Гапалау6 (Экинчи версия)

Джайлыкъланы къоруй кетди, ханс болду,
ой,
Джарлы балам бу дуниядан тас болду,
ой, ой,
Анасына жигит туугъан Гапалау!
Стаутда толу къазан къайнайды,
ой,
Сени юсюнгде тогъуз а къазыкъ ойнайды,
ой, ой,
Анасына жигит туугъан Гапалау!
Гапалауну ёлтюрдюле, сойдула,
ой,
Джаш къатынын ау тюбюнде къойдула,
ой, ой,
Анасына джигит туугъан Гапалау!
Стауатынг джылан джырмаз мурсады,
ой,
Сени ёлтюрген Ижаланы Мусады,
ой, ой,
Анасына джигит туугъан Гапалау!

Гапалау7(Ючюнчю версия)

«Гапалаула эки элле бир болду Джарлы балам дуниядан тас болду, Ой анасына, джигит туугъан Гапалау!
Ыстауатда толу къазан къайнайды, Сени юсюнгде тогъуз къазыкъ ойнайды, Ой анасына, джигит туугъан Гапалау!
Къанынг барад къырдыкъланы мор этиб, Ижалары ёлтюрдюле зор этиб, Ой анасына, джигит туугъан Гапалау!
Гапалауну ёлтюрдюле, сойдула, Джаш къатынын ау тюбюнде къойдула, Ой анасына, джигит туугъан Гапалау!
Джалчыларынг малларынгы сюрелле, Ижалары сени ызынгдан юрелле, Ой анасына, джигит туугъан Гапалау!"
Къайнакъла :
1. Сылпагъарланы Окъуб Зекерия улу (1909-1989дж)
2. Сылпагъарланы Хаджи-Махмуд Зекерия улу (1912-1994дж)
3. Къарачай Тёре патчахны заманында 1870-1880 джыллагъа дери ишлеб тургъанды. Джылдан-джылгъа Тёрени власты азыракъ бола, джылдан джылгъа патчах салгъан эл башчыланы власты уллу болуб, Тёре алай къуругъанды.
4. Сылпагъарланы Ислам Мухаммад улу, Ючкёкен эл.(1928 дж )
5. «Къарачай халкъ джырла» Москва 1969дж эм
 «Къарачай-Малкъар фолклор» Нальчик 1996 дж.
6. «Къарачаймалкъар халкъ джырла» Нальчик 2001
Отарланы Омарны версиясы
7. CD-джазмадан, Газаланы Алимни джырларындан


ТОХТАР БЛА АНЫ ДЖАШЛАРЫ
(2006-2009дж)

Тохтар
I. Османны джангыз джашы Тохтар рысхы джыя, тута билген киши болгъанды. Бурунлада джангыз джашлай джашау этген, рысхы джюрютген къыйын эди. Джортоулла, мал-адам урлау кёб болгъандан, къош тутуу къыйын болгъанды. Ол 60 джылдан атлаб, эки джетген джашы (Наны бла Зекерия) болуб, тул киши болуб къалгъанды. Сора Уллу Къарачайгъа келтирилген бир джаш тишириуну къатынга алыб, экинчи кере юйленгенди1.
Тохтарны къайгъылы, мал-ат сюрюучю Чотчаладан
кюйеую да болгъанды.1870 джыллада ол Къабартыдан Чыракъ Сыртха, Тохтарны къошуна мал сюргенди1*. Кюйеу
ызындан къабартылыла джетгендиле. Аны мал урлагъаны ючюн артда Тохтар джууаблы, малына да къоранчлы болгъанды2.

(Бу хапарны джазгъанда- экинчи магъанасы, Науруз бла Къарча да быллай джууукълукълары болурму? Ансы Науруз элин джуртун къойуб Азиядан Кавказгъа къалай кёчюб кетди Къарча бла бирге?. Наурузну хапарын окъу.)
