Сен болушургъа керексе Бу насыпсызгъа. - Угъаймы Дейме, Къантемир. Сюйюп да Болушур эдим, - дегенди. - Къолумдан келирми ансы? - Хау, келликди! - Айт, хазырма. «Чыкъ!» десенг, кёкге чыгъарма, «Кир!» десенг, отха кирирме! - Кирмейсе отха, суугъа да, - Деп кюлгенди ол, - жалан да Билезигинги берликсе. - Сен аны къайдан билесе? - Деп, Ахил сейир этгенди. - Жур улакъ айтханды: - Бер да, Хыйнысы кетсин, сууапды. -Жарагъан этерми, ансы, Ишмиди берген, - дегенди. - Энди билезик сениди, Не сюйсенг да эт, эркинсе. Жур аякъчыгъын, ашыкъмай, Жек билезикге сукъгъанды. Алайлай, къая аугъанча, Кёк кюкюрегенди. Сора, Кюн кёзю къамарча, аллай Къыз болгъанды да къалгъанды Акъ журчукъ, тейри шагъатды! Тенгизде, кёкде, жерде да Жокъду быллай къыз. Маралча, Бир субайды. Кёзлери уа Кёкдюле, къарап тоймазча. Акъбоюнду, акъбилекди. Кюн тюрслю алтын чачы уа Табанларына жетеди. Кюн бла айны къызыды Дерча, аламат ариуду Жур къыз. Ол былай дегенди: - Ай къызыма мен, анам а Аеликди. Жыл болады Мен инжилгенли: «Жулдузча, Бир ариу болуп барады Къызчыгъынг», - деп, аз анамы Сукъланнганды? Тилеген да Кёп жигит этгенди. Бир жол Бир обур къайдан эсе да Белгисиз жерден келгенди. Кесимден сора киши да Жокъ эди юйде. Ол: - Хайда, Терк тебре, ананг билгинчи, Къачаргъа керекбиз, ансы Жашымдан къуру къаласа!» - Деп, мени ашыкъдыргъанды. - Юйюмден къачып кетерча, Мен тели тюйюлме, сора Жашынга барлыгъымы уа Ким айтханды? Къой, тилеме, Мен анга барлыкъ тюйюлме», - Дегеним бла, къузгъунча, Къычырыкъ, хахай этди да, Къуюгъа кетип баргъанча Кёрюндюм. Билезигим да Чартлады. Ах, эс жыйсам а, Жур улакъ болуп турама Агъачда, къолда. Бир деу да Юсюме келе: «Ол, эшта, Обурну сылыкъ жашыды!» - Деп оюм этдим. Мычымай, Къачалгъанымы къачдым да, Къутулдум андан. Алайды Хапарым. - Да энди, ариу, Ёз сыфатынга киргенсе. Башынга эркинсе энди, Насыбынг тутсун! - дегенди Алп Ахил. - Экибизге да Онг берсин Тейри. Биз, энтта Тюбешип, къууанырыкъбыз. Ол къууанч сизде боллукъду, Къантемир, - дегенди. Сора Бир булут энип келгенди Кём-кёк кёк кёкден: - Атынг а Неди, ариу? - деп соргъанды Къантемир. - Атым Айгюлдю. Батыргъа салам айтырса, - Деп, Айгюл учуп кетгенди, Булутха къонуп. Къанкъазча, Чыммакъ-акъ эди булут а. Къол булгъай, учуп кетгенди Хур Айгюл. - Бери къарачы! - Деп, Ахил сейир этгенди. - Бу ашлау къайдан чыкъгъанды? Къантемир, бери бурулчу! - Хан къанга, патчах ашлау да Бошдула. Сейир этерча Аллай кёгетле, ашла да Кёпдюле. Ирик уча да Барды. Барды акъ къымыз да. Олтуруп, эки батыр да Ашагъандыла, тойгъунчу. Сора Къантемир, бёрюча, Атына чартлап миннгенди. Базантур, бойран