Къайнакъла:
1. ЦГА Республика Северная Осетия фонд 262 опись 1 дело 23 листы 50-86
2. «Карачай и карачаевцы» Лайпанланы Къазий Черкесск 2005дж, 216 бети
 «Тюркский мир: истоки и связи» Лайпанланы Къазий Черкесск 2007дж, 142 бети
3. Лайпанланы Къазий «Карачай и карачаевцы» Черкесск 2005дж. 36 бет
4. Сылпагъарланы Салис Аубекир улу Джёгетей ш. 2009дж. «Сылпагъар сырлары» генеалогия джыйгъан къол джазмалары
5. М.З.Каппушев «Къарт атамы атасыны айтхан хапарлары» Черкесск 2001дж.18бет
6. С.Ю. Джанибеков «Времена и люди Карачая Словарь-Справочник» Карачаевск 2009дж 78-79 бетле
7- Лавров Л.И. башчылыгъында «Карачаевцы», Черкесск 1978дж.205 бет
8. Лайпанов К.Т. «Этногенетические взаимосвязи карачаево-балкарцев с другими народами» Черкесск 2000дж. 49 бетде
9. Ёзденланы Абугалий «Джашауну оюнлары» Черкесск 1988дж. 121 бетде
10. Сылпагъарланы Окъуб Зекерия улу (1909-1989дж), Сылпагъарланы Хаджи-Махмуд Зекерия улу (1912-1994дж) Учкекен эл
11. «Воина Аллаха» Журавлёв И.В., Мельков С.А. Москва 2004г., сурат-10
12. «Мусульманские имена и их значение» Багаутдин Аджаматов Махачкала 2000г
13. «Нарты» 1994дж., А.И. Алиева башчылыгъында, Москва 95 бетде
Юзюк: «…Сора, Жанпараз, Фукну уланы, гоппанны ичгиден толтуруп, Ёрюзмекге алып келди. Алай келгенде, ичгини берирден алгьа: «Ёрюзмек, бу жанынгдагъы неди,- деп, къылычын хиликгя этип кёргюзтеди,- бир кёргюзтчю»,- дейди. «Угьай, къой муну, не зат эсе да. Бу Зулпагьарды»,-дейди…. «Мен чыгьарсам, бу ызына къуру кирмез»,- дейди Ёрюзмек. «Къойчу-къой, къуру кирмей а, не этерикди»,- деп къоймайды Жанпараз. Ол заманда Ёрюзмек сырпынын тартып чыгъарды. Чыгьаргъанда аузу кез болуп кёрюндю.Фукну уланы Жанпараз: «Бу кез нек болгъанды ?» - деп сорады. «Кёкде сени атанг Къызыл Фукну ургьанда, аны азыу тишлери болатдан эди да, анга тийгенде болгьанды» ,- деп, алайда Жанпаразны уруп башын тайдырды. Былайда, бу юйде жауларын уруп башлады…. Чыкъгъандан сора, болгьаны къан болуп, къатыны Сатанайгъа барады. Былай бла нартла элине кеси ие болуп къалады.»
14. «Къарачай» газет №18, 2.03.2005дж.
15. Къарачай-Малкъар ангылытма сёзлюк, Къарачаймалкъар-орус сёзлюк
16. Тюрк сёзлюк, Казак сёзлюк
17. «Къарачаймалкъар Фолкълор», Нальчик 1996г 242 бети,
18. http://gumilevica.kulichki.net/VGV/vgv565.htm#vgv565text158
Г.В. Вернадский "Московское царство VI. Русь между Востоком и Западом 1667-1682гг"
19. «Хаджиликни джолунда» Блимготланы Кочар Черкесск 1996дж 134-135 бетле
20. акъсакъалладан джыйгъан Сылпагъарланы Алибекден, 32 джыллы, Терезе эл 2009дж, Сылпагъар генеалогия хазырлагъан Сылпагъарланы Салисден 27дж, Джёгетей ш. 2009дж







АЛАНХАЗАР СЫРЛАРЫ:
тукъум-къауум-миллет айыргъан тамгъала
Ахмад Сылпагъар (2009-2010дж)

I. Къартджуртда таш илкичле
Бюгюнлюкде Къартджуртда Сылпагъар тийреде эки таш илкич сюеледи. Таш илкичлени юслеринде тарихлери керкилиб турады: бири 1897джыл, экинчиси 1898джыл салынгандыла.