II. Тохтар эсли, кёб сёлеширге сюймеген, сёзню да бошуна урдурмай, бичиб, эсеблеб салгъан адам болгъанды. Бир заманда джуукълугъу джетген талай нёгери бла Тохтар къошда тургъанды. Нёгерлери уа чамчы накъырдачы, сёзню тохтата тыйа билмегенле болгъандыла. Сора Тохтарны да тынглаб тургъанын джаратмай, бунга да сёз джетдире, чам эте тургъандыла. Ингирлени биринде Тохтаргъа, сен былай тынглаб нек тураса деб, къадалгъандыла. Тохтар да нёгерленинден разылыкъ ала, былай джууаб этгенди: «Мен сизге джомакъ айтайым, биле эсегиз сиз тюз болдугъуз, билмей эсегиз мен тюз болдум… Эки зат барды дунияда: биринчиси бошалмаз тубан эм атмаз танг, экинчиси кетмез къан. Не затладыла бу эки зат?» Нёгерлери уа, не да кюрешиб джомакъны элберин табалмагъандыла. «Ол эки зат неди десегиз- джарашыусуз кюйеу бла аман келин.» ….
Кертиси да алайды: «джарашыусуз кюйеу» «бошалмаз тубанча эм атмаз тангча» эрикдириб, сылыт этиб тургъан бир зат. «Аман келин» да джууукъ болуб, бир юй болуб «кетмез къан» болуб тургъаны экинчи зат. Тохтар кесини ичин къош нёгерлерине, джууукълукъларына элбер джомагъы бла осмакълаб, кенгден келтириб ангылатханды.3
III. Тохтарны эгечлеринден туугъан эки джашчыкъ, аны Чыракъ Сыртда* къошунда бузоула кютгендиле. Бир кюнде бузоуланы ызларындан чабаргъа эрингенмидиле, огъесе
къамсыкълыкъларымы хорлагъанды, къалай эсе джашчыкъла бузоуланы кишенлерге оноулашхандыла. Къошда джарагъан бир узун мансны* алыб, кишенликлеге кесгендиле. Кишенликле хазыр болгъанда, бузоуланы сюргендиле туталмагъанды. Тохтар къошха къайтханында, манс да тууралыб, бузоула да ары-бери чартлаб, джайылыб тургъанларын кёргенди. Джаш сабийлеге урушуб айланмай, джерге батылыб тургъан бир ташны кёргюзтюб, «аны къобарыгъыз, тик энишге къулакъга тёнгеретигиз», деб буйрукъ бергенди. Эгечден туугъанла буйрукъну толтургъандыла. Сора Тохтар, къош ташны джерде батылгъан ызыны къатына барыб, ызны тёгерегине айланыб: « Ой анасына уа, бош къобардыкъ ташны былайдан. Бери ызына къайтарыгъыз, бери ызына тёнгеретигиз!», деб джангы буйрукъ бергенди. Не этсинле джашчыкъла, къулакъны тюбюне тюшюб, ташны тикге тёнгеретиб кюрешгендиле.
Алай а ташны узун тикни ёрге тёнгеретирге кюч къарыу джетмез. Тохтар джашчыкъланы кесине чакъырыб, мансны туурагъанларын эсгертиб, джашауну дерсин юретгенди. «Ташны тик энишге тёнгеретген къалай тынч эсе малны-рысхыны чачхан алай тынчды, ташны тик ёрге тёнгеретген къалай къыйын эсе да малны-рысхыны джыйгъан да алай къыйынды»4
IV. Кюнлени биринде, Тохтар кесиники бла эгечлеринден туугъан джашчыкъланы ач кёрюб, ашха чакыргъанды. Кюлде бише тургъан натюх гюттюлени алыгъыз да ашагъыз деб буйрукъ бергенди. Джашчыкъла ашыкъ-бушукъ этиб, гырджынчыкъланы кюлден чыгъарыб, ашайбыз деб къолчукъларын кюйдюргендиле. Тохтар аны эслеб дерс бергенди: « Ма алайды джуууклукъ тутхан да, тенглик тутхан да. Ашамай да болмайса-ашайма деб ашыкъсан да джарсыйса. Ма бусагъатда сизге аш керекча джуукъ эм тенг керек сизге - ма бусагъатда сизге сабырлыкъ-тёзмеклик керекча, ала бла ортада хаман сабырлыкъ эм тёзмеклик керек»5

Бешбаш-Зекерия
1904-1905джыллада Сылпагъарланы Герий-апенди (Добарладан) Уллу Къарачайдан Тюркге кёчерге деб джууукъну -тенгни джыйыб кюрешгенди. Тюркге кёчер умутда Зекерия (Хасанлары) бютеу малын, башха рысхысын сатыб, джолгъа хазырланганды. Дебошну туудугъу Герий-апенди Зекерьядан он-онэки джылгъа тамада болса да, ала бири бирин айырыб сюйюб, тенгликге да къарнашлыкъга да къаты болгъандыла. Бу сёзге шагъатлыкъ этген далил барды. Герий-апенди Зекерьяда талай кюмюш керекле бла ачхасын къойуб, Тюркге кёчюб кетгенди. Ызыбыздан келсегиз берирсиз деб, Зекерьядан алгъа джолгъа чыкъганды6.(Кесим сагъыш этеме да, хыйла бла къойгъан болурму, ачхамы кюмюшюмю берир ючюн да ызымдан Тюркге келир деб кетген болурму?)
