|
-ИГИ ДЖОЛГЪА БАР -КЕТЕСЕ -СУЛИКО -САУ КЕЛ! -УМУТ -АЙ КЪАРАЙДЫ... - ЭЛИЯНЫ ДЖАНЫНА ТИЙИБ -КЪУЛАКЪ БОЛУБ ТУРДУ -БОЛА КЕЛГЕНИ... -КЁРГЕНМЕ -ЧАЛКЪЫДА -ДЖЮРЕК -ДЖУУАБ -АТАНГА ГОЛИЯ -МУХАДЖИР АДАМНЫ САГЪЫШЛАРЫНДАН -«ДЖУУУКЪ БОЛ»,- ДЕМЕ -ЁЗЕН СУУЧУКЪ -КИМ ЮЧЮН ДЖАНАДЫ ДА?! -КЪАЧХЫ ШЫЛПЫГЬА - ДЖАЗГЪЫ ШЫБЫЛА -НЕ ДЕБ СЁЛЕШЕБИЗ?! -КЁЗ КЁРЕ -ГЯХИНИКНИ КЁРЮБ -ДЖЫР ФАЙГЪАМБАР -УМУТУМ -МЕНИ ОРНУМ... -ТАУЛУМУСА? -"Таулумуса?"-деб, сордула манга, Эмиликни джетчи чарсха чабышыб, Нарт улусу заман деген тарпанны Барад дерча джалкъасына джабышыб. Къуру да алай, джангыз да алай джашаргьа, Болгьан кибик сен заманны териси. Хар кюнде айтылырча Аппаны чамы: "Тейри-адамы, адам озду Тейрисин". ИГИ ДЖОЛГЪА БАР Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге, Адам табалмаз сёзлени табыб, Джюрек кёкюрекде чабхандан-чабыб, Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге. Сен кетгенден сора айтама сеннге Сени сюйгенден ёлюб баргьанымы, Суратынгы да урлаб алгьанымы Сен кетгенден сора айтама сеннге. Сен кетгенден сора айтама сеннге, Тишле къысхан эринле къанай, Адамла ичинде джангызма къалай,- Сен кетгенден сора ангылайма аны. Сен кетгенден сора сеннге гокканы Узатханнга не айтырса сен? Аллах къыйынлы джаратханды аны,- Ангылаймыса сен, тынгылаймыса сен? Сен кетгенден сора сёлешеме сеннге, Сёзлерим - джюрекден узалгьан къолла, Джулдуз джарыгьыча джетерле джолда, Тыйгьан а этмезле. Иги джолгьа бар! КЕТЕСЕ Кетесе. Къалама, Ызынгдан къараб. Аякъ ызынг - Чыммакъ къарда. Бараса. Кёз къарамынг Къарны эрите. Билдирмезге кюрешсенг да, Къайгьы эте. Джюрегими кюйгенинден Къар къарала, Кимден да бек сюйгениме Турама къараб. Тилими уа тюз учунда - Айтыр сёзюм. Эки итча улуйдула Эки кёзюм. Къарайдыла чыракъ кетиб. Бош умутла... Ташайыр да... ташаяды... ма ташайды Акъ букъуда. Сени ызынгы, джатхан къарда, Джатхан къарда Джабарламы-джабалырламы Джаугьан къарла?! О къадар! Насыбны меннге къызгьан, Чамлан, къаргьа. Алай а, юзюлмесинле Ол гитче ызла Уллу къарда. СУЛИКО Джазны къанат къагьыуу да - Сулико. Умутну балий чагьыуу да - Сулико. Къарда нызыча кёрюннген да - Сулико. Кём-кём кёкча чексизлик да - Сулико. Къадар кечени эриую да - Сулико. Джюрекни ахыр тебиую да - Сулико. Тангны назик аязы да - Сулико. Ёмюрлени ауазы да - Сулико. Меннге джерча джууукъ да - Сулико. Меннге кёкча узакъ да - Сулико. САУ КЕЛ! Ма энтда джайгъы эртден Джарыды джюрегимде, Келген кибик джарыгьы Сени кёк кёзлерингден. Чууакъ, кёк тазалыкъгьа Узалдыла къолларым. Джашил чапыракъла болуб Кёлюмю да къыллары. Кюн къызартды башланы, Насыб байрагьы мийик, Сен къызыл джаулугьунгу Меннге булгьагьан кибик. Чыкъда кюн джылтырады, Кёзлеримде уа - къууанч. Болмагьанча, болмазлыкъча Джашауумда чырт къоранч. Кёлюм шошлукъдан тола, Алмала тола сютден, Къызчыкъ кибик къызара, Сау кел, сен, джайгъы эртден! УМУТ Ачыуну къатхан джибин