|
-ХАЛЫМ -АНГ-ТАНГ -ДЖОЛОУЧУЛУКЪДА ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУЛА - БАРАДЫ КЕМЕ -Мартны 28, 1992 джыл, Къара тенгиз -ЁЛЮМ БЛА КЮРЕШГЕНДИ АДАМ -Акрополь. -ТЕНГИЗДЕ КЕМЕ -Акъ тенгиз. 08. 04. 1992 дж. - ДЖАЗЫКЪСЫНМАЙ НЕ ЭТЕЙИК АДАМНЫ -15. 04. 92 дж. Марсель - КЪРАЛ БОЛУР КЪАРАЧАЙ -Марсель, 16. 04. 1992 дж. - КЪАРАЧАЙ ЭЛИБЛЕ -Апрелни 18, 1992 джыл - САНГА БАШ УРАМА, КАВКАЗ! -Апрелни 19, 1992 джыл, Акь тенгиз -ФАКЪЫРА -"КЪАРАЧАЙЛЫМАМЫ?"- ДЕБ, СОРСУН КЕСИНЕ -1992 джыл март-апрель -ТАТАРКЪАННЫ КЪЫЛЫЧЫНДА ДЖАЗЫУ -КЪАРАЧАЙ КЁЛ - 120 миллионов кюри радиоактивности - в два с половиной раза больше, чем было выброшено в окружающую среду при аварии на ЧАЭС - плещется сегодня под открытым небом в озере Карачай. Собственно, какое это озеро, Карачай... Это открытое хранилище жидких среднеактивных отходов - "продуктов" деятельности печально знаменитого предприятия "Маяк" - ("МН" № 43, 25. 10. 1992г.) -1992 джыл, ноябрны 2 - ЭКИ КЪАРАМ - ЭКИ ДЖОЛ АЙЫРЫЛГЪАН ДЖЕРДЕ - «Къарачайны Къадау Ташы», «Джуртда Джангыз Терек», - «Джан Джурт», «Намаз замаН» дефтерледен алыннган назмула - ХАЛКЪЫБЫЗНЫ МИЛЛЕТ ОРАЙДАСЫ - КЪАРАЧАЙ* -Минги Тауну Сеннге тыйыншлы кёрдю, - Тейри адамы, Тейри халкьы Къарачай! -Таш башында джашау эте келгенсе, - Ой тюрк халкъы, Кавказ халкъы Кьарачай! -Темирлеге, Кьурчлагьа да къатылгьан - Деу халисин кёргюзтгенди Кьарачай! -Бурун кибик кьрал кьурадынг, кьурдунг - Ой нарт халкьы, алан халкьы Къарачай! -Къатылмазла Сеннге кьартлыкь, ёлюм да, - Ёмюрлеге джашарыкьса Кьарачай! -*Белгиленнген тизгинле, эжиу халда, къайтарылыб айтылынадыла - КЕСИМЕ Кёргенликге уа, керти ишге джетмей, Ууакъ къайгъылада ёлебиз. Къыйынлыкъ - болджал салгъандан чыгьады, Кече-кюн демей ишлерге керекди бизге. Тюз айтасыз, ашыкъгъан суу тенгизге джетмез, Ёзге ашыкъмагьан суу да - джетмез тенгизге. ХАЛЫМ Бир сабан сюрген ёгюзча ишлейме, Бир урушха кирген аджирча кишнейме. Тик ёрге тартхан атча терлегенме, Кюйюб къалыргьа тебрегенме. АНГ-ТАНГ Къарангы. Къор болмаз анга ангы. Къарангы. Къор болмаз санга ангы: Анг - танг. ДЖОЛОУЧУЛУКЪДА ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУЛА БАРАДЫ КЕМЕ Къара тенгизни акъ кёмюк этдириб, Мени да джюз тюрлю сагьышха кёме, Барады кеме. Кече къарангысында. Акъджал толкъунла агьарыб, джылтыраб, Бюклениб, къатланыб, Мыллык атыб джетелле къайдан эсе да. Ала джанлары болгьан затлагьа ушайла, Джыйын джанлыгъа ушайдыла ала. Кечени, тенгизни да джырыб, Кеме уа барады. Суу - джау, шох эсе да, Кемеге ансыз джашау джокъду. Къадарны кючюне, тенгизине баш урама. Адамны кесине, кемесине да сейирсинеме. Джер - Аламда, тенгиз - Джерде, Кеме - тенгизде, биз да - кемеде Кетиб барабыз. Къайры? Мартны 28, 1992 джыл, Къара тенгиз ЁЛЮМ БЛА КЮРЕШГЕНДИ АДАМ Адам джаратылгьан кюнюнден бери Ёлюмсюз