Ахил да Атына къоннганды, къушча. Акъ тауда боран борамай, Дорбундача, шошду энтта. Ол тёппесинде кюзгюча, Дуу жаннган а Буз къалады. Шош тюйюлдю къалада уа, Къалада дауур, тюйюшдю. - Чийбелле! - деп къутурады Балдражюз. - Къарыусузласыз, Къоркъакъласыз, къоянлача! - Деп, жашларындан алады Ачыуун: къамчи тартды Кенг сыртларына, аямай. Сур аталарын, бет этмей, Сопакълайдыла ала да. Ут шо онгундан сермейди, Солундан сермейди Жут а, Хут а сейирге къарайды, Дауургъа, даугъа къошулмай. * * * Къантемир да, алп Ахил да Энди ёзенни баралла. Ашыгъады Къантемир да, Алп Ахил да ашыгъады. Алайлай, юркген жылкъыча, Ёзенни къалтыратханды Буз жауун. Ол Хутду! Хутду! Ачыуу кёкге сыйынмай, Алпланы къуууп келеди. Кёк кюкюрегенди, сора Жер тепгенди. Хут жетгинчи, Бир бугъар жер табылмазмы Ахилге, Къантемирге да? Узакъда, кенгде, билеуча, Бир сыйдам къая кёргенди Къантемир. «Ышакъ болур», - деп, Чабышхандыла аямай Экиси да. Хут а: - Энди Къутулмазсыз! Дерт этгенме Жояргъа!- деп къычыргъанды.- Ут бла Жутну тюйгенсиз. Къартды демей, атамы да Басынчакълагъансыз! Сора Мен къалай кечип къоярма?! Алайлай, харбуз жаугъанча, Аллай буз ургъанды. Энди Къантемир сау къутулурму? Сау къалырмы алп Ахил да? Насыпха, ышакъ тапханды Къаяда эки батыр да. - Кёкмю ууалгъанды не да Жерми чачыла турады? - Деп, Ахил батыр соргъанды. - Ут бла Жутну кёргенсе, Бу уа - Хутду! Ахил, энди Не мадар? - дегенди ол да. - Мен къыстау садакъ атарма, Сен а окъланы чыгъар да, Терк узат. Отлу окълалла Окъларым! - деп, марагъанды Сур Хутну. Ахил, ашыкъмай, Тап марап, алай атханды. Гызмачач оспар бютюн да Бек ачыуланнганды. Энди Ол кеси марап атады Жашланы. Батыр Ахил да, Элияча, от чачады, Буз эрип, жауун болурча… Хут да баштёбен болгъанды, Хорлатханды Хут оспар да. Къантемир бла Ахил а Биягъы жортуп баралла, Ашыгъып баралла хаман, Жол узакъды да алыкъа. * * * Алп Ахил тейри къулуду, Алп Ахил байтал улуду. Къарыуу, кючю да барды, Барды акъылы, эси да. Чапдыра да, жортдура да, Жол аны узакъ элтгенди. Жюреги уа тынгысызды, Нек эсе да къыйналады… Асхаргъа, боран жетгенча, Бир уллу палах келгенди. Ол палах а - Барсды. Пилча, Мазаллыды, къарыулуду. Тёрт саны барсны эсе да, Башлары ангкъыт башлалла. Къарт Кенде кеси кёргенди Барс ууаныкны элтген кюн. Ол алты башлы жыртхычды, Алтысы да от къусады. Эл башы таудан, киштикча, Секиреди да тюшеди Асхаргъа. Адамды, малды Деп айырмай, терк жыртады Тутханын… Алты къардаш да, Уялып, жерге къарайды Бир мадар, амал эталмай. Къуусала, алай къачады Барс, ол думп болуп къалады. Атсала, Барсны жеталмай, Окълары суууп