Сабырлыкъ къытчасха бегитеме. Джашауну арба джюгюн Мен сыртымда джюрютеме. Джыр этеме - болушады. Джыр. Джыл. Джол. Джюр. Ушашдыла бошунамы? Къайдагьы къайгьы да - джуукъду, Тынчлыкъ а - терекде къанатлы. Умут а - къара кече да Чачын къууанчха таратды, Тохтай тургьан джюрекден да Джулдуз башчыгьын къаратды. Умут - джашауну баласы. АЙ КЪАРАЙДЫ... Ай къарайды булутну къыйырындан, Мийик джагьадан къыз суугьа къарагьанча. Буюгьуб къалмай джолну къыйынындан, Бар, суу тенгизге ашыгьыш баргьанча. Джагьадан а, ким таш атар сеннге, Ким гоккаланы джыйыб атар. Таш батар. Гюлле барырла сенде, Адамлыкъ аманлыкъдан баш болгьанлай джашар. ЭЛИЯНЫ ДЖАНЫНА ТИЙИБ Бирле къарайдыла джаугьан джангургъа Терезеледен, юйлеге кириб. Бирле уа сан этмей баралла джолда, Элияны джанына тийиб. КЪУЛАКЪ БОЛУБ ТУРДУ Кёпюрню къулагьын суу алгъанында, Бирле къычырдыла: "Ой, аман болду!" Биреу а, барыб сыртын тиреди да, Ётерик ётгюнчю къулакъ болуб турду. БОЛА КЕЛГЕНИ... Бир таш болады джаныу чалкъыгьа, Бир таш а аны ауузун марайды. Аны ючюн а иш ишленмей къалмаз - Джашауда бола келгени алайды. КЁРГЕНМЕ 1 Уллу къайгьыдан эсе, ууакъ чурумла Бек кемиредиле джюрекни: Къурт къурутханын кёргенме Элиягьа чыдагьан терекни. 2 Тыш душмандан эсе, ич джаула Абзыратадыла кёлню-джюрекни: Къурт къурутханын кёргенме, Шыбылагъа чыдагъан терекни. 3 Кесинден чюй этиб, Джарадыла агъачны. Халкъ амантишлерин къурутмаса, Амантишлери къуруталла халкъны. ЧАЛКЪЫДА Магьана - гебенди, Рифма уа - гырмык. Назму - кёк биченди, Поэзия уа - кырдык. ДЖЮРЕК Джюрек - джюджек, ёмюрю Дуниягъа чыгьаргьа излеб, Уруб, къутуруб, кёкюрекни Тешалмай, ёлюб кетген. ДЖУУАБ Аджашхан турна джыйынны Къычырыгьы тубанлы кече Чыгъа баргьан ит улуугьа Тюбейди эне келиб. Бири излейди джерден болушлукъ, Бири уа - кёкден. Экисине да джууаб - къачхы шылпы. АТАНГА ГОЛИЯ Къайгьы, атанга голия, Эталлыгьынгы аяма. Тик къабыргьада турсам да, Сен оялмазлыкъ къаяма. Заман, аман кёзюнге... Сен да кюрешдинг аямай, Къарт а эталмадынг мени, Къыяматха дери къаяма. Къайгьы, атынга голия, Эталлыгьынгы аяма. Оюлгьан тёрем болса да, Юсюнге оюллукъ къаяма! МУХАДЖИР АДАМНЫ САГЪЫШЛАРЫНДАН Умутдан чабырла кие, Джаз джалан аякъ чабдым. Тёппемде джулдуз джау чыракълай джана, Аны джукълатмай заман къобанындан ётдюм. Къачхы джелле сюрген джазгьы насыбым, Сени ол дуниядан бери къайтардым. Ёлмесенг да, къарт-дамы болмазса?! - Кёзлерим джана тургьанлай, къартайдым. Джаз бетли, джай санлы къууанчым, Къачхы чапракъла тёшек болдула бизге. Чексизликге джайылса да къулачым, Кеч тюбедик. Къышхы къар да кебинчады бизге. Къар тюбюнде сеземе джанкъозланы - Къарт кюнюмде къозгьалгъан сабий кюнлерим. Джыйын джанлы талагьан джангызланы Джазгьы джабалакъ джазады кёллерин. Акь умутдан тигилген чепкеним Джылтыргъанды, хазырлары толуб джарсыудан, бушуудан. Бёркюм да энди къара