 Герий-апенди араб,фарс, орус, тюрк,къабарты тиллени билген, дин окъууу болгъан, халкъ арасында сыйы мийик болгъанды. Джыйырма джылны джазгъан, басмагъа хазырлаб тургъан, он томлукъ дин-философия къол джазмасы болгъанды. Тюркге кёчгенде китабларын чыгъаргъынчы, тели ауруудан ауруб ёлюб, джазмалары да тас болуб къалгъанды. Герий-апендини башчылыгъы бла 1905дж Уллу Къарачайдан 70 юйдеги мухаджир болуб Тюркге кёчгендиле7. Аланы кёбюсю Сылпагъарлары болгъандыла.
Кёчгенчиликни, мухаджирликни юсюнден айтханда бир затны айырыб чертерим келеди.
Бизни тарих литературабызда, политика-идеология буйрукъну толтура, мухаджирликни юсюнден кёб ётюрюк хапарла джазадыла. Тюркден келген агентле, Осман султанны
джасуслары* (шпион) адамланы алдаб Тюркге алай кёчюргендиле-деген ётюрюкню джазадыла. Джолда кёчгюнчюле ачдан-ауруудан бары къырылгъандыла деген ётюрюкню джазадыла. Миллетибизни тели кёргюзтген, джукъ ангыламагъан, мал сюрюуге тенг этген сёзледиле бу джазмала.
Талай къартыбыздан огъуна эшитгенме «Тюркге игилерибиз кетгендиле». Бу къонугъа келишген бир зат къошайым:
Орта Азияда, сюргюнде* 1950 джылда болгъан бир ишни юсюнден хапар айтыргъа излейме. Атамдан эшитиб, ол да атасыны къарнашы Хаджи-Махмутдан эшитиб джазама. Хаджи-Махмутну аллы бла боюнсхагъа джегилген ёгюзлени тарта келиб, Хаджи-Махмутну кёрюб, Сылпагъарланы Джашар джетмиш джылдан атлагъан къарт тохтайды. Сора джюреги да такъыр болгъанын билдире, башын да бойунсхагъа салыб, джыламсырагъанын тыйалмады. Хаджи-Махмут да ол ишни эслеб, сейирсиниб, аллына атлаб, не палах болуб къалды деб хапар сорады.
«Джыларым келеди мени бюгюн»-дейди къарт Джашар. «Герий-апенди Тюркге кёчийик деген заманда нек кёчмегенем. Сизни балаларыгъыз джагъагъыздан алырла деген сагъатда нек ийнанмагъанем. Бу зорчу къырал адетибизни ойар, динибизни, тилибизни бузар деген заманда нек ийнанмагъанем. Ол алай болурун къайдан билгенед деб джылайма, ол чакъыргъан сагъатда биргесине нек кетмегенем деб джылайма» деб джыламсырагъанын алай кючден-бутдан тохтатды. Иш а былай болгъанед. Аны джашы Абдурахман колхозда бригадир эди, къралны бир ишин бардыргъан адам эди. Джашар намаз эте бираз кечирек болгъанына тёзалмай, малланы отлаугъа нек чыгъармайса деб атасына хыны-хуну этиб къыджырагъан эди. Къарт Джашарны Герий апенди айтханлары, сюргюнде сынагъан къыйынлыкълары, джашыны дамсызлыгъы бары бир бирине эшилиб эсине тюшюб, джюрегин инджитиб, джыламсырата эди.