болургьа термилгенди. Джазыула, суратла керкгенди къаялада, Ташладан къалала, пирамидала ишлегенди. Къадар хар джаннга насыбны, Бушууну да аямай чомарт юлешгенди. Ёмюрлюк джашауну уа бермегенд кишиге, Ёлюмсюзленирге Адам кеси кюрешгенди. Джашаб турурундан тюнгюлгенинде да, «Бир да къуруса да ызым къалсын,- дегенди, Джашым, къызым къалсын,- дегенди Бу къыйын, сейир, ариу да дунияда». Алай а бютеу дуниягъа ахырзаман Келирге боллугьун ангылагьанында уа, "Ол дуния, керти дуния барды" деб, Кёлюн басар зат табханды дагьыда. Минг-минг джылны мындан алдача, Бюгюн да ёлюмсюзлюкге термиледи адам. Джерден джулдузгьа дери узалыб, Ёлюмге къаршчы кюрешеди Адам. Къайдада, Къачан да Ёлюмге къаршчы кюрешгенди Адам. ...Ёлюмге къаршчы кюрешгенди - Адам! Акрополь. ТЕНГИЗДЕ КЕМЕ Унух файгъамбарны кемесиндеча барабыз, Кече-кюн болгьаны айырылмай. Бир-бирибизге къайырылмай, Кемечиге билек-дагьан болабыз. Тенгиз былай чайкъалгьан сагъатда Бирикмесек - кёмюллюкбюз, ангылайбыз. Ол себебден Аллахха шукур эте, Кемечиге, бир-бирибизге да тынгылайбыз. Эрши къан алыб, къаралгьанды тенгиз, Толкъунла шын туруб, алай келелле. Быллай къыямада Аллахсыз, тенгсиз Къалгъанла, ажымсыз, ажымлы да ёлелле. Бир кёзюуде суу эки джарылыб, Тенгизни тюбю кёрюннгенча болады, Дагъыда элияны кёзю джумулуб, Дуния къарангыгьа батылады. "Сен мадар этсенг, мен къадар этерме"-, Дегенди Аллаху тагьала бизге. Бюгюн ол сёзле - эсибизде, Кюрешебиз, къарыуубуз джетерми? Кёк тенгизге тюшгенча кёрюнеди, Огьесе тенгизми тёгюлгенди кёкге? Шыбыла толкъунланы арасында чартлайды, Джюз минг тонналыкъ кеме ушайды чёбге. Ахырзаман келгеннге ушайды, Боллукъмуду сынау андан уллу? Умут джилтини уа джюрекде джашнайды, Чырмауладан къутулурму адам улу? Джер кемеси Алам тенгизде Батмай, чачылмай барыб турурму? Биз билген, билмеген дуниялада да Адам дуниясындан насыблы, къыйынлы да болурму? Акъ тенгиз. 08. 04. 1992 дж. ДЖАЗЫКЪСЫНМАЙ НЕ ЭТЕЙИК АДАМНЫ Туугъан кюнюбюзден ахыр кюнюбюзге дери Барыбыз да джолоучубуз, джолдабыз. Барыбыз да къолундабыз Аллахны, Джалбарабыз джиберме деб палахны. Джашау джиби кимни къайда юзюлюр? Тенгиздеми, хауадамы, джердеми? Тутмакъдамы, батмакъдамы, тёрдеми? Эшикдеми, тёшекдеми,- ким айтыр? Биз билмейбиз хазна бир зат боллукъдан, Билмегенибиз иги огъуна болур. Ансы билсек турур эдик титиреб, Джыгъылыр эк замансызлай, тентиреб. Адам билсе къайда, къалай ёллюгюн - Нечик ачы кёрюнюред къадары. Къутулургъа айхай джокъду мадары - Кёрге кирмез кёргюнчюннге кёрюрюн. Ол себебден - боллукъ бизге джабыкъды. Кёк - чууакъды, кёлюбюз а - джарыкъды. Кёкге булут, кёлге мыдахлыкъ келир: Ёлмеген да, ёлген адамны кёрюр. Ёлмеген да, ёлюмню кёрюб, кючсюнюр, Ёлмеген да ёллюгюне тюшюнюр. Суугьа тюшген, не этерикди, таш къармар: Ол дуния барды дер да кёл басар. Дуния - джарыкъ, кёр а - эрши, къарангы: Джазыкъсынмай не этейик адамны. 