Халкъ азатлыгъы ючюн Эрча жоюлду. Алайлай жашнап, чагъып, Кёк кюкюреди… Сир къая жухха къоннган Элия эди. Дуу жана миннген аты, Чамланды тейри. От таякълары бла Кюйдюре, кери Къыстады да душманны Ёзенден, тардан, Бир терен къолгъа къуйду Таш жауну жардан. Таш аскер алан халкъгъа Кёп палах этди; Кёп батыр, жигит жашы Мырттыгъа ётдю. «Кёк Тейри, махтау санга Огъурлу кючюнг Душманны хорлар къарыу Бергени ючюн!» - Келмеди алан халкъы Сюркеле, бугъа! Тейриге атап, сойду Жюз къызыл бугъа. Тейрешиги ачылып, Нюр жауду жерге, Окъ кибик, учуп кетди Элия ёрге. Ант этди Тейри бла Батырас элмен: -Жин Патчах, табып сени, Гунч этерме мен! Батырас, кесин къурап, Атланды жолгъа. Жек кюзгючюгю аны Келтирди къолгъа. Келепен Сурхузакны Сол буту тюшген Къол ичи бла бара, Алп чыкъды тёшге. Алайлай тепди да тёш, Сагъайды элмен. Ол харра тюйюл эди, Не да - эмеген. Тёш, адамча, аягъы Юсюне турду. -Тулпар, хайда, маржа! - деп, Алп къамчи урду. Акъ къанкъаз кибик, тулпар Ат къанат керди. Тёш эки башлы айыу Болгъанын кёрдю. Бек кёп кюрешди батыр Жаш эталмай жукъ. Тауча, деу эди айыу, Эмегенча, жут. Алп батыр, башын марап, Токъмагъын сызды. Айыуну ауур токъмакъ Бир жухун бузду. Къычырды, бугъа сюрюу Ёкюргенча, ол, Сыртына къая турукъ Кётюргенча - ол. -Кёзюме уа бир илин, Ким эсенг да! - деп, Жан-жанын къармай, айыу Таш алды, сермеп. Ол таууш чыкъгъан жары Быргъады ташны. Барды тауча бир кючю Базантур жашны. Алп, къагъып алып, аны Ызына атды. Айыудан чартлап, ол таш Тенгизге батды. -Батырасма мен! - деди, - Аллымдан думп бол! Къажауум Къара Жиннге Былайтынды жол! -Ол къарындашымды! Ит Кючюгю, къалай Жол берирме мен?! - деди, Таш-агъач талай. Сау ыйыкъ сермешдиле Суусапсыз, ашсыз. Къалдыла кюнлюм, чегет Агъачсыз, ташсыз. Кёп заман кюрешдиле Кюч, къарыу сынап, Бир бирин уруп, тюйюп, Сопакълап, талап. Алп, болалмай, къуш тюгюн Жетдирди отха. -Энди бугъайыкъ, деди Аргъамакъ атха. Кёк, мычымай, къаралды, Жел жетди, улуп. Деу Ата Къуш айыуну Шау этди, уруп. Сора бийикден Быхчы Къаягъа атды. Бир дерге бир сюегин Къоймай ууатды. Ташлагъа жайып аны Къуш кетди учуп. Абызыраса да алп, Къалмады жунчуп. Жараларына багъып, Солутуп атын, Тебреди Барса-Келмез Къумлагъа батыр. Кёпмю, азмы бардыла Ат бла батыр? Тау этегинде ала Кёрдюле чатыр. Чатырда уа бир сазбет, Чырайлы улан… Алп къашха эчки атып, Терк къайтды уудан. Ол уча этип, жашны Уятды сабыр. Чырайлы улан бла Танышды батыр. -Нексе сен кесинг жангыз Бу хужу жерде? «Жанындан тойгъан хашкен Не гъашикди», - деп, Ойлагъан алай этди Базантур элмен. -Мен Сосланма, алп жигит, Хан улума мен. Тынч жашай эдик, къайгъы, Къыйынлыкъ да жокъ. Акъыллы