тюшелле. Алтыбаш кече да, кюн да Бермейди тынчлыкъ. Тохтамай, Асхаргъа чабып турады. Азайгъанды мал, адам да. Алтыбаш мындан къорамай, Шам Асхар хужу къалады. -Бир амал къалай этмебиз?! - Деп, алты бойран батыр да Тебрегенди, танг да атмай, Барс уугъа. Аны ёлтюрмей, Къайтырыкъ тюйюлдю энди Асхаргъа жангыз бири да. Асхардан узакъ кетгенди Алп жыйын. Алай барсны уа Кёрмейди къарап бири да, Сезмейди жыйы, ийис да. Уясын излеп баралла Батырла, мараучулача. Барс уясындан чыкъгъынчы Жетселе, аны къопмазча Этерикдиле, - алплалла! Узакъдан къарап, ожакъча, Бир жалын дорбун кёргенди Таматалары. Таууш да Эшитгенди ол, ийис да Бурнуна ургъанды. Эшта, Барс анда жукълап турады. Алтысы да, къылычлача, Аламат ётгюр жашлалла. Барс ташдан эсе да, энди Сау къутулаллыкъ тюйюлдю. Дорбунну аллын алгъанды Алп жыйын: «Эй-хей! Эй-хей!» - деп Къычыргъанды алтысы да. «Эй-хе-хей! Эй-хей! Эй-хей!» - деп Къатлагъандыла таула да, Бир бирин эриклегенча. Алайлай тютюн ургъанды Дорбундан. Ожакъ тютюнча, Ол къайнап-къайнап чыкъгъанды. Сора тау къалтырагъанды Сур къычырыкъдан, къая уа Турч гёгенча, жарылгъанды. «Неди къычыргъан?!» - десенг а, Айтайым - ол Барсды, Барсды! От къуса, чача, чыкъгъанды Алтыбаш. Алты батыр а, Тепмей, къоркъмай сюеледи. Алайда ёлюп къалса да Теберик тюйюлдю бош да! Бир кибик алты жигит да От Барсха садакъ атханды. Бир кибик алты гебох да Кенг кёкюрегин тешгенди. Алтыбаш а жер тырнайды, От къусады Алтыбаш а! Къурч тырнакълары ташха да, Бишлакъгъа кибик киреди. Узакъдан, атып урурча, Энди окъ, гебох да жокъду. Къардашла, буюкъмай, къоркъмай, Тизилип тургъанларыча, Сур чапхандыла: «Ёлюрбюз Не хорларбыз, нарт жашлача!» - Деп, къылычларын, шибляча, Ойнатхандыла, аямай… Къарт Кенде жолгъа къарайды: Келмейди алты къардаш да. Байталы да тынгысызды, Жилягъанча, къуушалайды. Жетинчи кюн къарт, тёзалмай, Байталгъа иер салгъанды. Къуш да, жел да жеталмазча, Ат алай къызыу чапханды. Сора, кёп да, аз да бармай, Дорбуннга алып келгенди Кендени. Ол не кёргенди? Ол кёрген алты ёлюкдю, Байталны алты жашыды: Атлары да, кеслери да Кюл-кёмюр болуп жаталла. Арлакъда къара тёбе уа Неди? Ол а барс мыллыкды. Къарт атдан тюшгенди, сора Къолларын кенгнге жайгъанды: - Жал барып тилейме, Тейри, Жанларын къайтар. Алыкъа Кёрмеймисе - сабийлелле. Ах, аналары байтал да Амалсыз къуушалагъанды. Жилягъанды ол, адамча, Жилямугъундан состар да Къоргъашинча эригенди. Къарт Кенде алты жашын да Алайда асырагъанды. Биргелерине салгъанды- Асырагъанды атларын да. Сора къарт, алтысына да Таш кешенеле ишлерча, Беш уста алып келгенди. * * * Алп Ахил тейри къулуду, Алп