булутдан... Алай а, дагьыда не эсе да бир зат Тюнгюлтмейди, тюнгюлтмейди джашаудан. «ДЖУУУКЪ БОЛ»,- ДЕМЕ "Джууукъ бол",- дейди меннге джангызлыкъ, Чакъыра юйсюз юйюне. "Сау бол,- сенден назму тууар, Адам а - огьай!.." Сени джауунг да джангыз болсун! Джулдуз да керек тюлдю меннге, Кесим джангыз боллукъ эсем анда. Эм аман джаханим - Джангыз адам джашагьан джандет! Джангызлыкъ - ёлюмню гулоч таягьы, Сеннге таяннган - аманына таянды. Аллах джангыз эсе, анга да сукъланмайма,- Адамла бла, адамча джашаргъа излейме. Джууукъ бол, деме меннге, джангызлыкъ, Джууукъ бол деме!.. ЁЗЕН СУУЧУКЪ Тилим джетмей кёлюмдегин айтыргьа, Сёзлерими кёзлеримде асханма. Ай джарыгьы тёгюлгенди да таргьа, Ёзен суучукъ джагьаларын басханды. Къолларымы джюрегим бла тыйыб, Джюрегими къолларым бла джабханма. Айтырымы сеннге айталмай къалыб, Амалсыздан къая ташны къабханма. Къаяланы джырыб келген ёзен суу, Толгьан Айгьа тюбеб - тохтаб къалгьанды. Кёлтюрюле, Айгьа уа джеталмай, Кеси кесинде тунчугьурча болгьанды. КИМ ЮЧЮН ДЖАНАДЫ ДА?! Кечени къара бармакълары Акъ имбашларынгда сени - Олду шашдыргьан мени. Тангны акъ бармакълары Къара чачынгда сени - Къартаймаз ачыуум мени. Мени уа къол аязымда - Сюймеклик аязында - Джулдузла джилтинлей, джюрегим Ким ючюн джанады да?! КЪАЧХЫ ШЫЛПЫГЬА - ДЖАЗГЪЫ ШЫБЫЛА Аман джора этгенлеге Барды мени чексиз дертим! Мени туудугьум мени назмуму Мен джазгьан тилде окъуялмазмы керти?.. Къачхы шылпыгьа - джазгьы шыбыла Болурум келди. Да болдум. Да урдум. Джюрегим джарыла, Джандым да ёлдюм... Къарт болмады джаш, кьач болмады джаз, Къаргьаны да эталмадым къуш. Ой, энди мени джарлы джаныма, джаралы джаныма Кёкде, джерде да табылмаз къонуш. Алай а, башларын кёкге ёхтем тиреб, Тюзге, тенгизге да тенглегеча къарагьан болмаса, Джерими таулары, кёлюмю таулары Не тюз, не тенгиз болмазла, огъай! Джашау терегинден чапракъча агъарма, Не, джазгьы къарча, кетерме эриб. Ёлюм ёлюм да тюлдю, ёлала эсенг, Ана тилинги ёлюмсюзлюгюне бегиб. НЕ ДЕБ СЁЛЕШЕБИЗ?! Мен - бу джерни ташы эсем, Сен - бу джерден ташый эсенг, Мен - бу джерни сууу эсем, Сен - бу джерден суууй эсенг, Мен - туугьан джуртну оту эсем, Сен - тойгьан джуртунга отун эсенг, Мени тилим - джаным эсе, Сени джанынг - джалынг эсе, Кёлюнг къара джалын эсе, Не зат юлешебиз сора, Не деб сёлешебиз сора?! КЁЗ КЁРЕ Кёз кёре, къач келе турады: Кюн да - мутхуз, джел да къутсуз урады. Хайыр болмай "кёб джашагьыз" тилекден, Чапыракъла агъадыла терекден. Чапыракъланы чапырама кёллерин, Чакъырама озуб кетген кюнлерин. Кетген кюнню къайтарыргъа мадар джокъ,- Чапыракъланы джоппу джыйыб салдым от. Кёзлеримде, сёзлеримде да - тютюн... "Джашау, джашау"деб, джюрексиндим бютюн. Кёз кёре, къач келе турады... Мутхуз кюнню къутсуз джели урады. ГЯХИНИКНИ КЁРЮБ Джазгьа чыкъгъан малны къууанчы - «Джаз - аны тылпыуундан» дерча. Къыш узуну къыш бла турушуб, Энди