18 Юнус2* 2* 38 Таусултан 4 19 Джантемир 2 39 Таулу 5 20 Сулейман 6 бютеу --39 уланла бютеулей 130 Зукку пристоп (Петрусевич Н.Г.)* 1868-1872джыллада джазгъан, Къарачайны тукъум тизмесинде Сылпагъарланы 39 юйдегилери барды. 39 юйдегиде 130 эркиши улан болгъанды. 130 джаш бла аланы 39 атасы биргелей 169 эркиши боладыла. Тишириуланы да аллай бирге санасакъ Сылпагъар юйдегиледе 318 адам болады. Лайпанланы Къазий Петрусевични тукъум санаууна таяна къарачайлыланы санын 1865 джылда 13 минг этеди3. Аладан Сылпагъарланы 318 адамы 2,45% боладыла. Бу кюнлеге кёчюрсенг, 2002 джылда ётген адам санаугъа тюшген 202 минг къарачайлыдан* 2,45% Сылпагъар атлыла 4950 адамгъа джууукъ болады. 2009 джыл джыйылыуларыны аллы бла Сылпагъарлары Къарачай бла Ставрополь крайда кеслерин санаб, тёрт минге джууукъ адам тергедиле. Бек тюзюн айтханда, бюгюн Сылпагъарлары минг юйдегиден артыкъ болургъа керекди. Буну тышында аналары эм къарт аналары Сылпагъар болгъанланы саны да талай минг боллукъду. Гитче Къарачай районда, Нарсана эм Черкесск шахарлада телефон китаблагъа къарасам, Сылпагъардан уллу тукъум чыкъса бир тукъум чыгъады. Сырма ёзденле Сылпагъарлары Къарачайда, Малкъарда эм уллу тукъумланы бириди. Къарачайда да, Малкъарда да Сылпагъарладан кёб Ёзденлары бла Батчалары боладыла. Тюркийе бла Америкада уа къарачайлыла айтыудан, ичлеринде э муллу тукъум- Сылпагъарлары болады. Н.Г. Петрусевични тизмеси толу тюйюлдю Петрусевични тукъум эм адам санауу бек учхара, ала-чола этилгенди. Сылпагъар сырла-генеалогияла джыйылгъанда быллай оюм ачыкъланганды. Сылпагъарланы Салис Аубекирни джашы 2009дж, 20 къартдан соруулаб, джыйгъан Сылпагъар генеалогиялада Петрусевични тизмесинде болмагъан, 1868-1972джыллада джашагъан, кёб Сылпагъар адам атла тюбейдиле. Джети атауулну ичинде эм азы бла 20 юйдеги (эркиши ат) санаугъа тюшмей къалгъанды. Атаулланы тышында Сылпагъарланы санагъанда бу сан 25 джетеди4. (Бу ишни толу тамамлауу алдады). Аны тышында, Сылпагъарладан 1830-1840 джыллада айырылгъан Гулоулары тукъум Петрусевични тизмесинде джокъду. 25 эркишини барысын да юйленгенге санасанг, ала тизмеде 39 юйдегиден - 64% боладыла. 25 эркишини юйленмеген джашлагъа санасанг, ала тизмеге тюшген 130 уландан 20% болады. Быллай болум къуру Сылпагъар юйдегиледе болгъан зат тюйюлдю. Каппушлары санагъан генеалогиялада юйдегилери бла уланлары да Петрусевични санауундан артык чыгъады. Каппушлары Петрусевични тизмесинде 29 юйдеги барды, ол юйдегиледе 78 улан болады. Кеслери санагъан, билген генеалогияларында 1868-1872джыллада 35 юйдеги бла ол юйдегиледе 116 улан болгъанды5. Ол демек, Петрусевич тизмеде Каппушланы юйдегилери 20% аз, уланлары 48% аз саналгъанды. Бу Сылпагъарлада болумгъа ушашды, джууукъду. (Алай а, Батдылары тукъумда Петрусевич 13 юйдеги санагъанды. Бу санаугъа Каппушлары тюз саналгъанды деб бегитедиле. Батдылары Каппушладан айырылгъаны ючюн, Каппушлары сырларын санауларын бирге этгендиле5). Сылпагъарлада да, Каппушлада да Петрусевич санаудан артыкъ адам, артыкъ юйдеги чыгъыу джангылыч зат тюйюлдю. Петрусевич тизмесине тюшюрмеген кишилени (юйдегилени) тууудукълары саудула. Ала 1868-1872джыллада джашагъан ата-бабаларын билиб, бабалары бюгюн тюз джарашдырылгъан генеалогиялагъа тюшюб, Петрусевични терс санагъаны ачыкъланады. Къарачайда башха уллу тукъумладан ючю-тёртю, Сылпагъарлача/Гаппушлача генеалогияларын джарашдырыб адамларын санасала, Петрусевични тизмесминде джангылычларын толусу бла ачыкъланныкъды. Къарачайда 1868-1872 джыллада адам санын керти тюзетирге боллукъду. 