Ахил байтал улуду. Барды акъылы, эси да, Къарыуу, кючю да барды. Къантемир антлы тенгиди, Ол, кесича, алп уланды. Нёгери ючюн жанын да Аярыкъ тюйюлдю энди. Кюн тюшге эки жигит да Эл къыйырына жетгенди. Къантемир былай айтханды Сора: - Ахил, тенгим, тамбла Тюбеширбиз экибиз да. Айырылыргъа керекбиз Бюгюн а. Алай керекди. Курмуда жауа турады, Атымы анга жибитмей Жокъду мадарым! - Да сора Тамбла тюбеширбиз, хайда! - Деп айтханды алп Ахил да, - Магасха узакъ болмаз да Былайдан? - Узакъ тюйюлдю! - Деп, атха къамчи ургъанды Къантемир. Бойран Ахил да Магасха - кентге кетгенди. Экинчи кюн, танг да атмай, Дерк элмендерге келгенди. Къалауур: - Асбек тургъунчу, Тышында сакъла, эрттеди, - Деп, Деркни сансыз этгенди. - От урлукъ алып келгенме Мен элмендерге! Мычымай Асбекге билдир! - дегенди Дерк а. - Къушлукъда келирсе, - Деп, Деркни къыстап ийгенди Къалауур а. - Хал билирча Болмагъан эсенг, келип да Бош кюрешме сен, ачырса! Кюн таугъа, тюзге тийгенди, Жарытханды къаланы да. Магасны къарты, жашы да Хан майданына келгенди. Элмендер халкъгъа чыкъгъанды, Адетде салам бергенди. Батырас, ариу Айна да Асбекни биргесинелле. - Аланла! - деп сёлешгенди, - Ким - манга башха тюйюлдю - От урлукъ алып келсе да, Къызымы анга берликме Деп айтхан эдим, билесиз. Бюгюн а, махтау ангады, Алпладан къайсы эсе да От урлукъ алып келгенди Деп, мени къууандыргъанды Ёзюрюм. Ол ким эсе да, Танытсын кесин бизге да. -Ханым, менме ол жигит! - деп Дерк, жашчыкъча, махтаннганды. Баш уруп хурмет да этмей, Кюбюрчекчикни: - Саугъамды! - Деп, патчахча узатханды Асбекге. Айна уа: - Атам, Дерк манга берсин, - дегенди, - Кюбюрчекчикни, тилейме. Дерк бютюн да менсиннгенди, Энди ким болсун аныча?! «Къыз мени сайлап турады!» - Деп, алай акъыл этгенди. Жыйылгъан халкъгъа къапланча Къарагъанды да, ашыкъмай, Айнагъа элтип бергенди Кюбюрчекчикни. Айна уа Ахилге элтип бергенди: - Атам, от урлукъ тапхан да, От урлукъ алгъан да буду! - Халкъ тамашагъа къалгъанды, Амалсыз болгъанды Дерк а. - Айна, къызым, ангыларча Айтчы!.. - Гудучуду, атам, Дерк деген батыр, оспарды! - Гудучудуму?! - Хау, атам. От урлукъ къайдан чыкъгъанды Дерк генезирге? Бир сорчу. - Нек тураса, айт? - дегенди Элмендер, - тюзюн сорама! - От къусхан тауда, зыгъырча, Тёгюлюп турады. Къоркъмай Баралгъан алып келликди От урлукъ угъай, алтын да, - Деп, къызбайча, ант этгенди Дерк оспар. - Да, батыр, сора Къол аязынга бир алчы Урлукъчукъладан, - дегенди Къыз анга. - Сакълатма, хайда! - Деп, Деркни ашыкъдыргъанды Батырас да, - кёрпесленмей! Ётюрюк - жалгъан шуёхду. Дерк сюек санлы эсе да, От урлукъ, къызгъан