хорлам къууанчын этгенча. Джетген джерине мюйюзлерин чанчыб, Тобукъланыб, гюрюлдеб, топракъны чачыб, Кюннге, кюнбетге кёзлери джаныб: Сау-эсен джазгьа чыкъгьанды джаны. Къышдан къутулгьаннга уа джокъча чырт ёлюм... Чабады джазгьы хауагьа къууаныб, Ёлюмню тюл, гяхиникни кёрюб, Тамбла къууанчха кесиллик ууанык... ДЖЫР ФАЙГЪАМБАР Тюз сёзю ючюн къынгыр къарадыла. Такъмады ибилисни саугьасын. Тартмады махтау не сый, Къыл къобузу къалды ызындан сынгсый. Сынгсымагьанлай джашады дунияда. Сынмагьанлай кеталды дуниядан. Джалгьан сёлешмеди джалгьанды деб дуния, Джалгъа тутмады берилген фахмусун. Аллахсыз къояргьа кюрешмеди дин ахлусун. Бир кишиге болмады дерти, Сюйсенг - назму эт, сюйсенг - дууа эт, Адамлагьа джарай эсе керти... Кеси уа халаллыкъгьа джырла джырлай кетди, Адамгьа, адамлыкъгьа джашау тилей кетди, Джыр файгьамбар!.. УМУТУМ Умутум, джети къат кёкге учхан Джулдуз къанатлы умутум, кюйдю да, Учхан джулдузча, келиб, джерге тийди. Джаным саулай меннге кёр къазды. Кеси да, мени сынымча, Къатыб, таш болгьан джырымча. Кюйген умутум - таш къанатлы... МЕНИ ОРНУМ... Бычакъны чанчама джерге, Кёкюрекни бурама джелге. Чархымда чарсха барады къаным, Бошла деб къыджырайды джаным. Джау а келеди къабыргьаны, Къатлары бла къабырланы, Къабырлада уа - ата-бабала, Таууш келеди ала табадан: "Къызбай эсенг, бизден тюлсе, къач!" Джер тебренеди: "Бычакъны меннге чанчма да, джаугьа чанч!” Джел сызгьырады: "Кёкюрекни меннге бурма да, джаугъа бур!". Таш джарылады: "Мени бла ура эсенг да, джауну бир ур". «Кёл къоркъакъ да къол батыр»,- Деб, кёкюрек кесича айтыр. Бетими кюйдюре бурулады къаным, Урушха деб, джаныйды джаным. "Джандар да джангызед",-атлайма алгъа, Кишилик оту кёзледе джана... ...Тютюнлей секиреди джарамдан къаным, Турна таууш эте, айырылады джаным. Джауну аллын кесе, уюйду къаным, Джуртсуз къалгьан джауну улуйду джаны. Мени орнум - нарт къабырлада. Кырдык кёгереди тик къабыргьада! ТАУЛУМУСА? 1 "Таулумуса?"-деб, сордула манга, Джууаб этгинчи кёб сагьыш этдим. Кёзюме кёрюнюб таулу къартла, Эсиме тюшюб мийик тау элим. "Таулу" деген - кишилик, батырлыкъ, Халаллыкъ, адамлыкъ дегенча алай. Таукеллик тауну, умутну батдырлыкъ Тебрениу болмаз, болалмаз, огьай. "Таулу" деген сёзде Къала Къаяны Азатлыкъ джели сермешде туугъан. Акълыгьы, мийиклиги Кавказ тауланы, Джулдузлагьа узалыб тургьан. "Таулу" деген сёз, бюгюлмеу дегенча, Къыйынлыкъгьа, ташча, чыдау. Къууанчха, бушуугьа да тюберге эрча, Таб джауунг да табалмазча дау. Атха, бычакъгьа, тутушха Таулудан уста болуб ким чыкъды? Тойдача таукел, урушда, Таулу нечик кёблени джыкъды. Алай а, сауутха ненча узалса да, Джуртун, сыйын сакълай айланды. Кимден да сюйдю рахат ичерге Къарачай къайнагьан айранын. Малларындан маджалын къанатыб, Шохун, къонагьын сюйдю сыйларгьа. Ёзге къыйынлыкъны къара къанаты Ёч эди, ёч таулуну сыларгьа. |