адам эди Къарт атам Хажокъ. Жомакъгъа ушай эди Шат жашауубуз. Энди уа сауубуздан Кёпдю шауубуз, - Деп, мудах болду улан, Къарады тюзге, - Бир тёбе тенгли губу Дерт болду бизге. Кюн сайын жети улан, Аллай бир да къыз Бермей, алп батыр, бизни Жокъ амалыбыз. Энди жокъду тогъубуз, Ышаргъаныбыз. Къоркъгъандан, ичибизде Жокъду жаныбыз. Къалмады жигитибиз, Пелиуаныбыз. Энди къызыбыз да жокъ, Жокъ уланыбыз. Тюнене уа жан тенгим Губугъа къажау Сюелгенди да, аны Байлагъанды жау. Не ёлюрме, не аны Къутхарырма деп, Губуну сакълайма. Алп Базантур, мен дерт Жетдирирме адамым, Къыралым ючюн. Ишхилди къая манга Пелиуан кючюн Хаух бергенди бюгече. Алпма бюгюн мен. Бош келгенсе былайгъа, Кет, алан элмен. -Хан улу, мени жолум Былайтынды. Къой! Урушуп, тилеп да сен Салдырмазса бой. Мен, Къара Жинни излеп, Къыдыргъанма жол. Сен айтхан Губу анга Къарындашды. Ол Кёп палах этген Къара Жинди Аланнга. Губуну ёлтюрмей, мен Жол тапмам анга, - Деп, къаты айтды. - Сюйсенг, Сюймесенг да сен, Мен сермеширикме, - деп, Чорт кесди элмен. -Батырас, жаннган отха Сукъма башынгы Дейме, ансы болушлукъ Къарындашынга Бек керекди, - деп алпха Къол берди Сослан. Алп къысды да къойнуна, Уялды улан. Нек эсе да Сосланны Къызарды бети… Алайлай къая тебип, Жол букъу этди. Уланла атларына Эрлай миндиле. Губудан базантурла Къоркъмай эдиле. Тёш кибик, тёбе кибик Деу эди Губу, Сарыуекча, бир тишли, Итча, бир жубу. Къан Губу жигитлени, Жол букъулата, Кюрешеди тутаргъа, Ау эшип, ата. Тишлери темир таууш, Таш таууш эте, Къыл тюклю аякълары - Жюз бла жети. Кезиулеп чабадыла Жигитле, алай Окъ, жайза да чартлагъан Губуну къалай Онгларла? Батырасны, Нарт Дебет этген Къылычы да кесмейди, Темирден ётген. Сюнгюсю да кирмейди, Алмайды бичакъ. Энди Губугъа жашла Узалалла сакъ. Губуну къылы жетип Жаш атдан кетди. «Жыртайым!» - деп, Къан Губу Сосланнга жетди. От ырхымлы* жез огъун Эрлай жандырып, Губуну къойду батыр Жаш къабындырып. ------------------------------------------------- * Сарыуекни от солугъан ырхымларын кепдирип, кукурт бла ийлеп, къуу этгендиле. Ол къуугъа садакъ окъну учун тийирип атсала, окъ жаннган эте эди (миф). Къан Губу, салам духлай, Къабынып къалды. Къычырыгъындан къая, Таш да ууалды. Сосланнга чабып жетип, Алп атдан тюшдю. Жарасын байлайма деп, Тюймесин тешди. Ой, тешди эсе, кёрдю! - Къыз эди улан. Абызырады батыр, Кёзлерин уугъан Окъуна этди жигит. Хау, ол къыз эди, Ай бетли, жибек чачлы Танг жулдуз эди. Алп къызны бетчигине Сылады да суу, Элгенип аязды къыз, Уялды ариу. -Хан къызы Айсама мен, - Деп айтды кючден. - Сюйгенимди «жан тенгим» Дегним а. Сен Кеч манга. Ётюрюгюм Олду. Къалгъаны