"АЛАНХАЗАР СЫРЛАРЫ"-
2-чи китабны ачыкъламасы
АЛАНХАЗАР СЫРЫ:
сылмакъ бычакъ- сылпакъ эр
джерлеш- (населённый пункт) эл, тийре,
илипин-(лоток, небольшой канал) къазылыб ишленген, ташдан салынган суу ыз
илкич - (коновязь) атны «парковкасы», атны юй аллында, арбазда тагъаргъа джарагъан темирден, агъачдан, ташдан къурулгъан керек.
202 минг къарачайлы- къарачайлыланы керти адам саны 2002 джыл 202 минг адамдан артыкъ болгъанды. Россияда адам санаб, тергеуню ачыкълардан алгъа Израильде чыкъган газет Россияны миллет адам саны баямлагъан эди. Израиль ачыкълауда: татарлыланы саны 7млн. артыкъ адам кёргюзте эди, артда переписьде уа 5,5 млн. кёрюндю, къарачайлыланы саны 202 минг адам кёргюзтдю, переписьде уа 192 минг адам кёрюндю, къабартылыланы саны 480минг кёргюзтдю, переписьде уа 530 минг адам кёрюндю. Ол демек, Москва власты тюрк миллетлени адам санларын не заманда да аз кёргюзтюб кюрешгенди. Бирси башхаланы уа (сёз ючюн эрменлилени, къабартылыланы, тегейлилени) адам санларын артыгъыракъ огъуна джаза тургъанды).
Юнус - Лайпанланы Къазийни «Карачай и карачаевцы» Черкесск
2005дж китабыны 216 бетинде Зукку пристопну факсимиле халда чыкъган тукъум
тизмесинде Юнусну джашы болмагъаны танылады. (Бу версия бла Петрусевични тизмесинде 128 улан боладыла). Алай а Лайпанланы Къазийни «Тюркский мир: истоки и связи» Черкесск 2007дж китабыны 142 бетинде Зукку пристопну басма халда чыкъган тукъум тизмесинде Юнусгъа 3 джаш джазылгъанды. Юнюсню туудукълары айтыудан: Петрусевич пристав болгъан заманда Юнюсню юч джашы болгъанды. Аланы бириси Чухма тизмеге джазылгъанды. Тизмеде эки кере санаугъа тюшмез ючюн, Юнюсню эки джашы джазылыргъа керекди.
шартлаб - (условно) сёзге айтханда, болур дегенде
осуй- (опекун) аталыкъ; сабийге, къарыусузгъа-рахынга аталыкъ эм джууукълукъ этиу
къышлыкъ- (кишлак) къыш да джай да бир джерде тургъан къош
топлаб- бир бирине къошуб
топлама-(сумма,итог) бютеулей, бары биргелей
сёзбаш- (корень слова) сёзню башы эм ал джиги.
(лингвистлерибиз орусдан кёчюрюб сёзбашха «тамыр» деб джангылыб белгилейдиле.
Алай а бизде орус сёздеча «корень»-«тамыр» джокъду, бизде сёзню башы барды.
Сёз ючюн: орусда о+без+глав +л+енн+ый,
бизде баш +чы+ла+ры+быз+ны+къы+ла.
Бу юлгюде ачыкъланады- орусда тамырдан бутакъла чыкъганча сёзню «глав» джигине эки джанындан (приставка,суффикс) къошулуб джангы сёзле алай къураладыла. Бизде уа ал «баш» джикге башха джикле (аффиксле) къуру бир джанындан, ызындан къошулуб, джангы сёзле алай къураладыла. Аны бла кертисин айтханда, бизде сёзню ал джиги «сёзбаш», орусда «корень» болады.)
динбилим- религиозное знание/образование, хадисле,фикх, Куран тафсири башха ислам билимле
АСАБ- Аллахны Саламы Анга Болсун, файгъамбарны юсюнден сёлешгенде, аны аты айтылгъанда муслиманга борчду Аллахны Саламын анга теджеген.
сырпын - (меч) аузу, къылы (къылычы) тюз, узунлугъу 1-1,4метр, эки джаныда джити болгъан кесиучю чанчыучу буруннгу ауур сауут. Биринчи джез, артда темир, ызы бла болат сырпынланы ата-бабаларыбыз минг-минг джылланы алгъа этиб тургъандыла. Бу сёз орусха "серп"-"оракъ" магъанада кёчгенди.
(Сырпын сёзню лингвистлерибиз ауузу бираз тогъайракъ болгъан сауутну джангылыб «сабля, шашка» деб кёчюредиле. Аны ючюн, къонубузгъа да келишгени ючюн башха ачыкълымала къошайым:
сарпын-сырпынны бир тюрлюсю, атлы джюрютюучю, сырпындан ауууракъ, узунракъ.
къыл/къылы/кылыч/- (клинок)- саблы саутланы кесиучю-чанчыучу кесеги (джиги)
къылыч-
1.(клинок) биринчи ал магъанасы-бычакъланы, сырпынланы сабындан артыгъы, кесиучю-чанчыучу кесеги
2. артда бегиген магъанасы- сырпындан къысхаракъ эм дженгилрек кесиучю,чанчыучу сауут.
саблы-(сабля) кесиучю-чанчыучу сауутланы бирикдирген ат. Орусха бизни тилден «сабля» деб орта ёмюрледе кёчгенди. Орта емюрледе саблы сауут дженгил болуб, ауузу-къылычы тюзден къынгыракъ болгъанды. Аны бла «сабля» орусда сырпындан кеч чыкъган, къылы бюгюлерек сауутну аты болуб бегигенди.