ийнеча, Къол аязындан ётгенди. Алп Ахил алгъан урлугъ' а, От гюлчюк болуп, жаннганды. Жыйылгъан халкъгъа, ашыкъмай, Къыз башдан-аякъ айтханды Кёргенин. Асбек кеси да Сукъланырча базантурду Алп Ахил. Махтау алгъанды! - Сора алп Ахилди, къызым, От урлукъ алып келген?! - деп, Ахилни къучакълагъанды. Сау дуния сейир этерча Аллай той этгенди сора. Хан, артал да къыйынсынмай, Хур къызын алпха бергенди. Насыплы жашны, къызны да Химикки къучакълагъанды. Сур услу да, Гория да, Жыр айта, тепсеп тургъанды Той, оюн да тохтагъынчы. * * * Алп Асбек асыл батырды, Акъылман да элмендерди. Аланда айсыз кече да Жап-жарыкъ болуп тутурча, От урлукъланы къалдырмай Юлешгенди. Жаз да, къыш да Энди от жанып турлукъду, Хант бишип турлукъду энди. Ахилге махтау! Тыпыр да Сууурукъ тюйюлдю энди! О Н Б Е Ш И Н Ч И Б А Ш Ы АЛП БАТЫРЛА: БАТЫРАС, БОЛАТ, ЖОЛАТ, КЪАСПАР, АХИЛ, АДАМ УЛУНУ ЖАУЛАРЫ - АГЪАЧ КИШИ, ГЫММА ЖИЛЯН, ТЕМИР ТИШЛИ ЖЕЛМАУУЗ, АГЪАЧ АСКЕР, АСБЕКНИ АХЫР КЮНЮ, УЛЛУ ТЁРЕ, УЧХАН КЪАЯ ТУРУКЪ, ДУНИЯ АРИУУ - АЙГЮЛ, ТЕЙРИЛЕ, КЁКЛЮ НАРТЛА, САЛЫМЧЫ ДЮРЕЛДИ, НАРТ КЪЫЙЫНЛЫ, САМЫРЛА - АЛБАРС БЛА ЖОЛБАРС СОРА АЙГЮЛНЮ УРЛАННГАНЫ Жети кёкню кётюрюп, Боранлары ёкюрюп, Булут къашларын тюйюп, Буз тегерейин кийип, Сюеледи Минги Тау, Таула бийи - мёнгю тау. Таракъ-таракъ къаяла Тёрт да жанындан алып, Юслеринде мияла Бузлары кюнде жанып, Сюеледи Минги Тау, Таула бийи - мёнгю тау. Этеклеринде аны Ёхтем миллет жашайды. Къызы - жургъа, уланы - Боз бёрюге ушайды. Алп Асбекнди бийлери, Бек къутлуду юйлери… * * * Узакъда, кенгде уа бир Жилян чачлы, бир темир Тишли, бодуркъу кибик, Эски-бускула кийип, Ариу жашил талада, Бийик сюек къалада Жут Желмаууз жашайды. Темир буруу къуршайды Аны бийик къаласын, Къаласында хазнасын. Сурхузакны башындан Жаратылгъан Желмаууз Жилян, макъа ашындан Ашаучуду аяусуз. Кёп жерде адамланы Артларын юзгенди ол. Эшта, къан безгенди ол, Дерти къутуртуп аны. Жин Патчах, Айыу, Губу Къардашлары эдиле. Ала, эллеге чаба, Аз палахмы этдиле? -Айыуну, Губуну, Жин Патчахны да къанларын Алайыкъ! Ачлыкъ кирсин, Сюрейик да малларын! - Деди Желмаууз. - Хау, гунч Болсунла! - деди Жилян… Аланнга уруш къуугъун Келди. Сыйлы жерге къан Тёгюллюкню биягъы, Къара душман аягъы Басарыкъды Аланнга, Таш босагъала къаннга Бояллыкъдыла, баям. Шургулудула къартла: Эшта, кёп алан журтла Бош къаллыкъдыла, баям. Къарт билгични элмендер Чакъыртды да кесине, Былай сорду: - Айтчы, сер Желмауузну эсине Не тюшгенди? - Аланны Чачаргъады мураты. Темирденди да жаны, Сермеширикди къаты. Къардашы - Агъач Киши Деудю, бек къарыулуду. Бир къардашы уа - Жилян, Ол Эдилден