - къаманы джитиси кибик... Барама. Къууанч джюрегимде, Тау элими къыйырындан кириб. Къартла рахат этедиле ушакъ - Биз быладан къайда онглу эдик да дерле. Мангылайлары къая ранлагьа ушаб, Кёбню кёрген, кёбню сынагьан деуле. Барама. Джолну эки джанында Чалман эше, хуна эте таулула. Салам алейкум, ишигиз къолай болсун, Джашау этгенле таш юсюнде, ауулда! Ёзеннге ёхтем къараб къаяла... Ёзен суу да, кюмюш бычакъча, алай. О бекликни, пелиуан кючню сеземе, Хар къуру да мен тау джоллада атлай. Ташла - таулучукъла. Къаяла - таулула. Аланы бирликлерин келсе билиринг, Бир ташны къобар. Таш ташны къозгъар... Алай тутадыла таулула бир-бирин. Аллах сакъласын къая оюлгъандан, Таш тёнгерегенден да сакъласын Аллах. Таулада уллу сёлешир умут этме, Ансы, сени сакълар минг палах! Эркин атлаб барама элимде... Къучагъымы бютеу ёзеннге джайыб. Тюбегенле бла джарыкъ саламлаша, Джаланбут джашчыкълагьа да эте айыб. Ёлсем, къалсам да, мында болайым, Не болсам да, болайым таулада. Мени джаратды, ёсдюрдю былайы - Халкъым бла болайым хар заманда! Кёремисе... И.К. Кёремисе Кюнню тийиб келгенин, Сюймеклик кибик ышарыб. Къуру да меннге кюлсюнле кёзлеринг, Уууртчукъларынг да меннге къызарыб. Чыммакъ къарны къубултуб турады Джашил наратны бутагьы. Къуру да сеннге джумушакъ ачылыбды Сюйген джюрекни къучагьы. Кёремисе Айны тола баргъанын, Джулдузла джана джюрекде. Ой, эринлеринг, сени эринлеринг - Таулада бишген джилекле... Къалай бек термилеме сеннге, Айтмасам да тышымдан уллу. Сансыз этсенг - джарлы джюрегим, Иесиз къалгъан парийча, улур. Кюн тиеди алгъа башлагъа, Артдан а - ёзен ташлагъа. Мен баш тюл эсем да, тилейме, Ышарма къалгъан джашлагъа. Кёремисе, джаш бусакъ терекни Этгендиле джаралы. Хар къуру да къоркъама сеннге, Эй, сенден эсе мен джарлы! Ким болса да къарар да табсыз... Джаны болгъанны - аджалы. Ким билед тамбла къалай болурун, Соза турмайыкъ болджалны. Тауушлу тау суу - барады сёзюм, Джюрекден-джюрекге эниб. Чолпан кёзлю, толгъан Ай бетли Сейир насыбымса мени. ЭКИ ДЖЮРЕК Эй, ол къызчыкъ къобузну Алай таб, таукел сокъду, Дынг тохтатды хауада Къызгьан къоргьашын окъну. Къаракъаш назик къызчыкъ Этилмезликни этди - Къысыр ташны бюгече Буз джюрегин эритди. Къобузну джарыкъ тартхан Къызчыкъны эки къолу, Кесген кибик кёрюндю Къайгъыны келлик джолун. Къызчыкъ бюгече тартхан - Рахатлыкъны тартыуу. Сюймекликни, къууанчны, Ариулукъну тартыуу... Джулдузла тебседиле Чексиз кёкню кенгинде, Умутларыма къошулуб Бюгече джюрегимде. Къобуз тюл эд бюгече Алай сейир согьулгъан. Ол джюрегим эд мени - Сюйгеними къолунда. Къалай игиди сени къатынгда... И.