1868-1872 джыллада къарачайлыла 13 минг адам тюйюл, эм азы бла андан 33% артыкъ болгъанын далилле бла бегитеме. Ол себебли 1868-1872джыллада Уллу Къарачайда эм азы бла 17-18 минг адам болгъанды. 1882джылда уа Уллу Къарачайда (Ысхауат эл бу санаугъа тюшмей) 18799 адамдан артыкъ джашагъанды6.Совет Бирлешни (Союзну) заманында чыкъган китаблада 1867джыл къарачайлыланы саны 14728 адам болгъанын бегитедиле7. Мени сартын, къышлыкълада*, адыг-абаза элледе, узакъ къошлада, адамланы да тергеуге салгъанда Уллу Къарачайда 1868-1872джыллада джашагъан къарачайлыла саны 20 минг адамдан артыкъ болургъа керекди. Сылпагъар атауулла (Темирджандан) Сылпагъарлары Темирджандан башлаб атаууллагъа юлешингендиле. Темирджан менге сегизинчи тобукъда ата болады. Джазыуланы, джыл чыгъарыуланы ангылар ючюн кесим билген эм тюзетелген сырны джазаргъа керекди: Ахмад(кесим-1961) <Илияс-Хаджи(1930), <Махамет-Мырза(1895), <Зекерия(1863), <Тохтар(1825-1830), <Осман (1790-1800), <Хасан, <Хасан, <Темирджан, <Солтанбек, < Сылпагъар, < Эндреюк, <Зыгытчы. Хасанга дери сырны къартларыбыздан юрениб, Темирджан-Зыгытчы сырны да Къарт Джуртда таш илкичде керкмеден билиб джазама. (Эсгертиу: Зыгытчыдан арысы былайды: Зыгытчы,<Дударукъ, <Бихарус,<Науруз, <Мечус, <Балас, <Алан. Бу сыр Каппушлада эски тарих джазмалада сакъланганды. Таш илкичледе тамгъаланы эм Науруз къаумну юсюнден «Аланхазар сырлары» статьяда окъу….Черкесск шахардан тарихле джыйыучу Сылпагъарланы Казбек билдиргенден, Солтанбек бла Сылпагъарны арасында Шамлукъ деген атабыз болгъанды. Казбек айтхандан бу тарих Биченчилени къартларындан келеди. Алай а, Казбек айтыу джангылыч кёрюнеди. 1897-1898 джыллада эки ташда да бирден джангылыб терс сыр джазгъандыла дегенге ийнанган къыйын ишди. Шамлукъ болгъан эсе Темирджанны, Солтанбекни къарнашы болургъа болур, Биченчини (Бек-Солтанны) атасы, къарт атасы болургъа болур. Сылпагъар сырда Шамлукъга башха орун табылмайды.) Кесими джылымы къошуб тергейме да, Темирджан 18 ёмюрню ал чагъында джашаргъа керекди, 300-320 джылны алгъа туугъан болады. Темирджанны беш джашы болгъанды. Тамадасындан кичисине дери быладыла: Хасан, Аслан, Бек-Солтан, Салман, Осман. Хасан джашлай ауушуб, ол ёлгенден сора туугъан уланына аны атын атагъандыла. Хасанны уланы Хасанны Аслан асыраб, кесини джашлары бла бирге ёсдюргенди. Бурун Науруздан туугъанла тукъумлагъа юлешингенча, заманла ётюб, Сылпагъардан туугъанла да атаууллагъа юлешингендиле. Хасандан Хасанлары атауул башланады. Асланны ийнакъ аты Добар, андан Добарлары атауул башланады. Бек-Солтанны чам аты Биченчи, андан Биченчилери атауул башланады. Айтыугъа кёре Осман бла Салман