уллуду. -Нек чачады Аланны? Не этгенбиз биз анга? -Жин къардашыны къаны Чапдырады Аланнга. «Къардашларыбыз: Айыу, Къан Губу ючюн да дерт Жетдирмей къоймабыз! - деп, Ант этгендиле. Арыу, Талыу жокъду алагъа, Келедиле къууулуп, - Деди билгич. - Къутуруп, Чабарла аланлагъа. Батырларын элмендер Терк чакъырды къалагъа: -Жау чериу келеди! - деп, Сабыр айтды алагъа. - Чыгъайыкъ алларына! - Деди бойран элмендер. -Тейри, кюч, къарыу да бер, Алан уланларына! - Деп, билгич этди тилек. Жашнады, чакъды да кёк, Асбек къууанды анга: -Хорлатмабыз душманнга! Билгич а мудах болду, Эки кёзю да толду. Ол кёкден келген белги Асбекни кёллендирди. Бирикген Алан Элге Биягъы душман кирди. Тырнакълары - бичакъла, Чабып жетди Желмаууз. Ётмей, гебохла, окъла, Уруш этди Желмаууз. Адам къандан къутуруп, Ачы къычырды кёкге. Жилян чачлары, туруп, Уу чачдыла Асбекге, От юфгюрдюле анга. Желмаууз бла тангнга Дери сермешди Асбек, Алп Ахил да болушуп. Алай арыгъанды бек Къартайгъан алан къушу. Агъач Киши уа агъач Аскерини аллында Сермешеди. Къолунда Токъмагъы бла къагъа Базантур аланланы. Жигитле да аланы, Тюкгючленича, жара, Чача, жонгурчхаларын, Бардырадыла къара Къычырыкъ-хахайларын. Къарагъач, нарат, эмен, Тал, чынар, назы, элмен, Къаракъайын, жёге, жерк Аскерчиле, гумулжук Тёбе чачылгъанча, терк Жайылып, тюзге, таугъа Сермешедиле. Жаугъа Къалай этмезле бир жукъ Алп жигитле, батырла?! Ёзенле, таула, къырла Толгъандыла душмандан. Тёгюлген алан къандан Къызаргъанды таш, топракъ. Алан халкъына, алан Ёзеннге, таугъа да жакъ Басхан генезир аман Сагъатлы болур, тейри, Итча жоюлур, тейри! Энтта хорлатмаз кесин Алан халкъы душманнга! Минги тауну иеси Къалай хорлатыр анга?! Батырас бла Къаспар Сермешедиле, оспар Агъач аскерни къырып. Алай жокъду ахыры Нарат, эмен аскерни, Чынар, элмен аскерни. Батырас бла Агъач Киши тюбешдилеми?! Тин-терилери агъа, Хаман демлешдилеми?! Ёкюргенча сёлеше, От жана жангыз кёзю, Тутханын жыртып, эзип Къояды Агъач Киши. Тюклю кёкюрегинден Къарап сюек балтасы. Эки болады эмен, Кёкюрегине къысса. Алп жашла: Болат, Жолат Гымманы аллын тыйып, Сермешедиле, болат Къылычларын да къыйып. Сермешедиле къарты, Жашы да аланланы. Гымма ичине тартып Барады да аланы! Жараларындан сийген Къаны ийисден къыра, Уу солууундан кюйген Мал, адам да къычыра, Сермешедиле къаты Алп жашла: Жолат, Болат! Ауур токъмагъын атып, Гымманы урду Жолат. Чартлады да токъмагъы, Ачы тийди къаягъа. Алп Болат а биягъы Сюнгю урду Гыммагъа. Суу жилян жерде эркин Тебалмады, ауурдан. Тар ауузланы керген Гымма, элия ургъан Кибик, къаяла чачып, Кетди тенгизге