М. Къалай игиди сени къатынгда Сёлеше, ойнай, кюле да тургъан, Джукъ да сёлешмей, ариу бетинге, Кёк кёзлеринге къараб олтургъан. Къалай игиди сени къатынгда: Джашил бусакъгьа къарагъан кибик, Джаш кырдыкга тюшюб сыртынгдан Таза тау суугьа тынгылагъан кибик. Къалай игиди сени къатынгда: Кюн тюбюнде джангурчукъ джаугъанча, Бир ариу сезим тууа джюрекде, Акъ маралгьа бузоучукъ туугъанча. Къалай игиди сени къатынгда: Кюн джарыгъын тынч джайгъан кибик, Заман да тохтаб мени къатымда, Сеннге къараб тынчайгъан кибик. Къалай игиди сени къатынгда: Къайгъы да, къартлыкъ да, ёлюм да джокъ. Ариула, ариулукъ бек кеб дунияда, - Ой сенден бек сюйгеним да джокъ!... «СЕНСЕ МЕНИ НАСЫБЫМ» КИТАБДАН (1970-1975 джылла) АДАМ КЪАТЫНДА ЁЛМЕЙДИ АДАМ Къыйынмыды санга? Кёлню аман этме. Адам къатында ёлмейди адам. Ананг, эгечинг, тенгинг эсе да, Билмей эсенг да, болур къайгьыргьан. Мени ангылагьан джокъду да, деме, Ангылагьан да болур, ангыламагьан да чыгьар. Кеси кесинги джокъгьа да тергеме, Сеннге керекли, сен керекли да бар. Къыйынмыды санга? Кёлюнгю аз этме. Гитче, уллу джокъду. Барды адам! Сен, дуниягьа, джашаугьа келген, Керекли болуб келгенсе, ийнан! ДЖЮРЕК Джюрек сезгеннге, джюрек тёзгеннге Дунияда не зат тенг болалыр?! Джюрекни орнуна таш болса да, Ол да, чыдамай, эки джарылыр. Джюрекге тийиб туруучу затла Терк баргьан суула болсала,- Сейирсинмезем, къысыр къаяла Тюблеринден оюлсала. Джюрекни ариу сезимлерине Гюлледен къайсыд джеталлыкъ? Джюрек сезгеннге, джюрек тёзгеннге Джукъ джокъду тенглик эталлыкъ! НАСЫБЫМ Нарат чегет шууулдай тургьанча, Таза тау суу боркъулдай баргьанча, Мийикде байракъ къалтырай тургьанча, Ой Ана тилим, Къарачай тилим! Эски Минги Тау агьара тургьанча, Акълыгьы уа - ма бюгюн туугьанча, Ол бизге къарт, джаш да болгъанча, Эй Ана тилим, Къарачай тилим! Чегет шууулдар. Джулдуз джылтырар. Таулу дауурдан тогьайыб турур тар. Сюймеклик кёзлеуде джууунурла сёзле, Къарачай къылыкъ турур юсюбюзде. Туугьандыла, тууадыла, тууарла сабийле Къыш, джаз, джай, къач. Мен ахыр къарачайлы тюлме джер юсюнде, Ма олду - насыб, ма олду - къууанч. Таш ы чхыныргъа болур къаядан. Алай а, кетсе да, къалыр джеринде. Ана тилимден кетмесин бир сёз, Мен кетсем да, джашасын сизде. АДАМЛАЙ КЪАЛЛЫКЪМА Джангылгьанма ненча кере, Энтда джангылама. Ташлы джолда кетиб бара, Энтда абынама. Абына эсем, бир джерде Турмай абынама. Хаман джыгъыл, хаман тур,- Хаман аллынама. Джылан чырт абына болмаз, Сюркелиб барад да. Юлгю алгьан азмыд дейсе Ол джаннга къараб да! Сюркелмейин, бюкленмейин, Джарыкъда барлыкъма. Абынсам да, джангылсам да, Адамлай къаллыкъма. Мен, кесимча, сокъмакъ ура, Алай абынама. Джыгъылсам да, сынгсымайын, Дайым аллынама. ДЖАШАУДА ЫЗЫБЫЗ Ызы къалады арбаны, Джюгюне, джюкленнгенине кёре. Иги билебиз биз аны, Бизден да игирек а - ёгюзле. Элтген джюгюбюзню ауурлугьун Кесибиз кимден да иги биле, Джашауда къоябыз ызыбызны, Джюгюбюзге, джюрюгенибизге кёре. ДЖУГЪУТУР «Мен, къарт джугьутур, джатама арыб, Тау суу а, алгъынча, барады. Кьартлыкъ мюйюзлеримден алыб, Бойнуму къынгыр бурады. Къарайма дуниягьа къая рандан: Дуния - джашил, андагъыла - тири. Джазыкъ болмаз алай къарагъандан, Кюндюзгю кюн да дорбуннга кириб. Джугъутурланы мюйюз тауушлары От чакъдырадыла къарт джюрегимде. Сангсытадыла узакъ ауушланы, Джашлыгъым къарайды къая эрнинден: ...