Зекерья несин да хазыр этиб джолгъа чыгъама деб тургъанлай,замансызлай джаш къатыны ауушады да къалады. Къолунда юч ууакъ сабий бла кеси Тюркге чыгъыб кетелмейди. Сора рысхысын, малын сатыб, ачхагъа кёчюрюб тургъан алтын ачхасын да бошуна къолунда тутуб туралмайды да, тилегенлеринде анасыны къарнашындан туугъанлагъа Байчоралагъа (Бёденелеге) ёнкючге береди. Бир талай замандан, Тюркге кёчген мурат да къалыб, энди къалдым, джангыдан къош къурайым деб, Зекерья ачхасын ызына даулайды. Бёденелери огъай демейле, алай а Зекерья излегенча ачхасын табдырмайла. Айтыугъа кёре Зекерья ачхасыны ызындан талай кере барады. Ана къарнашдан туугъанла болджал этиб, болджалларын тындырмай, Зекерьяда бошуна сакълаб, бошуна барыб турады. Тёзюмю къуругъанында барыб, джылкъычыларын да къыстаб, Бёденелени эм уллу джылкъыларын сюреди. Узакъ да кетмегенлей,Зекерьяны ызындан Бёденеледен бешеулен джетедиле. Джетедиле да дауур этедиле. Къарачайда терс-тюз болсада хар ким да кесин тюзге санаб тургъан адет барды. Бёденелери да ачхасыны багъасын малгъа тууаргъа кёчюрюб санайбыз дейдиле. Алай айтадыла да малларын, атларын джюрюген багъадан багъаракъ санайдыла. Да башхаладан артыкъ багъа нек санайсыз деб Зекерия сорса, айтадыла «бизни малыбыз, атыбыз къумалыды». «Да сора сизни негиз да къумалы эсе къызыгъызны къалай берген эдигиз Сылпагъарлагъа?». Бёденелени бирлери джуубха : «О къой, къой, бу Бешбашны, буну джангыз башы бизни беш башыбызгъа тенгди» деб, даулашханны къойуб борч ачханы малла бла келишиб къайтаргъандыла8. Айтыугъа кёре, Бешбаш ат Зекериягъа ол сёзледен джабышханды дейдиле. Алай болсада Бешбаш сёзню магъанасы башхады эм тюрк миллетледе тарихи да теренди.
16-18 асырлада* къырым ханла, бийле, мырзала орус патчахлыкъны джерлерине, Москвагъа мал-адам сюрюрге чабыулла эм джортоуулла кёб кере эте тургъандыла. Хан кеси джортуулгъа чыкъганда джюз минге джуукъ аскер джыйыб чыгъа тургъанды. Аллай уллу джортоуулну аты «Сафар/Сефер»* болгъанды. Орта джортоуулгъа къырым бий башчылыкъ этиб, элли минг атлы аскер чыгъыучу болгъанды. Аллай джортоуулгъа къырымлыла-«Чабыуул»* дегендиле. Гитче джортоуулгъа мырзаны башчылыгъы бла беш минг атлы чыгъыучу болгъанды. Аллай джортоуулну аты «Бешбаш»* болгъанды. Къырымлыла «сафар» джортоуулда беш минг джесир, «чабыуулда» юч минге джууукъ джесир, «бешбаш» джортоуулда эки-юч джюз джесир сюре тургъандыла9.
Байчораланы мал-адам сюрген къырым джортоулларындан хапарлары болуб, Зекерия джылкъыны сюргенине да, Зекерияны кесине да андан айтхандыла «Бешбаш» деб. Биринчи айтылгъанда, «гитче джортоуул этди, «бешбаш» этди» деген магъанада айтылгъанды. Артда бешбашны ал магъанасы унутулуб, «Бешбаш-бешибизге тенгди» деген сёзле бир бирине байланыб, «Бешбаш» ат алай бегигенди.