Айтханымчады, ийнан, Жокъду жалгъаны. Батыр, ашхылыгъынгы Унутмаз халкъым! Ал, сениди энди бу Кюмюшжал жылкъым. - Деп айтды да, кёргюзтдю Жылкъысын Айса… Лейлекге ушай эди, Къанатын жайса Акъ ажир. Кийик жылкъы - Толкъунлу долай. Акъ ажир женгил эди Жел кибик алай. -Айса, согъушду эсем, Хакъ ючюн угъай, Гунч болсун деп артыкълыкъ, Дертме мен жаугъа. Кёп болсун жылкъынг. Жауунг Сюрмесин аны. Тузакъдан къутултайыкъ Биз а Сосланны. -Жанынга тийдим эсе, Батыр, кеч, - деди, - Сау къалдыргъанынг ючюн Нохтабау эди. Сен этген игиликни Жокъду мардасы. Халкъымы азат этдинг! Олду да насып! Экиси да Губуну Таш уясына Чабышдырдыла тулпар Атларын, сынап. Бек ашыкъгъанлыгъына, Батырас жолгъа, Айсагъа намыс этип, Ётмеди алгъа. Экиси да уягъа Жетдиле бирге. Къыз унамады жашны Кесин иерге. Жалындан къара дорбун Къарангыды бек. Хар губу ауда эки- Юч адам сюек Тагъылыпды: томпала Къарыусуз жана, Тынгысызды Сосланнга Гюлча Айсана. Дорбунну теренинден Бир ауаз келди, Къыз Сослан батырны сау Болгъанын билди. Сосланны губу аудан Алдыла, тартып. Хан къызы къучакълады Сюйгенин къаты. Къурч, болат чыбыкъладан Эдиле аула. -Энтта, жигит, дорбунда Кёпдюле саула. - Аланы да ауладан Алайыкъ, - деди Жаш Сослан. Айса алай Насыплы эди. Энтта онеки улан, Онеки да къыз Тапдыла. Къырау къагъып, Бир да амалсыз Эдиле ала. Айса, Тенг къызын танып, Бойнундан къучакълады, Бир да къууанып. Барысы да дорбундан Чыкъдыла кюннге. Бир бёксюнюп жилягъан, Бир жарыкъ кюлген Къанатлыланы кёрюп, Этдиле сейир. Кёгюрчюн эди кюлген, Жилягъан а - бир Къарт къаргъа эди, тюгю Жулкъуннган къаргъа. Жаш Сослан илишаннга Салды, атаргъа. Къоймады алан батыр Урургъа аны: Къаргъагъа базантурну Ауруду жаны. -Ал мени да биргенге! - Деп, Сослан къаты Болгъанлыгъына: - Угъай! - Деп къойду батыр. Айсагъа ышаннгылы Къарындаш болуп, Эрлай, атына минди Пелиуан. Жолу Жин патчах бла аны Тюбетир. Батыр Къан алыр да патчахдан, Ызына къайтыр. -Алп, Барса-Келмез къумда Суу табарса сен, - Деп айтды къаргъа. - Алай Ичме кезлеуден. Терекден алма алсанг, Этерикди къуу: Ууду кёзлеуню сууу, Алмасы да - уу. Чапдырып кетди жигит Аргъамакъ атын. Кёк Тейри, Уллу Тейри, Жойма муратын. Алп дорбун ичи бла Кёп барды, зумрут Ташчыгъы аны аллын Жарытып. Умут Жарытханча, жарытып, Кюч берип барды… Алп Батырасны дорбун Кюннге чыгъарды. Къаллай сынаула сакълай Болурла алда? Аз къууанмады, серан Кёзлерин алдай. Таукеллик берип турду Тюзлюгю анга. Базбарны жойгъан жинни Алп бояр къаннга. Таш, топракъ жаннган къумда Жаш бостан кёрдю. Къууанып, алан батыр Салкъыннга кирди. Чыпчыкъла жырлай, гюлле Тамаша чагъа, Тап-таза суу, шырылдап, Шорхулдап агъа. Алаша терекчикде Алмала бишип. Батырас алма алды, Атындан тюшюп. Алманы, къабама деп, Аузуна элтди. Алайлай бир къанатлы Къычырыкъ этди. Эсине тюшюп къаргъа, Алманы атды. Олсагъат салкъын бостан Къум тюзге батды. Башладымы къум аулакъ Жалынсыз жана?.. Насыпха, батды да кюн, Сау къалды жаны. Танг ала ариу чакъгъан Ёзеннге чыкъды. Алпды, базантур.