шешке- (шашка), сырпындан, къылычдан кеч чыкъган, орта ёмюрлени арт сюреминде джюрютюлген, ауузу-къылы къынгыр эм къуру бир джаны джити, дженгил, атлы джюрютген, узунлугъу 0,8-1,0метр болгъан сауут.(Шешке/шашка тиш/шиш сёзден башланганды, сёз ючюн тишлик/шишлик/шашлык)
къама- (кинжал), къылы тюз къысха эм эки джаны да джити бычакъ, юй джумушха джараулу адыр (керек) эм сермешиуге джараулу сауут. (адыр-инструмент)
Саблыны (къылычны) юч къурамы (джиги) барды : биринчиси саб, экинчиси къылычы/къылы, ючюнчюсю къыл бла сабны ортасында горда.
аууз- (лезвие), къылны/къылычны джити биленген, кесген джаны,
ауузучу- (остриё чего-либо)- къылычны джити чанчыучу учу
горда- «гору/къору» къыл бла сабны ортасында къол къоруучу (горда-гору).
(Быланы джазыб айланганымы сылтауу-биринчиси: Сылпагъар бычакъ бла байламлы сёзледиле. Экинчиси: шашка, сабля сауутланы биягъы адыгла кеслери чыгъаргъан этиб джазадыла. Wikipedia-да былайдача джазгъанем, бир айда турмагъанлай, мен джазгъанны сюртюб, ётюрюклерин къайтаргъан эдиле)
тахта (трон, престол, царский/ханский двор)- падчахны, ханны тёр орну/джери
15-10 минг джылны алгъа бир тил болгъанды-
1950-1960 джыллада американлы Морис Сводеш бек кёб анализле тинтиуле этиб, джууукълугъу болмагъанга саналыб тургъан тиллени тамыры бир болгъанына далилле табханды. Сводешге болушханча, 1960-1980 джыллада орус тилбилимчиле Владислав Иллыч-Свитыч, Сергей Старостин джангы далилле бла бир бирине ушамагъан тиллени бир тамыры болгъанын къаты бегитгенди. Была гло́ттохроноло́гия деген джангы илму къурагъандыла. Энди бу илму айтыудан, белгили тил юйюрлени, андан да уллу юйюр (макросемья) этиб бирлешдиргендиле. Бу тюбюнде саналгъан тил юйюрлени, бирлешдириб, бир тамырлы этиб евростатика (нострастатика) уллу тил юйюр (языковая макросемья) атагъындыла:
индоевропа тил юйюр (славян, герман,иран эм башха тилле),
алтай тил юйюр (тюрк, монгол, япон, корей эм башха тилле),
урал тил юйюр ( маджар, эстон,финн башха тилле),
африка-азиялы тил юйюр (араб,чууут, ассирия эм башха тилле),
картвел тил юйюр (гюрджю, эбзе, мингрел тилле)
Сёз ючюн, къарачаймалкъар тил бла япон тилде бир-бирине ушаш, магъанасы да джууукъ болгъан 300 сёз табылгъанды. Евростатика уллу тил юйюрге киргени бла къарачаймалкъар тил бла шумер тилледе магъанасы таууушу бирча болгъан 400 сёз барды. (Иракда Ефрат-Тигр суула арасында 4-5 минг джылны алгъа джашагъан шумерлиле-сумерлиле дуньяда эм эски меденийети (цивилизация) болгъан миллет).
Аны ючюн къарачаймалкъар тил бла араб тилде магъанасы бирча болгъан сёзле табыладыла. Анданды аллай бирча сёзлени бизни тилде магъанасы да тамыры да тынч ачыкълангы, сёзбашы да биз тилде сакъланганы.

адам эм джерджюзю атла
Аман Ныхытны Илипини - Аман Ныхытха ушаш Сылпагъар тийрени къатында илипини болгъан къоркъуулу джолну да аты
Барс эл - (Барсилия) Аланьяны ёзеги Къарачайны эски атларыны бири. «Барс» бла «Алан» бир джыртхыч джаныурны атыды.
Н.Г.Петрусевич, башында билгиге къара.
Молдау (Молдавия)- Днестр бла Дунай (Дуна/Туна) суула арасында 1359-1861джыллада болгъан Молдау/Болдау бийлик. 15-18 емюрледе Осман императорлукъга байламлы (вассал), кеси эркинлиги азайгъан бийлик болгъанды.

АЛАНХАЗАР СЫРЛАРЫ:
тукъум-къауум-миллет айыргъан тамгъала
хилал - джарым айны тамгъасы, муслиман тамгъасы/символу
байламсыз - независимый, кеси тёресинде, кеси эркин оноунда
катакомба- джер тюбюнде, таш ичинде адам, табигъат этген къууушла. Бурун аланла аллай таш ичинде къууушлагъа ёлюк салыргъа ёч болгъандыла.
каган- аланхазар (тюрк) дуньясында ханлыкъладан алгъа болгъан къырылланы башчысы. Эски формалары «хакан, гаган». Бюгюн къарачаймалкъар тилде тауушу «къакган» болады. «Хакан-каган» Кюнге табынган заманлада дауурбазгъа къагыб, тилек-алгъыш этиб, Кюнге куллукъ этиб, «къакъган-каган» андан болгъанды.
алтуч =алтыучлу, (шестиконечный), алтымюйюшлю (шестиугольный)
гъибадат/ибадат- Аллахны Бирлигине ийнаныб, Анга бойсунуб, Ол салгъан борчланы толтуруу