къачып. Къартайгъан алан къушу, Базантур, бойран Асбек, Алауганча согъуша, Бек ачыуланнганды, бек! Керилип, сермейди алп: «Къутулмазса!» - дейди алп. Душман аскерин жырып, Ата Бёрю жетдими?! Къойланы кибик къырып, Ана Бёрю жетдими?! Жетдиле да темиркъол, Темирбут Желмауузну Таладыла. Не хазна Къутулалсын энди ол. Зыккылларын бардырып, Этдиле къара халек. Жут Желмауузну, уруп, Башын тайдырды Асбек. Алай темир тырнагъын Асбекни жюрегине Къадады. Кирпик огъу Тийди кёкюрегине. Алп Ахил да жаралы Болду. Сау къалырмы ол? Айначыгъы - маралы Терк учуп келеди, от Урлукъчукъланы садакъ Окълагъа жарашдырып. Агъач аскерни, къырып, Батырас этдими талкъ? Желмауузну чартлагъан Башы тюшмеди жерге. Ол учуп кетди ёрге - Кёкге кёчген нартлагъа. Бутакъ-бутакъ чакъды кёк, Кюн кёзю да къаралды. Ёлдю эсе да Асбек, Ол ат белинде къалды. Кёк да, жер да къалтырай, Уруш этди аскери. Алп Асбекни кёзлери Ачылгъанлай къалдыла. Хорланнгынчы душманы, Эки кёзю жумулмаз. Чыкъды эсе да жаны, Асбек атдан жыгъылмаз. Бир къарачы тауладан Бийик учхан къушлагъа! Алып кетип, ташлагъа Атадыла жауланы. Ана Къуш бла Ата Къушлалла ала… Айна Отлу окъларын ата, Учуп келеди, майна! Агъач аскерни къара Къычырыгъын бардырды. От урлукълу отлары Атыла, жауну къырды. Салам духлача, ала, Гур-гур этип, жандыла. Жетгенлерин аланла, Уруп, эки жардыла. Батырас Агъач Киши Бла ачы демлеше, Хорлаялмай, кесине Ачыуланды, къутурду. Аны жангыз кёзюне Жютю гебохун урду. Къычырыгъы дуньяны Жети кере аулады. Къайнап тёгюлген къаны Ырхы болду таулада. Айна жетгинчи, Ахил Хорлатмады ажалгъа. Таш, топуракъ ашагъан Агъач аскерле уа - кюл! Алп Ахилни къойнуна Къысып, жиляды Айна. Сабийчикча, бёксюнюп, Жиляды, жюрексинип. Батырас, Болат, Жолат, Алп Къаспар да - алайда… Жел, боран кибик бир ат Учуп жетди алайлай. Толуп уллу кёзлери Къуушалады, жиляды, Къатапа эринлери Бла бетин сылады. Сора, жанындан жатып, Ууакъ-ууакъ кишнеди. Жан ала тургъан байтал Алпны анасы эди. Ёлюр жукъусу басып Баргъан алп Ахил, насып Болуп, ачды кёзлерин. Жанын жанына берип, Алай ёлдю анасы. Алп жукълап къалгъан сунуп, Ёрге турду, секирип. Бек кюйдю анасына, Ёлюп тургъанын кёрюп. Сейирге, тамашагъа Къалдыла шуёхлары. Имбашларындан къагъа, Къучакъладыла жарыкъ. Айнаны уа къууанчы Мардасыз эди, чексиз… Къадар къапдырса ачы, Тюнгюлме сен. Кечесиз Танг атмайды, эсде тут, Ёлюп къалмайды умут. Багъатур Асбек жанын Къурман этди Аланнга. Шууулдап жетди жауун, Кёк да жиляды анга. Магас, бушуу тумалап, Уллу ачыу сынады. Халкъы кешене къалап, Асбекни асырады. Кечесин да кюн этип, Аланнга кюч алдыргъан, Патчахланы, ханланы, Тонаргъа