эгизледиле. Салмандан туугъан биринчи джашы Джаныбек-аны ийнакъ аты Габий андан Габийлери атауул башланады. Салмандан туугъан экинчи джашы Мырзабек, чам аты-Къысха андан Къысхалары атауул башланады. Османдан туугъанланы бири Къалтур- атауул аты Хыкки, башха джашы Къандауур- Къандаурлары атаууул къурагъандыла. Алай бла Темирджанны беш джашындан джети уллу атауул туугъанды: Хасанлары, Добарлары, Биченчилери, Габийлери, Къысхалары, Хыккилери, Къандауурлары. Айтыугъа кёре, ичлеринде джыллары бла Хасан тамада, Къандауур кичи (башха айтыуда Хыкки кичи) болгъанды. Темирджанны эгечинден Сылпагъар къыздан туугъан, Къарачайда Малкъарда джыры джырланыучу, айтылгъан джигит Татаркъан болгъанды. Сылпагъарладан чыкъган тукъумла: Голалары (Голаевы), Гулоулары (Глоовы), Баппучулары (Папшуовы), Эсеккулары (Эсеккуевы) Голалары: Гола тишириуну атыды. Гола Сылпагъар улудан эки джаш табыб, бирге джашай турадыла. Бираздан Сылпагъар улу атасы-анасы, къарнашы-эгечи бла бирге, Гола бла джашчыкъланы джашагъан джерде къойуб,алагъа джер-мал юлюш да чыгъарыб, айырылыб, Сылпагъар тийреге къайтадыла. Къобан сууну онг джанында Голалары тийре эм тукъум башланады. Сылпагъарлары да къан джууукълукъга шагъат эте, "Голалары бизни бирибиздиле" дей, бюгюн да арада къыз алгъан-берген джокъду. Петрусевични тизмесинде Голалары 4 юйдегиде 8 уланлы болуб, къалгъан наурузла бла тенг Науруз къаумгъа джазылгъандыла. Гулоулары : Джигит Доммайчы юйдегиси-къатыны, джетген джашлары бола тургъанлай, Тау Артындан джаш тишириучукъну урлаб келтириб, къатынга алгъанды. Доммайчыгъа андан джашчыкъ туугъанды. Алая ал юйдегиси Доммайчыны аллай ишин унамагъанды. Кёб турмай Доммайчы джашчыгъын да аны анасын да къойгъанды. Ол джашчыкъдан Гулоулары тукъум башланганды. (Гулойлары Доммайчыдан тюйюл, Доммайчыны джашындан башланганды дегенле да бардыла). Эсеккулары: Голаланы бирлеринден туугъан джашчыкъдан Эссеккулары тукъум башланганды. Эсеккулары бла Голаланы къартлары джууукълукъ тутуб тургъандыла. Папшуовы - Баппучулары: Была адыглагъа чыкъган юзюк боладыла. Уланы болмагъан Хадагъужукъ улу Джанболат Къарачайда баргъан чарслада-эришиуледе тири джашчыкъны кёрюб, сюйюб, кесине джашлыкъга ёсдюрюрге алады. Бу билги адыгладан келген хапарды. 2009джыл Къартджуртда Сылпагъар тукъум джыйылыугъа Папшуовладан талай адам къошулду. Ала кеслерин Сылпагъарладан айырылгъанга санаб келген эдиле. Айтыуларындан, черкес бий ёсдюрген джашчыкъдан джети джаш тууугъанды. Ала юйюрсюнюб, кёбейиб, адыглада Папшуов тукъум болгъандыла. Кеслери санаб КЧР-да 420 адамлары барды. Къарт аталарыны аталары къарачайча сёлешиучю эди, Сылпагъарлары бла джууукълукъну тутуучу эди. Папшуолары Сылпагъарладан айырылгъанларын тарих китаблада джазадыла8. Адыгланы башха айтыуларында, Сылпагъарладан биреулен 10-12 джыллыкъ джашчыгъы бла черкес (адыг) элни къаты бла ётюб бара, бир адыг аманлыкъчы къалай эседа ол Сылпагъарны ёлтюреди. Ала сермешген заманда джашчыкъ атасына болуша аманлыкчыны ёлтюрюб, джангызлай къалады. Ол хапарны эшитиб Хадагъужук улу Джанболатбий джашчыкъны кесине алыб, аталыкъ этиб