(Белинден сыныб тургъан ючюнчю эски таш илкич да болгъанды. Биз кюнледе Сылпагъарланы бири аны сау этиб ызына салама деб, алыб кетиб, орнуна салалмай турады.)
Таш илкичлени мийиклиги адам сюйегинден мийик- 2 метрден бираз артыкъды. Эки илкичде да бир джанында араб харифле бла башха джанында орус харифле бла Сылпагъар сыры эм илкичлени салгъанланы атлары джазылыб турады.
1897 джыл бегиген илкичде джазылгъаны былайды: «Бийболата, Аслана,Темирджана, Солтанбека, Сылпагара, Андреуюка, Зыгытчы». 1898 джылгъы илкичде атланы аллына «сын» деб къошулуб барады, «сын Бийболата, сын Аслана,сын Темирджана…».
(Бийбулатны юсюнден «Доммайчы, Габий, Бийболат» статьяда къысха хапар барды. Темирджан джети атаулну башыды. 1887 джылгъы илкични Бийболатны Чокъа-хаджи джашындан тууугъан Юсуф-хаджи салгъанды. 1889 джылгъы ташны Бийболатны Адей джашындан тууугъанла Науруз бла Зулкъарнай салгъандыла.)

Эки илкичде да къартджуртчу Сылпагъарлары джюрютген Науруз тамгъа барды. Эки таш илкичде да джарым айны (хилал*) ичинде, гокга чапракълы тогъайланы ичинде алтыучлу джулдузла керкилгендиле.


     РисунокСылпагъарКитаб фото №1: (Уллу ёлчемде китабны ал къабугъуна салынганды) 1-чи ийне: ай тогъай ичинде алтыучлу джулдуз 2-чи ийне: илкични салынган 1897 джылы 3-чю ийне: Сылпагъар сыры (Биболатдан башланган бутакъ)     



     РисунокСылпагъарКитаб      


     Фото №2: 1898 джыл Сылпагъар тийреде салынган таш илкичде Сылпагъар тамгъасы     



           


     фото №3 1897джылда салынган таш илкичде: араб харифле бла джазылгъан Сылпагъар сыр, муслиман тогъайда алты-учлу джулдуз, Науруз-Сылпагъар тамгъасы. Къартла айтыудан, Къарачайда кёбле алтыучлу джулдузланы сын ташлагъа Орта Азиягъы сюргюн болгъунчу сала тургъандыла. Алтыучлу джулдузланы Тюркийеде къарачай элледе 1940-1950 джыллагъа дери сынташлагъа салыб тургъандыла. Аны тюбюнде Тюркийеде къарачай элде этилген фотолода кёрлюксе. Бусагъатда Тюркде да Россияда да бешучлу джулдузлагъа кёчгендиле.     

II. Науруз, наурузла эм тамгъалары
1.Науруз - 14-15 ёмюрледе джашагъан, Къарчаны биргесине айланган, аны эм ышангылы нёгери, ант къарнашы болгъанды. 1395-1396джыллада Тамерлан* Аланьяны чачыб-къырыб, алан бёлеклени джесир этиб Орта Азиягъа сюрюб кетгенди. Къарча башчылыгъы бла Науруз, Адурхай, Будиян, Тырам эм башхала Азиядан ызларына эркин болуб Ара Кавказгъа келгендиле. Ала бирлешиб 1428джыл Аланьяны ёзегин, кеси эркинлигинде тургъан къыраллыгъын, Барс эли Къарачай атда къайтаргъандыла.
«Барс» бла «Алан» бир сёздюле, бир джыртхыч джаныуарны-леопардны (акъ барсны да) атыдыла.
15-17 ёмюрледе Барсэль Къарачай байламсыз* къыралны миллети бюгюнгю къарачаймалкъар халкъ бирден болгъанды. Джери бюгюн джашагъан эки республикада эллерибизни джерлеринден уллу болгъанды. Бу ойлашха тюбюнде («Къарачай» статьяда далиллеге къара.)