Алай Ол да талчыкъды. Талчыкъгъан угъай, талгъан, Къыйналгъан этди. Не болса да, алп батыр Къумланы ётдю. Алп къалын агъач кёрдю, Суу да - узакъда. Дуу жанды агъач ичи, Кюн тийген чакъда. -Ол Гюли-Гюлмез шахар, эшта, бу болур. Къоруучум болур да Кёк, Муратым толур! - Деп, жигит къалын агъач Ичине кирди. Сора къантарып атын, Суу да ичирди. Отларгъа бошлап аны, Ол кийик атды. Учадан тоюп, батыр Жукъугъа батды. Батырас, уянмай, юч Кюн бла кече Жукълады. Къайтды анга Къарыуу-кючю. Къумлада тулпар, асхакъ Къадыргъа ушай Эди. Энди уа тулпар Учарыкъ къушлай, Жеринде туралмай, жел Этдирип, чаба, Къуушалайды. Алп батыр, Аз да гузаба Этмей, атына минди Иерин салып. Хош эди, сабыр эди Батырны халы. Тейриге тилек этип, Бошлады атын. Жылтырай эди кюнде Чорбаты алтын Таш шахар. Патчах къала - Мияла кюзгю. Бир асыу эди бу журт Къарагъан кёзге. Майданны къара мермер Таш бла сырып, Тюз ортасында кюмюш Чачылтма къуруп, Кёк агъач арасында Шахарны халкъы Бек ариу жашай эди, Жин Патчах талкъы Тюбюнде ийлемесе, Жел кибик, жетип. Энди уа тыкъсыйды халкъ, Генезир жегип. Бостанларында чыпчыкъ Жырлагъан да жокъ. Баш кётюргеннге - къамчи, Сёлешгеннге - окъ. Тахталарында гюлле Чакъмай, къызыудан. Патчахха, жесирча, бой Салмасанг - зындан. Сызгъырып, улуп жетген Желча, базантур Къалагъа кирди да, жин Алп жашха бир сур Къарады. Накъут-налмас Ташладанды тах. -Кимсе?! Нек келгенсе?! - деп, Жаныды патчах. От чагъа эки кёзю, Къычырды батыр: -Нек келгеними санга Къылычым айтыр! Жин Темир Атха минип, Майданнга чыкъды, Къынгырсап къылкъыяры, Кёкча, от чакъды. Жилтинле чачылдыла Къылычны болат Аузундан. Къая ауду, Кишнеди да ат. Ат десенг да, аллай зат Жокъ эди жерде. Да отлагъаны темир Гелеуде эди. Ол кеси да гумулжук Маталлы эди. Пил кибик, тюе кибик Мазаллы эди. Жин Патчах Батырасха Кюкюреп чапды. Итча къутургъан аты Таш, агъач къапды. Батырас да патчахха Тюбеди таукел. Къан къазауатларындан Кётюрюлдю жел. Уллудан-уллу бола, Жел къаты урду. Мингжыллакъ акътерекни, Чёпча аудурду. Кёп къагъышдыла ала, Кёп салышдыла. Бугъалача тутушуп, Кюч сынашдыла. Жин Патчах ахырында, Къарыуу-кючю Къалмайын, хыйны этди, Къанындан ичип. Олсагъат Батырасны Санлары тюшюп Къалдыла да, Жин аны Быгъынын тешип, Къурч шынжыр, болат шынжыр Ётдюрдю ары. Сора, къаягъа