ёсдюреди, юйлендиреди. Къарачайда этилген джырда быллай сёзлери барды: «Джанболатны нёгерлери алтыды, Баш нёгери Баппучу улу Салпыды9…». Адыг тилледе джорукъга кёре, тышындан кирген сёзледе «Ч» таууш - «Ш» тауушха бурулады. Юлгю: бизде Къарачай, Кючюк алада Къэрэшэй, Кушыку. Аны ючюн бизде Баппучу болгъан алада Бабщу-Папщу болуб, орусча Папшуов джазылады. Папшуовланы атлары Баппучу атдан тюрленгени туурады. Адыглада Папшуов тукъумну башлагъан Сылпагъарланы Баппучу улу Салпыны джашы болгъанга ушайды. Атауулла тышында юзюкле эм юйдегилени саны 2009джыл Къартджуртда Сылпагъар тукъум джыйылыуда Сылпагъараланы Аубекирни джашы Салис джыйгъан Сылпагъар генеалогияла (сырла, атауулла) кёргюзтюлдю. Бу башны ол джыйгъан билгиле бла джарашдыргъан сырлагъа таяна джазама. Ол генеалогиялада/сырлада Темирджан юзюгю (атауулла) болмагъан башха Сылпагъар бутакъла-юзюкле бардыла. Биринчиси - Джанболатлары. Джанболатлары Джанболатдан башлаб санагъанда бюгюнде джети-сегиз тобукъга-тёлюге джетедиле. Алай демек Джанболат 200-230 джылланы алгъа джашагъанды. Аны тёрт джашы болгъанды: Сапар, Къаншау, Абрек, Байра. Быладан Къаншау джангыз джашы бла Петрусевични 1868-1872дж. тизмесине тюшюб турады. Кеслери Джанболатлары айтыудан Сапар бир заманда Уллу Къарачай Тёреде болгъанды. Темирджанны юзюгюнде Къаншау аты болуб ол заманда джашагъан киши джокъду. Алай бла, Петрусевични тизмеси бегитиб, Джанболатлары эски Сылпагъар юзюк болгъаны туурады. Айтылгъанга кёре, Джанболат Теберди ёзенде джашагъанды. Мен ангылагъандан Джанболатлары Лермонтов айтхан "аул Джемат" джерледе болгъандыла. Экинчиси- Ильяслары 80 джыл болгъан Сылпагъарланы Наныны джашы Унух Салисге 1820джыл туугъан Ильяс ата-бабасындан хапар бергенди. Ильясны сыры (ата-бабасы)- Хапча, <Исмаил, <Джукъа, <Ийнам. Ильяс бек джашлай огъуна атасыз, уллу къарнашсыз болгъанды. Аны ючюн бир Сылпагъар улу Ильясны джерине ие болургъа излеб, Ильясха осуй* (опекун) болама дегенди. Ильяс унамагъанды. Дауларын халкъ Тёреге салгъандыла. Тёре Ильяс джанлы бегим этгенди. Тёреден ызларына къайтыб келе, Ильяс бла башха Сылпагъар иги даулашхандыла. Ильяс аны тюртюб джардан джыкъганды. Ол табсыз джыгъылыб ёлгенди. Аны ючюн Ильяс бла анасы кече огъуна Уллу Къарачайдан Хумара элге къачыб кетгендиле. Ильяс Хумарада бугъуб ёсгенди, алайда уллайгъанды, юйленгенди. Заманла ётюб, джыгъылыб ауушханны къарнашларына къан тёлеуге ол даулу джерин бергенди. (Бу хапаргъа ушаш хапар бир Къандауур Сылпагъарны юсюнден да барды.) Джанболатлары бла Ильясларындан башха юч гитче Сылпагъар юзюк барды (тюбюнде къара ). Аланы тарихлери толу ачыкъланмагъанды, тинтилмегенди. (Эсгертиуле: 1. Джигит Джандарны къарнашыны аты Илякку болгъанды. Илякку Хумарада там бийни ёлтюргенди. Джырны бир вариантында Джандарны Доммайчи бла Татаркъан бла тенглешдирген тизгинлери барды. Ол керти болса Джандарны джашау джыллары мени ал версиямдан бизге джууугъуракъ болады. Ильяс бла Илякку бир заманда джашагъан болады. Илякку бла Ильяс бир адам болурму? Аны тышында Къарачайда (эски тюрк дуньясында) бир адамны эки-юч аты болгъан адет болуб тургъанды. 