Зекерия Тохтарны экинчи джашы болгъанды. Джашлыкъдан озуб, къыркъ джылына дери да джыгъышыргъа сюйген, кючлю адам болгъанды. Бир заманлада кесине базыб, таулада джыгъышыргъа айу излеб айланганды. Бир кюн басдырылыб тургъан тууар бутну табханды. Чыгъарыб къараса, ол бут тууардан кесилиб тюйюл, джыртылыб айырылыб тургъанын кёргенди. Ол затха адам къолу джетмей, айу юзюб алгъанын ангылагъанды. Аллай айуге, тууар бутну юзе тургъан айуге, не кючлю адамны да къарыуу джетмезин билиб, джыгъышыргъа айу излегенни андан сора къойгъанды10.
Зекериягъа дери башха джигитлерибиз джуртун, мюлкюн, сырын джакълагъанча, ол да туура алача, сырын, мюлкюн коруулай 1920 джыл джан бергенди. Айтыугъа кёре ёлген джылында Зекериягъа 55-57 джыл болгъанды. Зекерияны юсюнден Лайпанланы Сейит 1970 джыллада «Ленинни Байрагъы» (бюгюнгю «Къарачай») газетде, «Къартла айтадыла» деген атлы уллу хапар басмалагъан эди. Мен ол газетни алкъын табалмагъанма. Сейит ол хапарда аны-буну джаза келиб, Зекерия джашларын Шкурону, акъ генералны аскерине, бермез ючюн, акъ казакъла бла къазауат этиб ёлгенди деб джазгъан эди. Джетмишинчи джылла коммунистлени ачы заманы, Сейит политика заказдан чыгъалмай къошхан эди ол ётюрюкню. Къартларыбыз аны окъуб чамланганлары эсимдеди.
Зекерияны къошуна 1920 джылны октябрь-ноябрь айында джортоуул этилгенди. Ол заманда генерал Шкуро Россиядан тышына къачыб, акъ аскерле да хорланыб болгъандыла. Зекерияны къошу бусагъатда Гитче Къарачай районда Римгорка элни къабырларындан узакъ болмай джарашыб тургъанды. Ол заманда Римгорканы джеринде дагъыда он-онеки къазакъ юйдеги эльчик болуб джашагъанды. Ол орус къазакъла бургъандыла бурунгу алан Урумтау* атны орусха Римгорка* деб. 1920 джылда къач заманда, Беккич* элден аны къошуна сегиз атлы къазакъ келгендиле. Нек келгендиле, не айлангандыла, акъламы-къызылламы болгъандыла-бусагъатда тюзюн айтхан бек къыйынды. 1920 джыл совет власт Кавказда, Къарачайда бегиген аты болгъанлыкъга, совет иктидар (власт) къарыу алмагъан заманы болгъанды. Таулада бандачыкъла къуралыб, сюйген аманлыкъларын этиб айланнган бир заман. Керек кюнде «биз акъ аскерчилебиз неда биз къызыл аскерчилебиз, биз властбыз, бизге аш-суу эм кийим, ат эм ат керек керекди» деб кеслерине табны айтыб, аманлыкъларын алай эте тургъандыла.
Лайпанланы Сейит хапарында акъ аскерчиле болгъанды деб джазгъанды. Алай а кесибизни адамларыбыз джашыртын айтханда, къызылла болгъандыла, большевиклебиз деб келгендиле дей эдиле 11. Мен ангылагъан бла Солтанчыкъны аскери Черёмухинни аскерин къыргъандан сора, ол зат бла байламлы Къарачайгъа келген къайгъыланы бири болгъанды. (Солтанчыкъны хапарына къара)
Къалай алай болсада, къазакъла Зекерияны къошуна сауут излей келе келгендиле. Ёзден адетдеча келгенлени къонакъча кёрюб, къошчула алагъа айран гырджын бериб сыйлагъандыла. Бирсилери къош ичине кириб саут излеб, анда излегенин табмай чыкъганды. Беккишчи джыйынны башчысы Яшка Белогуб болгъанды. Сора къазакъ джыйын кете тебрегенди. Бири Зекерияны тамада, джыйырма джетиджыллыкъ джашыны, Махамет-Мырзаны белинде герохсуз портупея* (герох бау) кёргенди. Башхала айтадыла Зекерияны кесини белинде кюмюш белибаууна кёзлери къарагъанды деб. Сора ол джаратхан затларын сыйырыргъа излеб, бер деб, даулаб тартхандыла.