чапханланы Аскерлерин кюл этип, Жаулагъа бой салдыргъан Асбек кетди дуньядан, Журтун бек сюйген адам. Кюл, кёмюр болду агъач Аскер алан чегинде… Учуп келип, къарылгъач Уя салды Чегемде. Бу дунья къаран къалмаз Чыпчыкъ жырлагъан чакъда. Жангыдан келди да жаз, Терек жангыдан чакъды. * * * Шат тау жылтырай кюнде, Бай Трекни тюбюнде Уллу Тёре жыйылды, Ол жангы оноу къылды. Алп Батырасны тахха Олтуртдула, къууанып, Жол бермез деп палахха, Къагъан этдиле аны. Хан Тейри акъыл берсин, Кюч берсин Батырасха. Ол къагъан болду Бирсил Сибил Аланнга-Асха! Юйюрлю да болургъа Керекди къагъан болгъан… Батыр атланды жолгъа, Жокъду заман солургъа. Къыз излей баргъан батыр Базынады кесине. Акъ журчукъну сыфаты Кёрюнеди кёзюне. Аты, кеси да, арып, Жетдиле бир шауданнга. Жигит, атын къантарып, Бошлады да къауданнга, Терек тюбюне кирип, Состар ташха таянды… Бир тамаша тюш кёрюп, Ол элгенип уянды. «Ой, тюш кёрдюм, тюш кёрдюм, Бир аламат иш кёрдюм!» - Деди кеси кесине, Тюшюне сейирсине. -Эй, къая турукъ, эй-хей! Тюшюмде кёргенимлей, Манга эшик ач! - деди.- Эй, къая турукъ, эй-хей! Мен ары киргенимлей, Садакъ окъча уч! - деди. Алайлай Батырасха, Ауур къыжылдап, тасха Эшигин ачды къая. Таш къанатларын жая, Ачы гюрюлдеди ол, Учхан къая эди ол. Къандауургъа, Чолпаннга, Кериуаннга, Солманнга, Чёмючлеге, Гочаргъа, Зухалгъа, Бугъачаргъа, Анда да Гидалагъа Учурду къая аны: Кёр деди дуньяланы. Кёпмю-азмы учдула Алам кенгинде ала? Акърапдан да къачдыла, Айгъырла да къуудула. -Эй, къая турукъ, эй-хей, Мен айтханча эт! - деди. - Эй, къая турукъ, эй-хей, Мени Айгъа элт! - деди. - Тыйма быллай бир мени, Айгюлге жетдир мени! Сурх къая аламда тас Болмады. Къонду айгъа… Къыйынлы, Албарс, Жолбарс Терк жетдиле алайгъа. Нарт къонакъны мияла Хансарайгъа ашырды. Ариу Айгюл, уяла, Батырасха ышарды. Аелик сыйлы къонакъ Этди алан къагъанны. Эрикдирмелле омакъ Салымчы къызла аны. Таш къабыргъада - синнар, Къолуна алды аны. Къылларын чала, ийнар Айтды алан къагъаны: -Адам баласы болуп, Сенден арик кёрдюммю? Кёзлеринг нюрден толуп, Манга салам бердингми? Къыйгъан къашларынг кибик, Женгил къашла кёрдюммю? Жай кёкде учуп баргъан Къарылгъачла кёрдюммю? Къыргъый санларынг кибик Субай санлы кёрдюммю? Суу жагъада сагъайгъан Жаш маралны кёрдюммю? Кюн таякълары кибик Алтын чачлы кёрдюммю? Кюз арты къабындыргъан Жарыкъ талны кёрдюммю? Пил сюекден, жонулуп, Ишленнген къыз кёрдюммю? Танг аласында ариу Жаннган жулдуз кёрдюммю? Жибек чачларын сылай: -Уялтма мени былай, - Деп къызарды биягъы - Кюнню алтын тиягъы. -Кём-кёк кёзлеринг кибик Уллу кёзле кёрдюммю? |