|
-ДЖЮЗ АТЛЫ -БИЙНЁГЕРНИКИЧА БОЛМАСА ДА АХЫРЫМ... -ДЖАШАУНУ ЁКЮЛЮМЕ -МЕН НАЗМУЛА ДЖАЗГЪАН САГЪАТДА -20-чы ЁМЮР: ТЮШ бла ТЮН -ЧОМАЧАЛАГЬА УЗАЛМА -ТАУЛУЛА -СЕЙИР ЭТЕРЧА -КИШИЛИК ДЖАШАР -БУРУННГУ КЪАРАЧАЙ ЮЙНЮ - ОДЖАГЪЫНДАН КЪАРАБ - ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ -ДЖАШНАЙ ДА ТОХТАЙДЫ... -САГЪЫШЛА Сезимлени зыгьыр-зыгьыр ойната, Сюймекликни къара сууу ургьанды. Джети къатлы джюрегимде сюзюлюб, Бу чыкъ тамчы сени ючюн туугьанды. ДЖЮЗ АТЛЫ Джашауну кёб аман ныхытында Кёб тёгюлсе да шейит къаныгьыз, Джангыз бир кере бир ётсюз сёзню Эшитмегенди сизден джауугъуз... Джюз атлы болгьанларында: "Джаугьа джаулукъ этерча болдукъ", - Деб къууаннган къарачайлыла, Къарайма сизге джюрегим толуб. Таула тубандан кёрюне келгенча, Кёрюне келесиз кетген кюнледен. Ёхтемленнген, джюрексиннген да этеме бирча, Сагъыш этсем сизни юсюгюзден... БИЙНЁГЕРНИКИЧА БОЛМАСА ДА АХЫРЫМ... Кийикни ата тебрегенимде, Кесими кёрдюм кёзлеринде. Ёлюмню бурнун энгишге бурдум,- Къатымда кёзлеуге къараб олтурдум. Анда уа - кёк, булутла, кесим, Шкокну быргьысы - кёрюндюк кесгин. Дагъыда къарадым ёрге, мийикге, Ёзеннге сюйюнюб тургъан кийикге. Джангыдан алдым аны ышаннга: Ол а рахатды - кюннге ышаннган. Биягьынлай кёрмез ючюн кесими, Атдым, къаты къысыб эки кёзюмю. Кийик джыгьылды, къаядан тентиреб. Чауул ычхынды юсюме гюрюлдеб. Кёзлеуню бир джанында - мен ургьан кийик, Бир джанында кесим - минг таш тийиб. Кёзлерими къысдым - сокъурлукъгъа кёче, Алай болду кюндюзгю кюн - кече. Къара кече - кёрюнмей Ай, джулдуз, Джашауну кёзлеую терк болду мутхуз. Дагьыда кёрдюм: къычыра, къарыла, Юрюлюб юсюме къондула къаргъала. «Ай медет а!..»,- силкиндим да уяндым: Арбазда уа кюн джарытыб дунияны. Тюшюмден къоркъгъаныма уялдым. Биягъынлай кийик уугъа атландым. Ёзге бу тюш мени уучулукъдан айырды, Адамлыкъгъа, назмучулукъгъа да къайтарды. Ол кийикни унуталмай кёзлерин, Джыялмагъанлай барама эсими. Ненча кийик ёлтюрген эсем дунияда - Анча кере ёлтюргенме кесими. ДЖАШАУНУ ЁКЮЛЮМЕ Адамгьа сакъатлыкъ берген затланы Барысыны да джауума мен. Тюзлюкню - терсликге, джашауну - ёлюмге Къурумазлыкъ дауума мен. Джерге зарауатлыкъ берген затланы Барысыны да джауума мен. Кюйген джерни, мууал чапыракъны Адамлагьа дауума мен. Бёрюге тиймей, кийикге тийген Ташха-окъгъа да къаршчыма мен. Кюртден, балтадан да джашил агъачны Сакъларгъа антлы агьашчыма мен. Адамны сыйын бек кёргеним ючюн, Айырылыб ётлюме мен. Ариулукъну, ашхылыкъны Келечиси, ёкюлюме мен. МЕН НАЗМУЛА ДЖАЗГЪАН САГЪАТДА Мен назмула джазгьан сагьатда - Кёз аллымда ныгьышда къартла. Джети къат кёкню, джерни кёрген къарт кёзле. Джети кере сыналыб айтылгьан нарт сёзле. Мен назмуларымы джазгьан сагьатда, Тиширыу келе эди орамны атлаб. Аналыкъ сезимден балийча чагьыб, Челеклеринде суу сабийча къалкъыб. Мен назмуларымы джазгьан сагьатла - Анала тилек этген ашхы сагьатла. Терекле чагьа, тилекле тола, Адам хар къыйынлыкъдан, чырмаудан къутула. Джашил бусакъла джулдузларына джетиб, Джаш къызчыкъла сюйгенлерине кетиб. Адамланы кёллери бир-бирине ачыкъ, Джангы затланы алимле игиликге ачыб. Мен