Ма мен гитчечик. Ариу джаланыб... Сюелеме, бутларым къалтырай. Туякъчыкьларым джумушакъ, анама таяныб, Биринчи атламларымы этеме алай. Бираздан а ташдан-ташха секире Айланама, мийикде шын тура... Анча сайын анамы джюреги Ёхтемликден, къоркъуудан да тола. Ма энди уа эм ачы сурат: Кюрт юзюлдю да, басды анамы. Энтда акъ къарладан къараб турад Аны кюч берген ётгюр къарамы. Джугьутурлагьа башчы болуб Айланнганым да - кёз аллымда. Не къыйын болса да болум, - Сюрюуню, джыйынны аллында...». Уучуну огьундан, бёрюню азауундан Къутула-къутула келген джугьутур, Къартлыкъ тюшюрдю сени къабыргьангдан: Къайда амал ёлюмден къутулур! "...Мен джатама, аякъларымы созуб, Къартлыкъ тубаны къалкъыб кёзлеримде. Ай медет а, джашауум озуб, Кёлеккеси къалды къаяла ичинде. Алгьын мени эринлерим джетгенлей, Ууакъ къалтыраучу джулдузла кёзлеуде, Энди, джашлыкъча, узакьгьа учуб кетиб, Къарайдыла кече арасы кёкден. Джулдузла бла, таб таула бла тенглещдирсенг, Иги ангылайса джашауну къысхалыгьын. Ол кюн эд, бюгюн эд деб да билалмайма, Къартлыкъны былай джууукъ къысылгьанын. Эшитеме: меннге, меничалагьа, Акъ тубанча, кюртлени юзюлгенлерин. Джаш джугьутурланы уа мюйюзлери от чагьад, Билдире джашауну юзюлмезлигин. Мен, къарт джугьутур, джатама арыб... Дуния сизлеге къалады. Туугъан джерим да, ёлген джерим да Меннге бек джумушакъ къаяды. Джашау къаям - Акъ-Къара къаям Кешенем болуб къалады. КЪАЧХЫ ЧАПРАКЪЛА Джазгьыда ариу чакъгъан чапракъла, Джашил байракъчыкълагъа ушагъан чапракъла, Кюле, ышара джашагъан чапракъла Сормай-ормай, къач келди сизге да. Къачхы хауа къалдырды кёлюгюзню, Къартлыкъ бояу саргьалтды юсюгюзню, Кёкден джерге къарата бетигизни, Сормай-ормай, къач келди сизге да. Кетере тюненеги къууатыгъызны, Ала сизден джашил чапракъ атыгъызны, Ай тюбюнде шош шыбырдауугьузну, Сормай-ормай, къач келди сизге да. Кёлеккегизде тюбешиб сюйгенле да, Айтхан болурла ийнакъ сёзле да. Аланы зар кёзден сакълагьан чапракъла, Сормай-ормай, къач келди сизге да. Джайгьы джауум джетиб къалгьанда, Сизни ышыгьыгьызгьа чабдыла кимле да. Тамчы иймей тургьан чапракъла, Сормай-ормай, къач келди сизге да. Сормай-ормай къач келди сизге да - Заман алджатмай этди адетин. Ай медет а, энди джаз келсе да, Берелмез сизге джашил хурметин. Джашау бутакъдан акъгъан чапракъла, Къачхы джел сюрюб баргъан чапракъла, Сууда кетиб баргъан чапракъла... Чапракъла тюл, мени кюнлерим, Мени джашауум болурмусуз сиз? КЪАРТЛА Джаш ёлгенден эсе, къартыракь Ауушса, адамла азыракъ Ачыгьан кибик туралла. Къартла уа - акъыллы къартла, Аздан-аз бола баралла. Къоркъама: кёб джашагьанла, Ол ашхыла ёлелле деб. Джашауну бек ангылагьанла Джашаудан кетелле деб. Къоркъама, нечик къоркъама, Ауруйдула деб ала. Кёбню кёбге юреталлыкъ, Эл багьасы акъсакъалла. Аладан бек юренейик, Кёбюрек тынгылайыкъ алагьа. Аз сёзлеринде кёб айтхан Акъыл тёбеси нартлагьа. КЪУРМАНЛЫКЪ Къой джатады джашил къырдышда, |