15. 04. 92 дж. Марсель КЪРАЛ БОЛУР КЪАРАЧАЙ Къалапеледе ургьанбыз бу джуртлагьа къазыКъ, Адамча, Эрча джашагьанбыз таш башында да - тауладА. Рахат кюн да болгьанбыз джурт сакъларгьа хазыР, Алан къралыбыз да белгили эди дуниядА. Чыртда эсде джокъ эди келир деб къаЧ. Ай медет, Асхакъ Темирден сора да къырды эминА... Иншаллах, къраллыгьын ызына алыр КъарачаЙ. Къачан да бизни джолубуз - ачыКъ, Ат басханны джер биледи къайда дА. Рысхыбызгьа, джуртубузгьа джутланнган а - ачыР, Адамлыгьы болгьанны чакъырабыз тойгъа дА. Чомартлыгьыбыз, халаллыгъыбыз - кесибизге да къууанЧ. Ашхыладан болсакъ, атыб къоймаз Аллах дА, Иншаллах, джангыдан кърал болур КъарачаЙ. Къара, эки джагъасы Къарачай болгьаны ючюн бу назмучуКъ Ашыгьыш барады тау сууча, болуб таза да, терк дА. Республика болур Къарачай, Джумхуриет болуР, Аны ючюн кюрешмеген эркиши тюлдю, киймесин бёрк дА. Чынг деу тауладан бири - Минги Тау - беред бизге кюЧ: Ата-бабала да сагъайыб сакълайлА, Инша Аллах, бурунча кърал болур КъарачаЙ! Марсель, 16. 04. 1992 дж. КЪАРАЧАЙ ЭЛИБЛЕ Къ Къаядан къала къарайды, Къама къарайды къынындан - Къайгьы, къарала, къорайды, Къоркъуб къачады къатымдан. А Аланла алай айтханла: Адам - Аламны Адамы. Ала, аланлача, адамлача, Айыргъандыла араны. Р Разылыкъ, рахмат Расулгьа, Расулгъа рахмат, разылыкъ. Рысхы рысхыды. Рахатлыкъ - Раубазыгъа, резикге, раннга да. А Айтылгьан айбат Архыз- Аланияны арасыды, Ариулукъну анасыды, Алдады айныры аны. Ч Чегерибизни чекгенбиз, Чыкъгъанбыз чынгылладан. Чыдагьанбыз, чыныкъгъанбыз, Чиркимезча чынлыладан. А Ассыла асылалла Атлары аман бла айтыла. Аланла - асылла уа, Алгьынладача - атлыла. Й Итлерибиз излейдиле Иннетибизни илерге. Иншаллах, илетмезбиз, Илинирбиз Илкерге. Апрелни 18, 1992 джыл САНГА БАШ УРАМА, КАВКАЗ! Чайкъалады тенгиз, чайкъалады, Кеме къарышалмайд джелге. Кёлюбюз тюрлюле булгьанады, Тансыкъ да болгьанбыз джерге. Къарангыд тёгерек, къарангыды, Бир джукъ тюртюлсе уа кёзге... Узакъда кемени джарыгьы - Ол да асыуду кёлге. Узайыб тауладан, къралдан Бир ай тенгизде баргьанлы. Бир айт, джуртунгдан, ахлунгдан Не болур дунияда багьалы. Аллахны, адамны эсгере, Билгенимча къылама намаз. Минги Тау кёзюме кёрюне, Сеннге баш урама, Кавказ. Апрелни 19, 1992 джыл, Акь тенгиз ФАКЪЫРА "Джокъду мени барыр джерим, Джокъду мени къалыр джерим",- Деди. Сордум анга: «Джокъмуд сени Ата джуртунг, Джокъмуд сени Ана тилинг, Аллахынгдамы джокъду сени?!». "КЪАРАЧАЙЛЫМАМЫ?"