2.Темирджан атаууллагъа кирмегенлеге, не Темирджанны къарнашындан, не аны атасы Солтанбекни къарнашындан баргъан юзюкле болургъа керекдиле. Баббучулары да (Папшуовы) Джанболат юзюкден айырылгъанга ушайды.) Атаууллада (Темирджан юзюк) юйдегилени санлары былайракъ болады: Добарлары-155-165, Биченчилери-125, Габийлери 90-95, Къандаурлары-90, Къысхалары-90, Хыккилери 70-75, Хасанлары 62-63. Башха Сылпагъар юзюкледе юйдегилени саны былайракъ болады: Джанболатлары 40-42, Ильяслары 17-19, Къойчулары 18-19, Байкъуллары 8-10, Абреклери 9-10. (арт ючюсю баш аталарыны атлары бла джазылгъанды) Салис джыйгъан сырлада бютеулей да 800 юйдеги чакълы болады. Алай а бир-бир юзюклени сырлары толу джазылмай, биз кюнлеге джетдирилмей турады. Тюркийеде, Казахстанда, Къыргъызстанда адамларыбыз бутакълагъа-атаууллагъа, санаулагъа тюшмей къалгъандыла. Ол иш тамамланса цифрала да бираз тюрлене минг юйдегиден кёб артыкъ боллукъду. Сылпагъар бутакълары бир-бири бла байламлы болгъаны эм терен генеалогияла кёрюннюкдю. Билгиледен оюм этиу: Сылпагъарланы кёбюсю Къартджуртда, Учкуланда къарачайлыланы кёбюсю юч ёзенде джашагъанча джашагъанды. Дагъыда аны тышында 1800-1840 джыллада Теберди ёзенде къышлыкълада, Хумара элде джашагъанлары да хакъды. Бир-бирлерине керти къан джууукълукъда болгъанлары да хакъды. Топлаб* тинтгенде Сылпагъарны къуру бир джашы Солтанбек болмай, башха джашы болгъаны да ачыкъланады. Солтанбекни да къуру бир джашы Темирджан болмай, башха джашы болгъаны да аны ачыкъланады. (Адиюх къала къатында да къышлыкълары болургъа болур. Теберди ёзенде эмина ауруу джайылгъынчы Джамагъат атлы уллу эл болгъанын эсгерсек, анда Сылпагъарланы (Джанболатланы) къышлыкълары болмай тийрелери болургъа керекди. Джанболатлары, Ильяслары, Баппучулары (Папшуов), Джандар, «Джёрме» джырны тамалын салгъан Хако бу Уллу Къарачайдан тышында тургъан Сылпагъар бутакъладан болгъаннга ушайдыла. 1790 джыллада, эм 1810 джыллада эмина ауурудан кёб адам къырылгъанды. Джашчыкъла сабийликден огъуна тукъумундан эм Уллу Къарачайдан кенг калыб кетгенле да кёб болгъандыла.) Къарнашланы типлери/сыфатлары 1.Ант къарнаш =2.Тайакъ къарнаш - Бир тукъумда, бир юйдегиде болгъан къарнашлагъа тышындан эркиши уллу игилик болушлукъ этсе, анга бюсюреу эте ала аны кеслерине къарнаш этгендиле. Ала бир бирлерине «Къарнаш болдукъ» деб ант этгендиле. Эки къарнаш таякъ тутуб, алагъа джангы къарнаш болгъанны таякъны тюбю бла ётдюрюб къарнашха санагъандыла. Айтыудан Мамчулары Науруз къаумгъа алай къошулгъандыла. 3.Эмчек къарнаш=4.Эмилдеш= 5.Сют къарнаш- сабийликде эркиши бала бир тишириуну эмчегин эмсе, сютюн ичсе, ол тишириуну джашларына, къызларына туугъан къарнашча «Эмчек къарнаш, Эмилдеш, Сют къарнаш» болгъанды. Быллай къарнашны туугъан къарнашдан кем кёрмегендиле. 6. Туугъан къарнаш= 7.