«Барс эли» тарих джазмалада Барсилия атда белгилиди. «Барс эль» сёз бираз тюрлениб «Басиян» атха бурулуб гюрджю тилде эм Черек ёзенде сакъланганды. Къарча Барс эли Къарачайны тёрт бёлюмге -тёрт чанкаргъа юлешгенди. Адурхайны чанкары, Будиянны Чанкары, Тырамны чанкары, Наурузну чанкары болгъандыла. Ара бёлюмюне (ара чанкарына) бюгюнгю республикабызны джерлери киргенди. Ара чанкаргъа Науруз башчылыкъ (элмендерлик) этгенди. Адурхайны чанкары Уллу Лабадан Акъ суугъа (Белореченка) дери болгъанды. Будиянны чанкары бюгюнгю Къабарты-Малкъар республиканы джерлери, Тырамны чанкары бюгюнгю Бештау джерлени тёреси (КМВ) болгъанды1.
Къарчаны ызындан джашы къалмай ауушханды. Аны орнуна тамадалыкъга адам сайлагъанда, Науруз Къарчаны (Къарчаланы?) кюуеюн Къырымшамхалны теджеб, анга болушуб, ол сайланган башчы (артда бий ) болгъанды1. Тёрт къаумну (чанкарны) тёрт тамгъасы болгъанды. Кечирек бешинчи тамгъа Боташда, алтынчы тамгъа Хубийде, джетинчи тамгъа Къырымшамхалда къуралгъанды2.
Науруздан туууб, тукъумгъа алгъа айырылгъан бюгюнгю Къарачайда беш уллу тукъум барды: Сылпагъарлары, Къочхарлары, Байрамкъуллары, Каппушлары, Аджилери. (Аджилери наурузлагъа сют къарнаш болуб къошулгъанды деген да барды). Бу тукъум башламчыланы къарт аталарыны атасы бирди, ол да Дударукъ болгъанды. Алда сагъынылгъан таш илкчичде аты джазылгъан Сылпагъарны къарт атасы Зыгытчы Дударукъну джашыды. Науруз тукъумланы бирикдирген Дударукъ-Бихарус-Науруз сыр бутагъы Каппушлада сакъланганды.
1887 джыл туугъан Каппушланы Адилгерийни джашы Сюлемен Науруз сырын къагытха тюшюргенди. Сюлемен да къарт атасы Бийболатдан эшитиб, 1826 джыл туугъан белгили билимли Каппушланы Алхаз-хаджини джазмаларын алыб, Науруз сырын алай сакълагъанды, джазгъанды2. Каппушлары билдиргенден Дударукъну беш джашы болгъанды, науруз тукъумла аладан башлангандыла.
1.Темижбек-Темирали-Къочхар (Къочхарланы башы)
2.Зыгытчы-Эндиреуукъ-Сылпагъар (Сылпагъарланы башы)
3.Энтурурукъ-Бедрукъ-Каппуш (Каппушланы башы)
4.Шонтукъ-Тейрикъул-Байрамкъул (Байрамкъулланы башы)
5.Къайтукъ-Таумурза-Аджи (Аджилени башы)
Наурузну джашы Бихарусну юч джашы болгъанды-Эльбуздукъ, Дударыкъ, Гагарак. Наурузну атасыны аты Мечус, аны атасыны аты Балас, Баласны атасыны аты Алан болгъанды2.
Ахырында, къартларыбыздан эшитген Хасан атауулубузну сырын, 1887джылдан сакъланган таш илкичде Сылпагъар сырын, Каппушлары сакълагъан Науруз сырын бирикдиргенге кесими сырым былай болады:
Ахмад(1961) <Илияс-Хаджи(1930), <Махамет-Мырза(1893), <Зекерия(1863), <Тохтар(1825-1830), <Осман (1790-1800), <Хасан, <Хасан, <Темирджан, <Солтанбек, <Сылпагъар, <Эндреуюкъ, <Зыгытчы, <Дударукъ, <Бихарус, <Науруз, <Мечус, <Балас, <Алан...
Тамерлан Алангъа чабхан заманда Къарчагъа 24 джыл болгъанды. Аланланы джесир этиб Бухаргъа сюрюб, анда къуллагъа сатхандыла. Наурузгъа ол заманда 17 джыл болгъанды.3
Тамерлан Аланья бла, Алтын Орда бла Кавказда къазауат этген заманы 1395-1396 джылла болгъаны тариххе белгилиди. Бу джылладан чыгъарыб санасакъ Къарча 1371 джыл туугъан, Науруз бабабыз 1379-1380 джыл туугъан болады. Энди бизге белгили сырны Наурузну туугъан джылына байлаб хыйсабласакъ Бихарус (Бухарас?) бла Наурузну арасында эки-юч ата болургъа керекди. Алайсыз алда джазгъан сырымда Наурузну джашау джыллары Тамерланны, Къарчаны заманына джетмейди, тобукъ арасы да 39,3 джыл болады.