байлап, Махтады къара Жин, менича жокъду деп, Бек залимме деп. -Болатдан эсенг да сен, Жетдирирме дерт! Бош махтанма! - деп, батыр Къарады Жиннге. -Не дерт жетдирликсе сен, Кюйдюрсем кюннге! Аш да, суу да бермей, мен Термилтсем, бир айт, Не дерт жетдирликсе сен?! - Деп кюлдю. Гырайт Окъугъанча, Жин Патчах. Сора къалагъа Ол суху кирип кетди, Тер сууу агъа. Илячин, Жинден къоркъуп, Къачмады артха. Къуйругъун суугъа сугъуп, Суу сепди алпха. Солууу бла аны Жылытды кече… Тюш кёрдю Батырасны Айча эгечи. «Бир палах болгъанды, - деп, - Къарындашыма», - Ол учуп чыкъды Минги Тауну башына. Батырас салгъан жолдан Кетмеди тайып. Чыгъышха учду Айна, Къолларын жайып. Ол отдан къызыу, желден Терк бара эди… Жукъ эталмай, Батырас Ауара эди. Шынжырны юземе деп, Къан эди къолу… Алп къалдымы патчахны Тутмагъы болуп? …Къыз, солумай, чыгъышха Баргъанлай турду. Жетинчи кюн кёзюне Бир жарыкъ урду. Ол Гюли-Гюлмез шахар Болгъанын билди. Сора, акъ турна кибик, Къыз энип келди. Эгечин кёрюп, батыр Къайгъыгъа къалды: -Нек келгенсе, Айна? Кет! Къач! - деп къадалды. - Жин патчах кёргюнчю, къач! Къачмасанг - тутар! Къарауаш этер сени, Базарда сатар! -Бош къайгъырма. Кесими Тутдурмам анга. Мен къалай болушайым, Аны айт манга. -Шынжырны тартып юзер Жокъду къарыуунг. Не да, ичирир кибик Кюч берген сууунг. Жокъду бир амал этер Мадарынг, онгунг, Сур Жинни жанын алыр Къылычынг, огъунг. Къой, андан эсе юйге Кет да къал, - деди… Батырны алтынжалы Алайда эди: -Тогъуз тау аууп, тогъуз Къум аулакъ ётген Бир къая кёрлюкдю, кёк Гъаршына жетген. Башында уа - бир жулдуз. Узалып аны Алалгъан, Къара Жинни Чыгъарыр жанын. Сенсе, Айна, жулдузну Алаллыкъ. Алай Жеталырмыса ары, Жел, боран талай? - Деп къуушалады алпны Алтынжал аты. -Жетмей а! - деди Айна. -Къой! - деди батыр. Турмады да даулаша, Къыз учуп кетди. Жетинчи кюн къаягъа Бек жунчуп жетди. Тагъылып тургъан жулдуз - Мияла гаккы. Ичинде уа - кёмюрден Ишленнген гокка. Сур Жинни къара жаны - Жилянчыкъ - майна… Ууатып къойду, уруп, Жулдузну Айна. Да бутакъ-бутакъ жанып, Кёк кюкюреди. Атылды да элия, Жин титиреди. Экинчи да кюкюреп, Элия урду. Кюл этип Къара Жинни, Желге сууурду. Къурч шынжыр муру-чуру Болмады эсе, Айнаны да мураты Толмады эсе Бир къарачы: Батырас Биягъы атда. Ол ауур жарасына Бакъдырыр артда. Бюгюн а Гюлю-Гюлмез Шахарда - къууанч. Къул да, къарауаш да жокъ, Токъду энди ач. Айнаны, Батырасны Бек сыйлы кёрюп, Аланнга ашырдыла, Кёп саугъа берип. О Н Ю Ч Ю Н Ч Ю Б А Ш Ы ЖЮЗЖЫЛЛЫКЪ КЕНДЕ, КЪАНТОР БАЙТАЛ, АНДАН ТУУГЪАН ЖОРГЪА БЛА АЛП АХИЛ, КЕНДЕНИ АЛТЫ ЖАШЫ БЛА АЛТЫ ТАЙЫН УРЛАГЪАН КЪУШ БАШЛЫ КЪАЗАБА, ЖАШЫРЫН КЮЧЮ БОЛГЪАН БИЛЕЗИК, АБРЕК