назмуларымы джазгьан сагьатда, Саппа-сау бола эдиле сакъатла. Анала тюбей урланнган сабийлерине, Ала сау-эсен къайтыб юйлерине. Тенгиз чайкъалгьанда батхан да къайыгьы, Хапарын айта Джуртха, элге къайтыб. Уруш кюйдюрген терек джангыдан чагъа, Джангыз терслик, къыйынлыкъ ёмюрге тюб бола. Назму джазгьан сагьатда къолум, Адам кёлтюрмей эди адамгьа къолун, Узатхан болмаса болушлукъгъа, Баш уруб тюзлюкге, тенгликге, шохлукъгьа. Мен назмуланы окъугьан сагьатда, Адамла бола эдиле игирек, мийигирек. Къартчыгьалагьа тие эдиле садакъла, Адамлагьа уа кюн таякьла кёбден-кёб. Мен назмулагьа тынгылагъан сагьатда, Кете эдиле кёлден къайгьы тубанла. Шыбырдай эдиле джулдузлагьа бусакъла: Насыблыбыз деб бу джерде туугьанла. Джюрегим назмулагьа юлешиннген сагьатда, Орун джокъ эди джерде бузгьа, элиягьа. Назмула джюрегиме тюшген сагьатда, Мен джангыдан келгенча бола дуниягьа. 20-чы ЁМЮР: ТЮШ бла ТЮН Джулдуз джарыгьына, джау джибгеча, Илиниб чыкъдым кёкге. Баш ёчню алгьан джигитлеча, Къарадым тёгерекге. Къарадым сеннге, туугьан Джерим, Иги болсун дей къадарынг. Айбат чепкенинг - джулдузлу кёк, Сейирлик Къой Джол - кямарынг. Джокъ сюймеклигими учу... Ариу туусам да джулдузда, Келир эдим сеннге учуб, Джалан аякълай, джолсузлай. Чексиз Аламны ичинде Кёрюндюнг меннге джангызча. Кём-кёк кёзлю, сен болмасанг, Къалгьанла бары джансызча. Дагьыда кёрюндюнг меннге, Сют уюгъанча, бир рахат. Ёмюр-ёмюрде юсюнгде Чырт бармагьанча къазауат. Адам улусу биригиб, Сени къайгьынгы этгенча... Тюшюмде кёлюм бир иги, Таулада джайгьы эртденча. Танг аласында уа къулагъыма Келди таууш, джюзгенча окъ. Джерде, алай эсе - джюрегимде, Къайгьы - кёб, тынчлыкъ а - джокъ. Уруш къуугьундан, хахайдан Джулдузла бек илгендиле. Артха къарай да къалтырай, Кёк тубаннга кёмюлдюле. Аймюш къойларыны ызындан Кёлге кириб кетгенча, Ай да джулдузланы ызындан Кёкге кирди да кетди. Сора мен, ауур солуй, Береме дуниягьа соруу: Адам улуну болмай арты, Боллукъ тюлмюдю къайгъыны арты? Сабийлигими уруш алды, Джашлыгьымы уруш алды. Энди, къартайгъанымда да, Тынчлыкъ-тынгы болмай къалды. Мен бир къарт, къорарма мен, Бешикдегиге къоркъама мен. Къачаннга дери къайгьы кючлеб, Тынчлыкъ, джаралы атча, кишнеб Турлукъду, къачаннга дери, Къаргъамагъан эсе бизни Тейри... Огъай, биздеди не да, бизде, Ахырзаман да - кесибизде... ...Тёгюлгенди, тёгюледи къан, Термилгенди, термиледи джан. Алай болса да, кюн келир, Къайгъы хорланыр, ёлюр. Ийнанама мен анга: Къайгъысын хорлар адам. Бир-биринден, джашаудан да, Къууана джашар адам. ЧОМАЧАЛАГЬА УЗАЛМА Юреннген атла Орайданы Тауушундан къутуруб къалгьанча, Бирде джюрегим урады алай, Джашау къуру той-оюн болгьанча. Юреннген ёгюзле Эрирейни Тауушундан ауур солугьанча, Кёбюне джюрегим урады алай, Джашауум - боюнсхада баргьанча. Алай а, боюнсха не ауур эсе да, Чомачалагьа узалма, къадар. Ауур джюгюмю тартала эсем, Тыялмайын балчыкъ да, къар да. Онг бер, джюгюмю джолда Къоймай, арбазгьа джыяр кибик. Ой, орайдагьа юреннген атла Энтда джюрегимде кёб чабар кибик! ТАУЛУЛА Кеслерин уллу кёрмейин, Сыйларын мийик джюрютгенле, «Оюм - керти