Сыр (генеалогия) арада эки-юч атаны унутханнга ийнанган къыйынды. Кёлюме келген бла сырны аллында болгъан Науруз атны, ортасында болгъан Науруз ат бла алджашдыргъанга ушайды. Башха сёз бла айтханга эм алда Науруз, тёрт тобукъдан да Науруз болса хар не да бир бирин тутуб, арада бир-бирине келишмеген къаршылыкъ къалмайды. Генеалогияны былай бошагъанда ….<Науруз, <Мечус, <Балас, <Алан,< НАУРУЗ тобукъ арасы келишиулю эм адам ийнанырлай 31 джыл болады.
Къарачайда къалгъан науруз тукъумла беш ал тукъумдан айырылгъандыла, бирлери таякъ (ант) къарнаш болуб къошулгъандыла. Сылпагъарладан айырылгъанла Голалары. Каппушладан (Гаппушладан) Батдылары айырылгъандыла. Созарукълары да къошуладыла Каппушлагъа. Науруз къаумгъа Мамчулары ант къарнаш болуб къошулгъандыла. Быладан сора да Къобалары эм Гапполары Науруз тукъумлагъа киредиле.
150 джылны алгъа Къарачайда, Петрусевич тукъум тизмесинде джазгъанча, Науруз къаум онбир тукъумну бирикдиргенди: Къочхарлары (Кочкаровы), Аджилери (Аджиевы), Гапполары (Гаппоевы), Байрамкъуллары (Байрамкуловы), Къобалары (Кубаевы), Мамчулары (Мамчуевы), Голалары (Голаевы),Сылпагъарлары (Салпагаровы), Каппушлары (Каппушевы), Батдылары (Батдыевы), Созарукълары (Созаруковы).
( Каппушлары арт джыллада Петрусевични тизмесине, кеслеринден айырылгъанга санаб, науруз тукъумлагъа Темирезлени да къошадыла. Алай этилсе Гулоулары да сылпагъар къанлы тукъумдула- былада наурузлагъа къошулургъа тыйыншлыдыла. Каппушланы бирлери Малкъардан бир (къул?, тул?) тишириуну алыб, андан туугъан джашына тукъум-рысхы бермей айырылыб, ол джашдан башланыб джангы Темирезлени тукъум къуралгъанды)
Петрусевич санаудан науруз тукъумланы 1808 адамлары болгъанды4. Алай бла наурузла Петрусевич санагъан бютеу 13 минг къарачайлыны4 ичинде эм аздан 14% барды. Бюгюн кюнде ол сан эм азы бла 28минг адам боллукъду. Петрусевични санаууна тюшмей къалгъан къарачай наурузланы, эм анасы науруз тукъум болгъанланы, башха миллетледе наурузланы (Маремкулов абазалылада, Аджиев-Папшуов адыглада…) эсгерсек наурузланы саны юч-тёрт къатха кёб болукъду. (Ал макаледе Петрусевич адамланы толу санамагъаныны юсюнден окъу).
Науруздан туугъан, айырылгъан бюгюн Малкъарда юч тукъум барды. Дагъыда Науруздан туугъан башха тукъумла ногъайлыланы бир бёлегин бойсундуруб? (алагъа къошулуб?), «наурузовцы» деген атлары орус тарихде белгилиди. Ногъай наурузла 18 ёмюрде кеслери огъуна бютеу къарачаймалкъар миллетден (саулай къабарты адыгладан да) аслам болгъандыла. Ала Инджик сууланы орта боюнларында, Къобан сууну Баталпаша, Невинка джерлеринде джашагъандыла. Бу чекле Барсэль Къарачайда Науруз чанкарына келишедиле! Ногъайистандан* чыгъыб, къабарты адыглагъа бийликге кёчюб, адыг тилге бурулуб къалгъан, алада Наурузлары атлы бий тукъум барды. Ногъайистанда бурун Наурузлары бийлени къуллары бола туруб, артда Науруз атны/тукъумну алыб къойгъанла да кёбдюле.
(Бюгюн Къарачайда болгъан Наурузлары тукъум Гырын улудан башланганды. 1862-1872джыллада Сосранладан (Къырымшамхалладан) азатлыкъга эки юйдеги болуб чыкъгандыла. Аны ючюн ала Къарчаны тенги Науруздан, Науруз къаумдан келген тукъумду деген джангылычха ушайды.)
Наурузну Ара Кавказда уллу ызы къалгъанын бу къысха билги да кёргюзтеди. Аны тарих ызына тыйыншлы, аны юсюнден энчи тинтиу тарих статьяла/макалеле джазаргъа да тыйыншлыды.
Бурун Барсели Къарачайда адамла тукъумлагъа юлешингинчи «наурузла, адурхайла, тырамла, будиянла, шадыбекле, хустосла, шипиле..» деб айырылгъандыла. Тукъумлагъа юлешешингенде къаумланы биринде юч тукъум (тырамла, хустосла) башхаларында онтёрт тукъумгъа дери (адурхайла) болгъанды5. Бу магъанада «къауум» сёзню орусча терджюмеси «родовой союз, племя» боллукъду. Эски къауумланы юсюнден быллай айтыу болгъанды: «багъалы адурхайла, чомарт тырамла, адебли будиянла, тулпар наурузла».

2.1. Науруз-Сылпагъар тамгъаны тарихи
Къартджуртда эки таш илкичледе 1897-98 джыллада салынган Науруз тамгъаны бичими, кёрюнюшю былайды . (статьяны аллында №2, №3 фотолада кёрлюксе). Бу тамгъа алгъа Наурузну тамгъасы болуб, артда Сылпагъарлагъа кёчюб сакъланганды. Къарджуртчу Сылпагъарлары аны 1920-1930 джыллагъа дери джюрюте тургъандыла. Сёз ючюн, биз билгенден былайда «Тохтар бла аны джашлары» хапарда айтылгъан Хасанланы атауулдан Бешбаш-Зекерья (аны джашлары) ол тамгъаны ишексиз большевик власт келгенден сора да джюрютгендиле.
Наурузну тамгъасы Сылпагъарлада къалай къалгъаны белгисизди.
Наурузну башха туудукълары айырылыб чыгъыб, Сылпагъар ата-баба уясында-мюлкюнде къалыб, анда алай сакъланган болурму? Сылпагъарлары къалгъан наурузладан кёб болгъаны ючюн Сылпагъар тамада болгъан болур деген оюм келеди. Сылпагъаргъа тамада тукъумгъа кёчгенча кёчген болурму? Башха науруз тукъумланы тамгъа бичимлери башха эм энчи болгъанды. Учкулангъа кёчген Сылпагъар атауулланы тамгъалары да башха болгъанды.
2.2. Науруз сёзню магъанасы
Науруз сёзню магъанасы Науруз тамгъаны магъанасы бла байламлыды, магъанасы бирди. Алгъа ол сёз не болгъанына бир къарайыкъ.
«Науруз» ат бек бек узакъ замандан бизге джетгенди. «Нау + оруз» деген эки сёзден къуралгъанды. Магъанасы да «джангы джыл, джангы орузлама/оруз» дегенни тутады.
«Нау/ной»- сёз бираз тюрленген формалада бютеу европа-иран тилледе барды. Бу сёз бизде «джангы» магъанада, орусча «нов+ый», ингилизче «нью-new», алманча (немчача) «neue-нойе», урумча «ной», иранча «нев», испанча «nuevo-нуево» деб айтылады. Башха тюрк тилледе, сёз ючюн,тюркче «йени», татарча «йана» болуб, европа-иран тиллеге ушаш тауушда сакъланганды. Бизни тилде «нау» сёзню башха тюрлюсю «ногъ» болады. Андан къуралгъан «ногъ+ай», «ногъ+эр= нёгер», «най+ман» сёзле бардыла. Алай бла «нау, ногъ, най, яна» сёзбашла (сёзле) бизни тилге тыш тилледен киргенле тюйюлдю. Бютеу евростатика тилледе болуб, бизни тилде да буруннгу тауушлары (формалары) сакъланган сёзледиле.