ТАЙСО, ОТ ХАРРА, ЖЕЛ САРЫУЕК, СУУ ЭМЕГЕН, АЛП АСБЕКНИ СЫНАУУ, ЖАННГАН ТАУ, ОТ АТАСЫ-ТАТАЙ БЛА ОТ АНАСЫ-ТЕПЕНА, ОТ УРЛУКЪ СОРА, ТЕЙРИ КЪЫЛЫЧНЫ ЮСЮ БЛА СЕКИРИП, ЖАШ БОЛГЪАН АРИУ АЙНА Асхар деген бир тау элде Кенде деп къарт жашайды. Ол къаратонду да, юйюн Жарытмады кюн, ай да. Жюз жыл болады Кендеге, Эсли, чомарт да къартды. Аны жаны кибик кёрген Бир байталы да барды. Узакъ ёмюр сюрген къартха Байтал уллу къууанчды. Чапса, алай барады ат Учхан къушну къуугъанча. Жибек жалы жерге жете, Байтал кемсиз ариуду. Атха кесин жетдирмеген Тауда жалан да бууду. Ол ючаякъ, алтынмюйюз Буу Апсаты кесиди Тауда, тюзде кийик малны Къоруду, иесиди. Асхар деген бир тау элде Кенде деп къарт жашайды. Къанторду байталы. Байтал Эрттен кюннге ушайды. Ол тай табады жыл сайын, Алай тай думп болады. Уучу къартны мудах этип Тургъан, бу не чолады? Кёмюрча бир къара булут Учады да жетеди, Байтал тай тапханлай, тайын Алады да кетеди. «Манга булут уручудан Къоркъурча не болгъанды?» - Дегенди. Къолуна Кенде Мюйюз садакъ алгъанды. «Мен ызынгдан къарап къалмам!» - Дегенди, - къарт эсем да. Тайчыгъымы берип къоймам, Угъай, тейри, ёлсем да! Байтал шо тай табар чакъда Кёкден булут эннгенди. Уучу Кенде не этерин Иги биледи энди. Гудучуну, садакъ бла Ургъанды, къычыртханды, «Кёрюшейик!» - дегенча, ол Таш артындан чыкъгъанды. Къара булут, къара къушлай, Мычымай тас болгъанды. Кёкден бир къуш тюгю бла Бир къан тамчы тамгъанды. Узункъулакъ, инчгеаякъ Къашха тайчыкъ туугъанды, Тайны къуйругъундан тутуп - Бир аламат улан да. Къолчугъунда жылтырагъан Алтын къылышчыгъыды. Хау, барды энди Кендени Тайы да, жашчыгъы да. Юч кюн бла юч кечеге Тайчыкъ ажир болгъанды. Алтынкекел жашчыкъ да, терк Ёсюп, къарыу алгъанды. Учхан къушдан алгъанды тюк, Тартып, темир юзгенди. Къая ташны муру-чуру Этер кючюн сезгенди. Алтын жаллы аты - тулпар, Жели къая жоннганды. Ол, къуш кибик, къанат керип, Къая жухха къоннганды. Жашчыкъ бла бирге туугъан Къылыч да созулгъанды, Темир тёшню да туурагъан Болат къылыч болгъанды. Жашха ат атагъанды къарт, Тулпар туугъан тайгъа да: Тулпар жашха - Ахил, тайгъа - Жоргъа деп атагъанды… Асхар элни къынгыр бийи Бёркюн алчи кийгенди. Къынгыр бийни къыйыкъ жашы Махтаныргъа сюйгенди. Эрикгенден ол, баш алай, Бир ёксюзню тюйгенди. Ахил аны: - Тюйген иги Эсе, бир кёрчю сен да! - Дегенди да, сырсыз жашны, Уруп, эрнин жаргъанды. Ол жаш, бугъача ёкюре, Анасына баргъанды. Чабып жетгенди анасы, Ачы табалагъанды: - Ой, ит боллукъ, Байтал улу! - Деп, къаргъаргъа къалгъанды. - Алай жигит, алай батыр Эсенг, харра атсанг а! Булут алып кетген алты Къарындашынгы тапсанг а! Байтал улу, бир жол