|
-
МАХАР ГАРАГЪА - МИКОЯН ШАХАРГЪА - БАЛ ЧИБИННИ ДЖЫРЫ - ДЖАРЫКЪ ДЖЫР - БУДЕННАНЫ ДЖЫРЫ -1921 дж. - ЛИШОН БОЛМАДЫМ - КРАЙ ОЛИМПИАДАГЪА ТЕБРЕЙ - ХАЛКЪ БАЙРАМДА - ТЕНГИМИ КАВКАЗГЪА ЧАКЪЫРА - ЧАГАНЫ ДЖЫРЫ - ЧАЛКЪЫГЪА ЧЫКЪГЪАН КЮН - ПАТИМАТ - 1937-1957 - ЗОРЛУКЪНУ ДЖЫРЫ Кесинг кесинге кёл эте. Къабланларынг къараб туралла Беклеге кириб, мынгайыб, Борсукъларынг, тюлкюлеринг Джууукъ барыргъа уялыб. Къанкъазларынг къангкъылдайдыла, Чын тауукъларынг джырлайла. Къаргьаларынг къаркъ-къуркъ эте, Мыллык табмайын джылайла. Кёгюрчюнлеринг джюуюлдейдиле, Кюнюнг джылтыраб къакъгъанлай, Маралларынг отлайдыла Гелеу кырдыкга батханлай. Чыпчыкъларынг, чаукаларынг Будай ындырны чёблейле. Арарат бла Казбек тау Санга тюгел джетмейле. Уллу къушла санга къонсала Юйле кибик къарашыб, Джур текеле джыгъылсала Сюрюулеринден аджашыб. Кюз артында турналарынг Аууб кетелле тенгизге. Къышха хазыр болугъуз деб, Эскертиученсе сен бизге. Сенден сора къайсы тауду Ариулукъ бла бай болгъан, Башы къыш болуб, бели джаз болуб, Этеклеринде джай болгъан? Минги Тау бла Казбек тау, Арагьыз ариу джибек ау... Сен кийиз бёркню агъарта, Этегинг джашил къатапа. Сен джулдузлагьа джанаша, Къалгъанла сенден алаша, Бир-биригизге къараша, Къалай сейирсиз, тамаша! Бузну, къарны джыйыучу, Башынга булут къонуучу, Тёгерегинге басыныб Таулула къараб тоймаучу. Къыш айланы бораныса, Джай айланы салкъыны. Джумушакълыкъ этмесенг Инджитириксе халкъынгы. Кесин бегитмей чыкъгъаннга Башха болмай бир джауса, Сау дунияны башында Эм белгили бир тауса. МАХАР ГАРАГЪА Къайнаб чыкыъан сууунгдан Ичсенг - тишге чабады, Сени кёре джыл сайын Бери миллет чыгьады. Тёгерекде тауларынг Тюрлю-тюрлю кийиниб, Нызыланы, назланы Баласлары ийилиб. Тёрт джанынгда чегетле Джашил дарий киелле, Сакъкъулакъ кийиклеринг Аз джыйыдан юркелле. Тюртюлеринг, дугьумунг Къаяланы къойнунда, Сен чыгъаса боркъулдаб Уллу сууну бойнунда. Чат сууларынг ёзеннге Ашыгъышыб энелле, Хауанг, сууунг, къууатынг Саннга саулукъ берелле. Къарачайны къойнунда Тау гарала къошдула, Алай сени къатынгда Барысы да бошдула. МИКОЯН ШАХАРГЪА Шам Къарачайны ара белгиси Микоян-Шахар тамаша! Сенде табылад хар излегенинг Джолунг, орамынг джараша. Бурун заманда сен бола эдинг Ташкёпюр элни отлауу. Арбаланы да былайда эди Асламысыны тохдауу. Энди мекямла ишленнгендиле Къаты ташладан джонулуб, Тёгерегинг а деменгилиди Эки къобан бла къорулуб. Микоян-Шахар, ой сейир шахар, Халкъымы ара шахары! Санга келелле, оноу излейле Шам Къарачайны къартлары. Хар бир адамгьа къучакъ кересе Джюрек джылыуну аямай, Хар тилекчини ишин этесе Не кече, не кюн солумай. Таулула эркин айланадыла Орамларынга джараша. Сыйлы джуртуму ара шахары - Микоян-Шахар - тамаша! БАЛ ЧИБИННИ ДЖЫРЫ Бал чибиним, бал чибиним Байлыкъ тартад башына, Бал чибиним, бал чибиним Болушлукъ этед хоншугьа. Бал чибиним, бал чибиним Эртден сайын кетеди, Арымайын, не талмайын Отлаб балла этеди. Бал чибиним, бал чибиним Белиндеди артмагъы. Бал чибинни ызлаб барсанг Чыкъда болур сокъмагъы. Бал чибиним, бал чибиним Къыйынындан береди. Селпи чибин къаууз тутад, Къагьыбал чибин ёледи. Селпи чибин бир тюзелсе, Джылына юч къозлайды... Къагьыбал чибин онгсузду, Аны къарыуу болмайды. Бал четен бек кёб болады Чырмалмайын тюзелсе, Бал чибиним ишлеялмайды Джангур урса, джел келсе. Чибинчигим айлана барса Сыртны, къолну танытыр, Къатылама дегенни да Кючлю уруб ачытыр. Бал чибиним, бал чибиним Эртден сайын кетеди. Арымайын не талмайын Татлы балла этеди. ДЖАРЫКЪ ДЖЫР Джарыкъ джашауну джырын джырлайыкъ Бюгюн джюрекле учуна, Бу сейир джуртха махдау салайыкъ Къалмай джерине, суууна. Ауругъанлагъа дарман болады Махар ауушну суулары. Кюз артында уа ёкюредиле Ой, доммайлары, буулары! Джёгетей башы, ой Таллыкъ тюзю, Кёл Джагьасында къышлыкъла. Къая ранлары, гыйы бузлары, Чегет бауурда ышыкъла... Ой малларыбыз джайылгъандыла Кенг джайлыкъланы толтуруб, Къызларыбыз да ийнек сауалла Акъ къушла кибик олтуруб. Мелхум джашаугьа белги болалла Гелеу кырдыклы джайлыкъла, Хоншу эллени алгъа иймейди Учкулан, эшда,байлыкъгъа! Джарыкъ джашауну джырын джырлайбыз Бюгюн джюрекле учуна, Бу сейир джуртха махдау салабыз Къалмай джерине, суууна. БУДЕННАНЫ ДЖЫРЫ Сансыз санаусуз а кёреем, алан, Бу Будённаны аскери, Ол элибизге уа алай кирген эди Онглуну, онгсузну эскериб. Бу будённаны джигит аскери уа Бизге тенгликни келтирди, Будённаны уа терслиги джокъ эди, Джатдайны душман ёлтюрдю. Энди джарым патчах болгъанды дейдиле Бу Алий улу Умаргьа, Ой бизни Умар а тыйыншлы эди Бизни заманлагьа туаргъа. Джарым патчах а къайдан болуред Уллу Ленинни сохдасы? Аны ёмюрюнде да келишмеген эд Патчахлыкъ бла ортасы. Салам болсун уллу Лениннге да, Ол джарлы халкъны сюйгенди. Умар нёгерин а келечи этиб, Бу джол кесибизге ийгенди. Джарлы миллет а баш кёлтюрдю дейсе, Ёхдемлеге джалкъа къайырыб. Бу Буденнагьа да алай тюбейдиле Халкъдан башчыла айырыб. Ой Совет власт бизге келгенлей а, Артыкълыкъланы тас этди, Унукъгъанланы оноугьа салыб а Джарлыны, онгсузну баш этди. 1921 дж. ЛИШОН БОЛМАДЫМ Къошуму бердим колхозгьа, Урлукъ мюрзеуню - ортагьа... Ой мындан ары мен да сёз береме Энчи мюлкчю болмазгъа. Ой джангыз терек чегет болалмаз, Джангыз киши да онгалмаз. Кеси аллына джашау къурагьан Ёмюрюнде да къууанмаз. Да бирден чёгюч урайыкъ энди Биз ара мюлкню тёшюне. Бырнак этмейин къошугьуз мени Колхозубузну ишине. Къара пайтонум - Байкъул улуна! Энди башчыбыз джюрютсюн. Болумну сюзюб тюз айыргьанма Джангы заманны джюрюшюн. Оноучуланы джюрютсюн энди Къара пайтонум чайкъалыб. Мен а кирейим бу колхоз ишге Къарыу аямай, къадалыб. КРАЙ ОЛИМПИАДАГЪА ТЕБРЕЙ Къарачай къызла, къарачай