Мисалгъа «быйыл, огъесе, огъай» сёзлерибизни салама. Бу сёзлени ал формалары/къурамлары былайды: «быйыл = бу+джыл», «огъесе= йокъ+эсе», «огъай= йокъ+ай» сёзледен сакълангандыла. Бизни тилибиз «джол/джер» деб сёлешген дж-диалектли ал тилди. Алай а мисалда йок-диалектден бек эски сёзле тилибизде ызын кёргюзтедиле. Бу мисалда «быйыл, огъесе, огъай» йок-диалект сёзле бизде сакъланганча, «ногъ/нау/ной» евростатика сёзле да тюрк тилледе тюрлю-тюрлю «йана/йени/ногъ/нау/джангы» формалада сакълангандыла. Бизни тилде да «нау-ногъ» сёзбашла да сакълангандыла.
«Оруз» сёзюбюзню башы «ор/ур» болады. «Оруз» сёзге магъанасы бла да, тауушу бла да ушагъан сёзле «ораза», «орузлама». («орузлама» - кюн санау, календарь). «Ор» сёзбашдан къуралгъан «орам» сёз учсуз-къыйырсыз кенгликледе айырылгъан джерни белгилеген сёздю. «Ор» сёзбашдан къуралгъан «ораза/оруз» сёзле учсуз-къыйырсыз заманны ичинде бир белгили чакъны (кюнлени) айыргъан сёзледиле. Алай бла «ораза, оруз, орам, орузлама» ишексиз къарачаймалкъар сёзледиле.
 «Джангы джыл» башланганын кёргюзтген сёздю. Джангы джылгъа «Науруз» бла тенгликге «Голлу» дегенле бардыла. Бу джангылычды. Эски «Голлу» сёз- бюгюнлюкде «Къоллу» боллукъ эди. Голлу-Къоллу сабан ишлени башланганына аталгъан байрам болгъанды. Голлу байрамы джылыракъ заманга, сабан сюрген, урлукъ атхан заманга тюшгенди. Науруз байрамы джангы джыл башланганга аталгъан байрам болгъанды. Науруз байрам малланы къыш къошладан, дорбунладан чыгъара башлагъан суугъуракъ заманга тюшгенди.
Науруз кюнню къысхалыгъы бошалыб, кюн бла кечени узунлугъу 22 мартда тенг болгъанын белгилейди. 22 мартдан сора кюн кечеден узун болуб, джылыу да кёбюрек бола башлайды. Анга тюрк-иран дуньясы минг-минг джылланы Джангы джыл келгенге санаб байрам этеди.
Бурун къарачаймалкъар (аланхазар) миллетде заманны Кюнге эм джулдузлагъа къараб санаб, айырыб, белгилеб тургъан билимли устала-оразкъулла болгъандыла. Ала байрамланы заманын (Науруз/Голлу д.а.к.) къайсы кюнге тюшгенин элге халкъга билдириб тургъандыла. Къарачаймалкъар халкъда Оразай, Оразкъул/Ораскъул атла бла тукъумла бу ойлашха шагъатлыкъ этедиле.
«Оруз/уруз» сёзню бир башха, андан да эски формасы «хоруз/хурз», Кюнню бир башха эски атыды6. «Орузлама» сёзню ачыкъламасы «Кюнлени санау» болады. Кюнню эски атындан эски элибизни аты - «Хурз+ук», «Кюнню джашы/уланы» магъанасы барды. Хурзук бла Хурзукну ичи бла баргъан Уллу Кам сууну атлары Къарт-Джуртдан, Учкуландан, Къарачайдан эски атлагъа ушайдыла.
(Бу статьяны ызында статьяда Хурзук бла ётген Кам сууну юсюнден окъу). Кюнге табынган заманда Хоруз/хуруз/хурз, хорос/оруз/ атлы, Кюнню артыкъ багъалатхан атлары болур. Уралда кёбейиб, сора Европагъа ётген гуннланы атлары Наурузла болгъанын Байрамукъ улу китабында6*джазады. «Науруз» атны Байрамукъ улу «Джангы джыл, Джангы гунн, Джангы джарыкъ, Джангы чора/черий» деб ачыкълайды. Ачыкълаула бир-бирине къаршчы болмайдыла, бир-бири бла къаты байламлы боладыла.
Ахырында,
1.«Науруз» сёз миллетибизде болгъан байрамны ангылатхан бизни энчи сёзюбюздю дегенде джангылыч болмаз