- ДЕБ, СОРСУН КЕСИНЕ Къулагьыбызгьа азан таууш келе, Тюркиеден узая барабыз. Ненча къралгьа элтди бизни кеме - Къарачайлыла хар къайда да барбыз. Къарачайлылагьа игилик излесек, Бютеу дуниягьа тилейбиз тилек. Алан-Къарачай джурт деселе уа - Минги Таугьа бурулады джюрек. Арабда, Тюркде, Америкада - Къайда джашаса да къарачайлы, Кавказын, Минги Тауун эсгереди - Анда чыкъгъанды аны Кюню, Айы. Неапольну Гарибальди орамында Тишлеб, нартюхлени тутдургьанларында къолубузгъа, Стамбулда уа сусабыбызны айран бла кесгеникде, Туугъан джерибизни тылпыуу урду бурнубузгьа. Минги Тауну тёппесине чыгьыб, Джер джюзюнде къарачайлылагьа къычырама азан: Къайсы джерлеге чанчсагьыз да чыбыкъ, Къайсы джуртлада ассагьыз да къазан, Къарачай а - бирди. Джурт - бирди. Аллаху акбар! Къалгъан халкълача джашарбыз биз да джерни юсюнде. Тил-тин-дин бар, туз-дам бар, акъ бар, Джангыз "къарачайлымамы", деб, сорсун хар ким кесине. 1992 джыл март-апрель ТАТАРКЪАННЫ КЪЫЛЫЧЫНДА ДЖАЗЫУ Къыйын кюн таулугьа къолунгу берсенг, Сеннге керек кюн таулу джанын да берир. Алай а, таулуну уруб бёркюн тюшюрсенг - Таулу уруб башынгы тюшюрюр. КЪАРАЧАЙ КЁЛ 120 миллионов кюри радиоактивности - в два с половиной раза больше, чем было выброшено в окружающую среду при аварии на ЧАЭС - плещется сегодня под открытым небом в озере Карачай. Собственно, какое это озеро, Карачай... Это открытое хранилище жидких среднеактивных отходов - "продуктов" деятельности печально знаменитого предприятия "Маяк" ("МН" № 43, 25. 10. 1992г.) Азатлыкъгъа кёлю бла термилген Къарачай кёлюбюзден бошаб огъуна къойгьандыла: Анга - ол тазалыкъгьа - ёлюр от къуйгъандыла 120 миллион кюри бла тергелген. Ол уу къуйгъанланы бабалары болурмелле Кетген ёмюрледе бизге эминаны джайгьан да? Ызы бла Хасаука урушда къырыб, Къалгьан хуртдагыбызны тарбыууннга тыйгьан да? Артдаракъда кёчюрген да, джойгьан да Ол юзюкден фыргъауунла тюлмелле? Бюгюн бизни къраллыкъсыз къойгьан да Ол къауумдан Амантишле тюлмюлле? ...Да бошай бошадыла Къарачай кёлден - Къаллай бир джылны кир къуюб турдула: Ата джурт, Ана тил деб эсгергенлени Басдыла, асдыла, ГУЛАГлагъа урдула. Бошадыла Къарачай кёлден - Ичкичиликни-хаулеликни джайдыла, орнатдыла. Къралгьа джау - адамбыз, халкъбыз деб баш кёлтюрген, Аланы кече-кюн бла къурутдула, къоратдыла. "...Рахатлыкъ, эркинлик, джер да - сизге",- Дегенлери ючюн большевиклени баш этдик. Фыргьауунланы сёзлерине ийнаныб, Башчыларын халкъыбызгьа джаш этдик. Зулмугъа тёшек боллукъларын билмей, Советлеге сайладыкъ - власт этиб. Ала уа, кюч-къарыу алгъанларында, Бизни къул этерге кюрешдиле къаст этиб. Джерибизни, мюлкюбюзню, тилибизни, динибизни да Сыйырыб алыб, къуру джуртха къаратыб къойдула. Алай а артда Джуртубузну да сыйырыб, Къабырларыбызгьа дери чачдыла, ойдула. Тонгузну аласы-къарасы джокъ дегенлей, Орус патчахы, коммунист патчахы да бизге бир. Бу империя да - акъ, къызыл эсе да - Къалгьан империялача кёбер, чёгер, ёлюр. Алай а энди Къарачай кёлге не оноу? Алай а энди Къарачай халкъгьа не оноу? Ол ызына аязыб, тирилиб кетерми, Джашау этерми ариуланыб, джангырыб?! 