Ол кюнден бир кесек заманны алгъа, ол къазакъла огъуна къошда сабийледен сора киши болмагъан заманда келиб, Махамет-Мырзаны бир айтылгъан къара аджирин сюрюб кетгендиле.
Зекерия къазакълагъа адамлагъа къарагъанча къараб ашыргъанда, аллай джырхычлыкъны бетсизликни кётюралмай, къаны къайнагъанды, джюрексингенди. Джыгъышыулада хорлаб ёч алыучу, кесине базыб тургъан Зекерия къызгъаны бла къазакъны алыб джерге ургъанды. Къатларында ат юсюндеги башха къазакъ тенгине болуша, Зекерияны ушкокдан атыб урады. Бирлери айтды дейле: «Къартны бош урдунг - Зря ты старика застрелил». Сора Зекерия джаралы болгъаны бла джыгъылады, иман чакъырыб, шахид дараджада*, джаны алайда огъуна чыгъады. Къазакъла да болумну табсыз эм кеслери терс болгъанын ангылаб, къошдан терк къачадыла. Къошда Зекерияны тамада джашындан сора дагъыда 9-11 джыл болгъан эки гитче джашы болгъанды. Ала ол заманда ишни кёрюб, манга иги къартайгъанларында айтхан хапарларындан джазама мен бусагъатда. Зекерияны бир винтовкасы болады, ол ушкокну да къатларында хоншу къошха хаухха бериб боладыла. (Огъесе ушкокну джашыргъан этген болурламы?). Сора джашчыкъланы бири чабыб барыб ушкокну алыб къайтады. Къазакъла Беккич джанына къачадыла. Джашы Махамет-Мырза, анга болушлукъга Зекерияны Наны къарнашындан туугъан Мухаммадда джетиб, экеулен болуб, джангыз ушкоклары бла сегизеуленни ызларындан сюредиле. Къазакъланы барысында да болмай, къуру эки-юч ушкоклары болады. Бир бирлерине да окъ атадыла. Махамет-Мырзаны башы сюеги бла окъ ётюб, джаралы болады. Башындан келген къаны кёзлерин джабыб, ушкокдан атханы табсыз болады. Сора ушкок Мухамматха кёчюб, ол да къазакъланы ызларындан атады. Джетелмейдиле. Артда, къазакъла къачхан джолда бичен гапнаны къатында кёб къан ызла кёргенбиз дей эдиле. Алай бла бирлерин иги джаралы этген болмаса, къазакъланы ёлтюрелмейдиле. Алай а, ол къазакъла дертден узакъ кетмейдиле. Кечирек, бирин къоймай, барын Сылпагъарлары къырадыла. Бир айтыу бла Къобан джанында (башха айтыу бла Нарсана башында) биягъы къазакъла башха Сылпагъар къошха тонар муратда келедиле. Алай а, къошчула Яшка Белогубну таныйдыла. Бешбашны была ёлтюргендиле, дерт алайыкъ деб оноулашадыла. Мал кесиб сыйлайыкъ, ичирейик, заманны ашхамгъа дери созайыкъ дейдиле. Оноуларыча этедиле, хансха эт-шорпа, башха ашла саладыла. Хоншу къошдан болушлукъга адамла, ушкокла табадыла. Сора хар бири бирерин мараб, хош болуб, тынчлыкълы болуб тургъан къазакълагъа ушкокладан атадыла. Джангызындан къалгъан, къазакъланы барын алайда къырадыла. Бирини ушкогу окъ аталмай къалыб, джангыз къазакъны насыбы тутуб, ашхам да къалай эседа ычхынады. Ёлюклерин къая тюбледе, суу ызында терен ханслада джашырадыла.