чыкъсын, Сени жардан атарча! Жаш къызаргъанды, от кибик, Жаш агъаргъанды, къарча. Кючден тауусулгъанды кюн, Кючден атханды танг да. - Сени байтал тапханды, хау, Байтал сени анангды. Алты къардаш боласыз деп Мен билмейме… Да энди Жолгъа чыгъаса сен, баям, Ашхы жолгъа! - дегенди Кенде. Ол къуш тюгюн жашха: - Ма, ал! - деп узатханды. Алай аны аяз алып Къачханды, узайгъанды. Атын жерлеп, сауут-саба Алып, жолгъа чыкъгъанды Ахил. Аны кёрген харра Дорбунуна букъгъанды. Кюндюз, кюзгюча жылтырап, Кече уа, жау чыракъча, Жаннганды тюк, Бай Терекден Аяз юзген чапракъча. Кече да, кюн да къуш тюгю Учхан жары, тохтамай, Барып тургъанды алп жигит, Барып тургъанды талмай. Алтын жаллы Жоргъа алпха Атлыкъ да, нёгерлик да Этгенди. Алп а, жау чапса - Базантурлукъ, эрлик да. Агъач ичи бла бара, Ол юч башлы пилге да Бой бермегенди. Алп улан Сюнгю ура билгенди. Аман къолда къаяча бир Деуге да жолукъгъанды: - Тутушайыкъ! - дегенди деу. Ахил аны жыкъгъанды. Ол деу ёчге салгъан налмас Билезигин алгъанды… Алп къуш тюгюн тутуп, аны Хуржунуна салгъанды. Атын да къантаргъанды ол, Кеси да таяннганды. Ол жукъудан бир ай чакълы Жукълап, алай къаннганды. Шыхырт тауушму сагъайтды, Жоргъа къуушалагъанды? Абрек жыйын, чола жыйын Аны къуршалагъанды. Жукълап тургъан жашха, бирден Чапхандыла, уялмай, Къолун-бутун байлап, ханнга Элтгендиле, уятмай. Абрек Тайсо багъатурну Багъыр ханнга сатханды. Ариу сёз къаяда эшик Ачар, биледи хан да. Къолун-бутун тешгенди хан, Жаш айтмагъанды жукъ да. Хан къууанчлыды: аламат Аскер башчы боллукъду! - Батыр улан, - дегенди хан, - Кёреме - эржюрексе, Хау, багъатурса. Сен бизге Хауа кибик керексе. Базза деп бир обур Шамдан Къузгъун болуп келе да, Къара тюшюн ол тюн этип, Къара азап береди. Тюшюндеги къызыл харра Отдан бла ууданды. Сарыуеги - боран желден, Эмегени - сууданды. Сарыуегин ийсе Базза, Эл жокъ болуп къалады. Аны кесалмайды къылыч, Тыялмайды къала да. Эмегенин ийсе, тенгиз Толкъун кибик жетеди, Агъач да, таш да къоймай, ол Жалап, талап кетеди. Къызыл Харра уа ингирде Ёртен болуп келеди. Анга къажау тургъан батыр, Азап чегип ёледи. Бойран Ахил, бизни бу юч Келепенден къутхар да, Сенидиле тажым, тахым, Мермер ташлы шахар да, - Деп жалыннганды хан Багъыр, - Дунья къаран къалады! - Болушмай а! - дегенди алп, - Сауут-сабам къайдады?! - Къайгъырма, - деп ёзюрюне Багъыр белги бергенди. Уруш кереклерин алып, Юйге бир жаш киргенди. - Атым а?! - деп Ахил батыр Кирген жашха соргъанды. - Атынг а, алп жигит… -Тохта, Ол кишнеген - Жоргъамды. Чабып чыкъгъанды базантур, Атын къучакълагъанды. Бир жел жетгенди алайлай, Шибля да чартлагъанды. Бир жел жетгенди, гюрюлдеп. |