джашла Саныбыз джюз бла джыйырма. Олимпиадагъа тебрегенбиз да Анда болайыкъ айырма. Хайда - хайт - дейик, бел къатдырайыкъ, Къарагьан багьа берирча, Джангылмагъанлай ариу джырлайыкъ Артха ёч алыб келирча. Бизге джарыкълыкъ иш берилгенди Ол ишни керти этейик, Хар къарагьанны кёлюн кёлтюре, Ортадан алай кетейик. Эй, акъ хазырла кёкюрек кере, Джаннган кямарла бел черте... Къайтыб келирбиз биз ызыбызгъа Байракъ да алыб, той эте. Къарачай къызла, къарачай джашла, Энди - хайт - дейик, джанайыкъ! Бизге ышаннган областыбызгъа Биринчи орун алайыкъ. ХАЛКЪ БАЙРАМДА Олимпиада адет болгьанды крайда: Той, оюн эте халкъ джыйылады хар къайдан. Ары хар миллет кеси оюнун келтиред, Джыйылгьан халкъгъа кеси болумун билдиред. Биз чакъырылдыкъ быйыл да ары, оюннга Да салыб бардыкъ ара шахарны тоюна. Джулдуз джаннганча шахары, юйю, орамы, Къызыл къумачда джазылыб эди саламы. Ариу тизилиб тагьылгьандыла юйлери, Адамы джарыкъ, кёлюнгю ала сёзлери. Биз анда турдукъ, ой оюн эте, той эте, Къарагьан халкъны бизни адетге юрете. Бизни тебсеуге харс къагъыла эди кюкюреб, Бизни джырлагъа джюрекле эриб, титиреб. Эришиуледе кёб къонакъ бар эд хар къайдан, Тул-тубан эди халкъ басыннгандан кенг майдан. Чёб атылды да биринчи болду Дагъыстан, Оюн кёргюздю сейир болурча къарагьан. Къарачай чыкъды экинчи болуб арагьа, Сейир этдирди тебсеую бла джырына. Ючюнчю болуб ортагьа чыкъды Къабарты - Бир мыдах джыр бла миллетни этди сагъышлы… Черкес джигитле ат ойнатыуну салдыла, Айырма болуб сыйлы саугъа да алдыла. Малкъар джунчуду, алай а белни къатдырыб Джашлары алды айырма ёчню окъ атыб. Къумукълула уа, джыджым тартдырыб арагьа, Аны юсюнде ариу бардыла джангызгьа. Орус аскер а саф-саф тизилиб аламат, Джыйылгъан халкъгъа кёргюздю оюн къазауат. Teгей кёргюзтдю къыз тебсеу бла атышыу, Терк Башы этди ойнагъан халда тутушуу. Къарачай къартла Гюргёкъа бла Науруз Ауузгъа тюшюб махдау алдыла тохдаусуз. Биринчи ёчню бизге тыйыншлы кёрдюле, Арагъа алыб кёб сый, махдау да бердиле. Сора кетер кюн аэропланла учдула, Кёкден миллетге сейир къагъытла чачдыла. Ол къагъытлада орус тарх бла джазылыб Аламат сёзле: "Шохлукъ", "Къарнашлыкъ", "Мамырлыкь". Дуния джыйыб ол къагъытланы ала эд, Джангы джашаугьа кёлюнден багъа сала эд. Ма алай бла олимпиада бошалды, Джыйылгъан бары кеси джуртуна атланды. Биз да къайытдыкъ шам Къарачайгъа къарашыб, Биринчи саугьа борбайыбызгъа джарашыб. ТЕНГИМИ КАВКАЗГЪА ЧАКЪЫРА Минги Тау кёргенмисе, айтчы, шохум, сен? Ийнан сора болгъанынга насыбынгдан кем. Минги Тауну бир кёрмеген мийиклик билмез, Махар суудан бир ичмеген сусабын кесмез. Кел барайыкъ тубан джатхан акъ къаялагъа, Андан сора тигелейик чегет чатлагъа. Гелеу кырдык отлаулада малгъа къарайыкъ, Кюмюш шоркъа Къобан сууда чачны тарайыкъ. Танг алада сюрюучюге салам берейик, Андан