1992 джыл, ноябрны 2 ЭКИ КЪАРАМ Даулаша келдик да, Тирелдик бузгьа: Сен - ташха абынаса, Мен а - джулдузгьа. Харам санынг тартады Сени топуракъгьа. Мени халал джаным а - Кёкге, чуууакъгьа. "Бошалад,- дейсе,- джашау Ёлюм бла джерде." Джанны ёлюмсюз болгьанын Сезсенгед бирде... Бу дуниягъа джутланнгандан Къаласа ёлюб. Мен а башха дунияланы Турама кёрюб. Мен а таша затланы да Турама сезиб. Сеннге къалай джетдирейим Аллахны сёзюн? Хаух дунияны джукъусу, Букъусу басыб, Сени сангырау этсе да, Сёлешдим базыб. Сёлешгенлигиме уа - Тирелдик бузгьа: Сен сын ташха къарайса, Мен - Ай бла джулдузгьа. ЭКИ ДЖОЛ АЙЫРЫЛГЪАН ДЖЕРДЕ - Юсюмде джылы кийимим джокъ, Тагьайларым, ыргъагъым, хыджим да джокъ, Илиниб, ауушдан ётерча. Тёрт джаным тауду. - Тёрт санынг сауду. Этерсе мадар. Бар. Къар, джар сени тыймазла: Кёлюнг таймаса, Аякъларынг таймазла. - Джангызма. - Джандар да джангыз эд... - Сауут-сабам джокъду. - Сауут деген нед? Бар эселе бет бла ёт. - Джан бирди. - Ата джуртунг, халкъынг да бирди. Барыбызны джаратхан Аллаху тагьала да бирди. Кесингден кёлюнг чыкъгьандан эсе, Тёнгегингден джанынг чыкъсын. Топуракъда чиририк санланы Аяма. Эртде-кеч болса да чыгъарыкъ джанны, Къызгъанма. Къызбайлыкъ этиб, Джууукъну-тенгни уялтма. Хасаукачы Умарча сермешиб ёлген - Ол эркишиге насыбды, сыйды. Керек кюн джигитлик этген - Ачемезге, Татаркъаннга тенгди. Ата джуртун, халкъын сакълай, Аталаны, эгечлени, сабийлени джакълай, Джашагъан, ёлген неден да башды. - Тёрт джаным джауду. - Тёрт санынг сауду. Тау да сеники, джол да сеники, Джау да сеники. Туудукълары эсенг Аланланы-асланы, Къоярса бу къарыусуз Дыгаласланы. Хорларса кёлсюзлюкню, Белгисизликни. Белгиси болурса Ёлюмсюзлюкню. Алгъа. «Къарачайны Къадау Ташы», «Джуртда Джангыз Терек», «Джан Джурт», «Намаз замаН» дефтерледен алыннган назмула ХАЛКЪЫБЫЗНЫ МИЛЛЕТ ОРАЙДАСЫ КЪАРАЧАЙ* Бештау джаны, Архыз, Махар, Теберди... - Mийик джуртну бизге Тейрибиз берди, Минги Тауну Сеннге тыйыншлы кёрдю, Тейри адамы, Тейри халкьы Къарачай! Не залимни аллында да бюгюлмей, Къара кюн да зркинликден тюнгюлмей, Таш башында джашау эте келгенсе, Ой тюрк халкъы, Кавказ халкъы Кьарачай! Ненча кере Кюню, Айы тутулгьан, Анча кере джелмаууздан кьутулгьан, Темирлеге, Кьурчлагьа да къатылгьан Деу халисин кёргюзтгенди Кьарачай! Юзмегенсе нартюх, арпа урлугъун, Джигитликни, адамлыкьны кьорлугьун, Бурун кибик кьрал кьурадынг, кьурдунг Ой нарт халкьы, алан халкьы Къарачай! Барды сени Аллахынг да, тилинг да, Ёсюб келген сарыджилик тёлюнг да, Къатылмазла Сеннге кьартлыкь, ёлюм да, Ёмюрлеге джашарыкьса Кьарачай! *Белгиленнген тизгинле, эжиу халда, къайтарылыб айтылынадыла КЕСИМЕ Файгьамбар ашсыз-суусуз таугьа кетиб, Аллахха джол излегенди ташада. Татаркъан чабырларын джарлы джашчыкьгъа бериб, Кеси джалан аякь баргьанды ташлада. |