джигитликге, Джибге къытчасчады» дегенле, Юй тюб къыйын кюн да къазгьанла, Юйсюз къала да келгенле, Тюзню малы тюзде къалса да, Бёрю ашамазын билгенле, Шашмай, эрча тюбегенле Къыйын эм зауукъ кюнлеге: "Кеме да минер къайыкъгьа, Къайыкъ миннгенча кемеге". Тюшюндюргенди къарт джашны, Дауу-сюйюр къозгьалгьанда. Хунагьа джарашмагьан ташны Сыйы чыкъмагьанды таулада. Ачылгъан эт джабылса да, Кёрген кёзню унутмазын, Таулу ангылаб джарашдыргьанды Эм алгьа юйюн, арбазын. Джуртуна уа болгьанды бек, Эт бла тери болгьанча. Тауну къары да кёрюннгенди Таулу джюрекге балхамча. Таулуну кёб затын ойгьанды Джазыуну тишлилиги. Алай а, джоялмай къойгьанды Адамлыгьын, кишилигин. Кишини къоркъутмай, ишни къоркъутхан Адамладыла таулула. Ёлюмден эсе, намысдан къоркъгьан Адамладыла таулула! СЕЙИР ЭТЕРЧА Къалалмасам да эсигизде, Джулдузгьа джетген бусакъча, Тюйрелмезме кёзюгюзге, Къуу болгьан терек бутакъча. Ёлюрге къалай тюшерин Билмейме: юйде, эшикде, Алай а мен ол кюн ёллюкме, - Джазыкъсыннганыгьызны эшитсем. Дауум джокъду туугьаныма Кимледен, къачан эм къайда. Адам адамла бла болгьаныма Шукур, хар кюнде, хар къайда. Ариу, дорбунда тууса да, Дуниядан кетген кюнюнде Адамла адамны чыгьарырла Аны ишлеген юйюнден. Аны ючюн болады керек Джашаргьа, ёлюрге да эрча. Адамны къудуретине Адамла сейир этерча. КИШИЛИК ДЖАШАР Джол къуру да сыйдам болуб бармаз. Аны ючюннге кишилиги болгьан, Шум болуб, абызыраб кьалмаз. Арт сагьышын этеди алгьа баргьан. Сыйын, байракьча, мийикде элтеди. Ызын, баразача, къояды джерде, Насыблы халкъын насыблы этеди. Къайда да халкъын тамам бек сюйген Ашхы ишле бла айтылады кескин. Рахат кюн терлеб сабан сюрген Ачы кюн джуртдан аямаз кесин. Чекни бузгьан терслигин сынар... Адамлыкъ джашар мийик джерибизде, Игид да дейсе, кишилик джашар! БУРУННГУ КЪАРАЧАЙ ЮЙНЮ ОДЖАГЪЫНДАН КЪАРАБ ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ Юйюгюзню башына тюшген чыкъда Къызгъан эринлерими сууутама. Тютюнюн джута, къарасам оджакъдан, Къайда болгьанымы унутама. Отну джилтинлери кёрюнедиле меннге, Джылыныб, кёкге къайтхан джулдузлача. Дагьыда ала кёрюнелле меннге Джюрегимде сен джандыргъан умутлача. Гёрох бауму, джамчымы этесе, Тири къымылдай субай санларынг. Джаным, бир айт, не сагьыш этесе, Кимге ишлейле ишни къолларынг?! Джашау былай нек тюрлюдюмю дейсе, Кёзюнгмю къарагьанды тойда ол джашха?! Илинмек аджалдан ёлгеннгеми джарсыйса, Огьесе бир къайгьынгмы барды башха? Джашау тамбла къаллай боллукъдуму,- дейсе, Къызла да не кийиб чыгьарла эрге? Билмейме. Билгеним: Къайсы ёмюрню джашына да сыйды, Сенича къызны табалса нёгерге. Акъыл. Болум. Ариулукъ. Намыс, - Бу тёртюсюнден эшилиб тураса. Юйню оджагьындан джулдузла бла меннге, Аллахны аллындача, алай туураса. Керти эсе нартны сюймеклигинден Сосуркъа ташдан джаратылгъаны, Сизни юйюгюзню башы кырдыкда Сёзсюз да "къарнаш" тууарыкъды анга. Чыкъ джибитген джашил кырдыкга, Оджакъ джылытхан джарыкъ джулдузгьа Ушарыкъды Сосуркъаны гитчеси, Асырарыкъ, ёсдюрлюк да аны - кесинг. ...