озуб ёзен таба, элге келейик... Сен кёрюрсе Къарачайны чурумун, тоюн, Таулу халкъны тау этекде борбайын, боюн. Бу джерледе мурат толад, тюзелед иннет, Шохлукъ борчха ажымсызды къарачай миллет. Кел созма да, джол усталыкъ этейим санга, Къарачайны берекети джарашыр джаннга! ЧАГАНЫ ДЖЫРЫ Джюрюгюз, джашла, чыгьайыкъ Заман оздурмай сабаннга. Узакъ болджал къалмагьанды Хайырын алыр заманнга. Мюрзеу деген - джан дарман, Адамны джанын сакълагьан, Акъыллыны ишиди Аны таймай джокълагьан. Джигер джашла ишлейле Беллерин къаты тартханлай, Эринчекле чирийле Джанларындан джатханлай. Келигиз, чага этейик, Ойнай, кюле, тизилиб. Эринчекле къалсынла Арабыздан юзюлюб. Джюрюгюз, джашла, барайыкъ Зыраф иймей заманны, Барыбыз бирден къадалыб Ариулайыкъ сабанны. ЧАЛКЪЫГЪА ЧЫКЪГЪАН КЮН Хайда, джашла, туругьуз, Бирден чалкъы чалайыкъ! Бу къышлыкъны джашил тюгюн Ариу джюлюб алайыкъ. Бусагьатда эринмесек Къачда, къышда солурбуз, Джашил хансны бичен этсек Май борбайлы болурбуз. Кенг джайлыкъны ханс ёзеги Къыш сют болуб къуюлур, Джибек кибик гелеу кырдык Согьум болуб союлур. Хайда, джашла, туругьуз Бирден чалкъы чалайыкъ. Бу кюнбетни джашил тюгюн Къалдырмайын алайыкъ. ПАТИМАТ Хырхалада субай Патимат Олтура бардыкъ къараша. Бизни аллыбызгьа алай чыкъгьаненг Кийген кийиминг джараша. Чериуанча чилле джаулугъунг Чачагъы токъмакъ тюйюлюб, Келишалмасакъ абзырарчама Насыб дегенден тюнгюлюб. Чериуанча чилле джаулугъунг, Табанларынгдан къаз ёте, Джукъ сездирмейин нек тынгылайса Умутларымы аз эте? Къанджалбаш юйле ишлетдим, алан, Терезе къабла салдырыб. Излейме дей да, керексе дей да, Таб къойдум къылыкъ алдырыб. Келечи Наныкъ иш баджармайды Тюз кесим салыб бармасам, Бу халкъ не айтыр, ийнар, джыр этиб, Патимат, сени алмасам? Хар кёргенине бир джыр этеди деб, Гурушханг манга джетгенди. Ийнан, сюймеген иш этиб санга Мени сёзюмю этгенди. Чериуанча чилле джаулугъунг Эки къанаты чох болуб, Узакъ ёмюрню алай джашарбыз Бир-бирибиз бла шох болуб. Мен Семенланы сары Сымайыл, Сен Хырхаланы Патима... Хей, къысхаакъыллыкъ этесе дейме Келечи къоймай къатынга. Къалаханлада минг кёзлю оймакъ, Аны Хырхалары туталла. Ийнеден ийнек этген къоллары Деб манга хапар айталла. Окъа тигиучю саяу къолларынг Къурч ийнелени чий этер. Бу мени кибик къургъакъсёзню да Кечеден кюннге юй этер. Бир-бирибизге джарашырыкъбыз Схарлагьа тыйын салгъанлай. Бошбоюнлугъум кетиб къаллыкъды Патимат сени алгъанлай. Хурджунумда уа кёксюл къолджаулукъ Анга окъа оюу тигерсе. Мен - къызгъан темир, сен - чемер уста Къайры сюйсенг да бюгерсе. 1937-1957 ЗОРЛУКЪНУ ДЖЫРЫ Эки джашы бар эд Таубийни Апенди бла камунис. Эй бир-бирине этди аланы Сталин деген Ибилис. Сёзю сыйдамды, оноуу терсди, Иши уа халкълагъа ташады. Эй бизге этерни этгенди энди - Онглу-онглубуздан бошады. Бал таракъланы балларын эмиб, |