Артда ол джангыз сау къалгъан къазакъны да Ысхауат эм Басхан джанында ёлтюрюлген хапары чыкъган эди дейдиле.12
Яшка Белогубну бандасын Солтанчыкъ къыргъанды деген хапар да барды. Зекериягъа артыкълыкъга тёзмей, Солтанчыкъ, ата къарнашындан туугъан Гутча бла бирге Беккичге барыб, экиси Белогубну юйюн табыб, аны тёгерегинден да от салыб, джана тургъан юйден чартлаб чыкъган къазакъланы отбыргъыдан атыб, барын бирден къырыб кетгендиле дейдиле. (Солтанчыкъны билгисин окъу)
Бу версияны джангылычха санайма, уллу элге Беккичге барыб, анда талай къазакъны къыргъан, саулай эл бла къазауат этгенчады. Ол арты неге бурулуру белгисиз, джанга ажымсыз къоркъуулу ишди. Солтанчыкъ уллу эл ичинде алай этиб айланганы бош хапар болур.
Алай а, мен ал версиягъа, Зекерияны Окъуб джашындан эшитгениме бек ийнанама. Окъуб атасы къалай эм кимледен ёлгенин кёрген, къалгъан хапарны да туурасын ызлагъан болур. Андан ол хапарны мен коммунистлени заманында билгенме. Мен ангылагъандан, ол коммунист властны ачылыгъын сынагъан адам, къазакъланы ёлтюрюлген джерлерин Гитче Къарачайдан тышына чыгъарыб айтханды. Къайгъы чыкъмасын, керексиз сёз болмасын деб, джашырыб, къазакъланы Сылпагъарлары Къобан-Инджик джанларында къыргъандыла деб аны ючюн айтханды. Мен ангылагъан бла, узакъга иймей, аманлыкъчыланы Гитче Къарачайда, Нарсана тёгерекде артларын этгендиле.
1920-джыллада Махамет-Мырза, аны бла эки къарнашдан тууугъан Мухаммад бла Хызыр, башха джууукъ джашла да къошула, Зекерияны дертин ала, кече сайын джортоуулгъа кете эдиле. Кимге эм къаллай дерт къайтаргъанлары белгисизди - властдан къоркъа, аны джашыргъандыла. Алай а бизге джетген хапаргъа кёре «ала кюндюз ушкокларын джашыра эдиле да, кече сайын ушкокларын чыгъарыб, атларын джерлеб къайры эсэ да бирден кете эдиле» дей эди ала бла тенгликде джашагъан бир къарт келинибиз, Хызырны къатыны.13 Ючкёкенден джортууул джерлери Беккич, Боргъустан, Джёгетей джерле болгъандыла.
Къайнакъла:
1.Сылпагъарланы Окъуб Зекерия улу (1909-1989дж) Ючкёкен эл
1*.Сылпагъарланы Ибрахим Халит улу (1950дж) Терезе эл. ( 103джыллы Сылпагъарланы Кёккёзден эшитиб)
2. Сылпагъарланы Хаджи-Махмуд Зекерия улу (1912-1994дж) Учкекен
3. Алийланы Къайсынны къызы (Сылпагъарланы) Соня 1929дж. туугъан, Учкекен эл
4. Алийланы Къайсынны къызы (Сылпагъарланы) Соня 1929дж. туугъан, Учкекен эл
5. Алийланы Къайсынны къызы (Сылпагъарланы) Соня 1929дж. туугъан, Учкекен эл
6. Сылпагъарланы Зекерияны къызы Апалистан1904-2002дж Конзавод эл.Гитче Къарачай
7. З.Б. Кипкеева «Карачаево-балкарская диаспора в Турции», Ставрополь 2000г, 54бет
8. Сылпагъарланы Хаджи-Махмуд Зекерия улу (1912-1994дж)-Учкекен
9. Хензель В. Проблема ясыря в польско-турецких отношениях XVI-XVIIвв. // РПП. 1979. 155 бет
10. Сылпагъарланы Илияс Махамет-Мырза улу 1930дж-Ючкёкен < Сылпагъарланы Махамет-Мырза Зекерия улудан эшитиб 1893-1943дж