Бурундан къалгьан бу юйге къарасам, Джыларым, джырларым да келеди мени. Артха къайтыб юсюмден басханча Бушууу, къууанчы да ётген ёмюрлени. ДЖАШНАЙ ДА ТОХТАЙДЫ... Назмуну алай джазаргьа изледим, - Джюрек намысха къулланыб. Кюнню, кюлню да кёрген кёзлеринг Кюлюрча, кёлюнг кьууаныб. Алай джазаргьа изледим назмуну, - Кёк бла Джер этгенча ушакъ. Мени сёзюм - джылы джауумгьа, Сени джюрегинг а - джерге ушаб. Назмуну сюйдюм алай джазаргьа,- Чал урмазлыкъ ана тилимде - Аны окъугьан, къараб джашаугьа: «Аз болсакъ да, тас болмазбыз»,- дер. Сёзню тюзюн айтыргьа джюклендим, Затны кёрюрча ызын ызламай. Таулугьа башха тилде сёлешмем, Ана тилибизге ырысламай. Таулу сёзледен эшилген назму, Тюшюнмегеннге кёлтюрюл, къамчича. Ана тилимде эшитилген назму, Мийиксе манга, ананы къачыча. Хар тиллини кесини тили Болады анга джулдуз да, Ай да. Ана тилин сюймеген - тели, Узун сёзню къысхасы алайды. Къызгьа да къызгьан джюрегими Мен ачарма ана тилимде. Къушха да учхан джюрегими Ангылатырма ана тилимде. Джангыз - тутхучсуз, къарыусуз зат, Келишмез мени ана тилиме. Не эсе да кёлюм, болалмай рахат, Джашнай да тохтайды таула тюбюнде... САГЪЫШЛА 1 Кемени бир чёбнюча элтген Тенгиз да багьалыды манга. Алай а, балагьымы тюбю бла ётген Суучукъ артыкъ багьалыды манга. Анам исси сабан тюзледен Къайтхынчы, мен суучукь ташыб, Челекни толтурсам, аны кьууаннганы: «Эркиши болгьанд,- деб,- джашым». Суу ичиб келген ёгюзню эрнинден Тамгьан суучукъ тенглиге термиле, Аз адаммы ёлдю узакъда элинден Уруш, къыйынлыкъ джетген кюнледе. Анала сабийлени ач кёзлерин Кёргенликге, къабдырлыкъ табалмай, Алдау-чылдау этерге кюреше, Къалай да къалгьан болурла шашмай?! Андан уллу джокъду къыйынлыкъ - Къыйынлыкъ сен сюйгенни бууса. Сен а, болушургьа къолунгдан келмей, Джаякъ тишлеринги сындыра турсанг... Джазыу - шайтан джел, къара букъуну Хойнух бургьанда босагьада, Суу тамчыны, гырджын бурхуну, Адамлыкъны да олсагьатда Толу билдик толу багьасын. Къыйынлыкъны тюшюндюрген дерси Уллу эсе да, адам босагьасын Джокъламасын ол энди ёмюрде. 2 Гырджын умур джерге тёнгереб Аджашханында: "джюрюген басмасын" деб, Алайгьа ташладан тёбе Къалагьан - айтылыр кёбге. Мырдыгьа батхан бичен арбаны Тарталмагьан къарт ёгюзлени Тюйгенлеринде, кёлтюрмей аны, Барыб арбаны кёлтюргенни, Ана къарнашым болгьаны ючюн да тюл, Пелиуан кючю болгьаны ючюн да тюл, Андан ёлюб кетгени ючюн да тюл,- Халал джюреги, адам джюреги Болгьаны ючюн сагьынама мен. Ана къарнашына ушайд деселе, Аны ючюн къууанама мен. Ач тенгине азыгьын бериб, Анга атылгьан окъну кесине алгьан, Тишлерин чакъдыргьанлыкъгъа бёрю, Эркишилей, адамлай къалгьан - Ёмюрде малны ачытхан болмаз, Кёрген болур мюрзёуню сыйын. Терек бир кюннге терек болуб къалмаз, Джангыз кюннге Адам болгьан къыйынд. 3 Балагьымы тюбю бла ётген Суучукъ, айхай, багьалыды манга. Алай а, кемени чёбнюча элтген Тенгиз да алай багьалыды манга. "Садакъачы да ач джыл къысханын"- Нарт сёзден билмейбиз къуру... Иги джашаудан къутургьанны Арбазындан берекет къурур. Джокълукъда тели да ангылайды кёбню, Бар кюн билейик затны багьасын. Сёзню тазалыгьы, чууакълыгьы кёкню Игидиле нечик,- игилик джашасын! Джашаугъа, мюрзёуге, бир-бирибизге |