Туугъан - бир ата бла бир анадан туугъан къарнашла. Андан джайылгъанды Туугъан эркиши ат, "туугъан къарнаш" сёзню орнун тутхан атды. 8. Къарнаш- 1. джуукълукъ тутхан, джууукълукъга разы болгъан эр киши 2. къарт аталары бир болгъан, бир уллу юйюрде тургъан эркек туудукъла Тюз сёлешгенде, сёзню ал эски формасы «къарындаш» деб айтылгъан болады. Бир «къарын»-дан чыкъганла «къарындашла» боладыла. Малкъарда сакъланган «къарындашны» Къарачайда бузукъ формасы «къарнаш» болуб къысхартылгъанды. Алай а 17-18-19 емюрледе Къарачайда уллу юйдегиле болгъандыла. Къарт ата юй тамада-баш ата болуб, эки-юч-терт юйленген джашы джашлары бла биргесине бир арбазда, бир турмушда джашагъандыла. Аллай юйдегиде 30-40 адам, 60 адамгъа дери болгъанды. Аны бла "къарнаш" сёзню ал магъанасы кенгериб карт атадан туугъан туудукълагъа къарнашла дегендиле. Башха миллетледе къарт аталары бир болгъан къарнашлагъа экиде къарнаш (двоюродные) дейдиле. 9. Ёге къарнаш- аналары бир болуб, аталары башха болсала, неда аталары бир болуб, аналары башха болса ёге къарнаш дегендиле. 10. Экиде къарнаш- къарт аталарыны атасы бир болгъан эркишиле 11. Ючде къарнаш -къарт аталарыны къарт аталары бир болгъан эр кишиле (Аз айтылса да къарнаш джууукълукъну ангылашдырма сёзле «тёртде къарнаш, бешде къарнаш, алтыда къарнаш». Бизде джууукълукъну былай белгилеген сёзле бизден орусха бираз терс кёчюб «двоюродные, троюродные, четвероюродные» деб айтылады ) 12. Ана къарнаш= ана джанындан къан джуукълугъу болгъан эр киши 13. Эгечледен туугъан къарнашла - туугъан эгечледен туугъан эр кишиле, эгечден туугъан/ эгечден туугъан къарнаш - племянник 14. Ата къарнаш = ата джанындан къан джуукълугъу болгъан эр киши, къарнашдан туугъан/ къарнашдан туугъан къарнаш- племянник 15. Атауул къарнаш- атаууллагъа бёлюнген тукъумну ичинде, атауул башы бир болгъан къарнашла 16. Тийре къарнаш- бир джерде, бир тийреде джашагъан тукъум къарнашла 17. Тукъум къарнаш- бир тукъумда болгъан эр кишиле, тукъум башчысы бир болгъанын билген къарнашла, тукъум джууукълугъуна разы болгъан эр киши 18. Науруз къарнаш- Науруз юйюрден (къауумдан), Наурузну ал атагъа санагъан, тукъуму башха болгъан эр киши. (Науруз тукъумланы тизмесине, Науруз къаумгъа «Аланхазар сырлары» макалеге къара). Къарачайда Науруз къауумдан башха къауумла болгъандыла. Ала быладыла: Будууан (Будиян), Адурхай (Аттуркай), Тырам (Турам), Хустос, Шадыбек, Шипи. Аны бла Адурхай (Будиян, Тырам..) къарнаш деген адет болгъанды. 19. ХХХ къарнаш ( ушагъыусуз..., джортууллада, къазауатлада болуучу зат...) Былайда къарнашлыкъны кёб айырмалары эм типлери болгъаны Къарачайда джамагъат джашауда тукъум ара орун алгъанына шагъатлыкъ этеди. Къарнашлыкъны кёб типлери гуналанладан, аланхазарладан къалгъан сыр болуб, тукъум-къауум-юйюр къурамлагъа тамал эм далил боладыла. Сылпагъармы огъесе Зульфукармы? Сылпакъ эр! «Сылпагъар» ат бек эски алан сёзбашдан* къуралгъанды. Сылпагъар атны «Сылбагъар-Сылбагъыр» сёзден чыгъаргъанла барды. Биринчи къылыч «багъырдан» болгъан версияны тутадыла. Алай а мени кёлюме келген бла бу версия тюз болса бу сёзге ушаш «Сылтемир, Сылболат,Сылкъурч» атла да боллукъ эдиле. Къылычланы, башха сауутланы багъырны орнуна темирден, болатдан, къурчдан этиб бек кёб заманланы хайырланыб тургъандыла. А быллай атла тилибизде джюрюмейдиле. Аны бла сёзде «багъыр/багъар» болгъаны терс кёрюнеди. |