|
-Ол тюлмю эди ? -Уя эте -Къанатлыла БЛА тиширыула -Къара суу -Иш къутхарлыкъды бизни -Хызыр-Илияс -Балыкъны хапары -Аджир назму - эмилик назму -Мен джаратхан къыз -Алай эте келиб, Эритирме. Джолгьа, Сен келлик джолгъа, Сен ышара келлик джолгъа, Сен сюйюмлю ышара келлик джолгъа, Сен джазча сюйюмлю ышара келлик джолгъа, Джулдузла, гюлле, джанкъылычла болуб, Тёгюлюрме. Аякъ тюбюнгден джулдузла уча, Эки джанынгда гюлле чайкъала, Джанкъылыч белинге чырмала, Келирсе. Джерни, Нюр джаннган Джерни, Джашил нюр джаннган Джерни Тёппесинде Ариулукъну белгисича, Ариулукъну-Сюймекликни белгисича, Джашауну-Ариулукъну-Сюймекликни белгисича, Сюелирсе. Къол булгъай, Адамлагьа, Аламлагъа къол булгъай, Белгили, белгисиз дуниялагъа да къол булгъай, Сирелирсе. Чачынг тёгюлюр бу Джерни юсюне, Джыламугьунг саркъар бу Джерни юсюне, Адам джюрегине ушаш Бу къыйынлы Джерни юсюне. Сени хар чырмаудан сакълар ючюн, Хар чырмаудан сакълар ючюн, Сакълар ючюн, Бу Джерни, Адам джюрегине ушаш бу къыйынлы Джерни Сакъларгъа кереклисин билеме. Бу Джерни аны ючюн ийнакълайма, Сени ючюн тансыкълайма, къучакълайма. Бу Джерни хар не тюрлю палахдан, къыйынлыкъдан Артыб, тазалаб бошасам, Кёлюм рахат болуб, базыб айтыр эдим: Сюеме сени, джулдуз кёзлю кёгюрчюнюм. Ол тюлмю эди ? Джазны къанат тюбюнден тюшгенча, Джюуюлдейди шорбат чыпчыкъ. ...Къышны бир къыяма кюнюнде, Ауузунда да гырджын бурхусу бла, Орамда бузлаб тургьан а ол тюлмю эди? Уя этеди Къулагьына мычхы таууш келе, Къанатлы терекде уя этеди. Къанатлыла БЛА тиширыула Чыпчыкъланы джарыкъ джюуюлдегенлери, Къызланы къууанчлы кюлгенлери... Кюз артында узая, ташая баргьан турнала, Ахсыныб, аланы ызларындан къарагьан тиширыула… Джазны Тиширыула бла къанатлыладан алгьа сезген Бир джан болмаз. Къачны да... Къара суу "Къурч санлада бегиген ол темир джан Терк чыкъмайды быллай тулпар санладан..." Умарны джаныча чыгьады къара суу, Айырылалмай тёнгегинден-къаядан, Ёмюрлени айырылалмай къаядан. Кеси да ёрге, кёкге кетген къой, Кёкледен, мийикледен келеди эниб, Туугьан джерине джюреги эриб,- Ёзенни ёлюмсюз джаны къара суу. Пелиуан къаяны джарылгьан джюрегинден Къанча урады къара суу, къара суу. Джаралы къаяны деу ёшюнюнден Къанны джууалмай саркъады къара суу. Къара къыйынлыкъ къызартхан къаяны Къызгьан санына себебди къара суу. Элни кюл этген терсликни отун Джукълаталмай къалыб, джылайды къара суу. Оюлгъан, къаралгьан юй тюб хуналагьа Агьазча киреди, чыгьады къара суу. Элни сюрген джауну ызындан Татаркъанча барады къара суу. Иш къутхарлыкъды бизни Ата-бабаны кюйген сабанын Туудугъу, суу тартыб, сугъарыр. Ата-бабаны къутхаргьан иш Мени да, сени да къутхарыр. Иш къутхарлыкъды бизни Тарлыкъдан, зарлыкъдан, терсликден да. Джалгьан даудан, итликден да Иш къутхарлыкъды бизни. Къутхара келгенича халкьны Таш башында, узакъ тюзледе да. Табылынмай къалса да хакъы, Ол къыйынлыкъгъа иш бла тёзелгенди. Тенгиз джюрекде чайкъалса, Хайыр джокъ кемеден, къайыкъдан. Иш къутхарлыкъды бизни Джюрекни кемирген къайгъыдан. Иш чыгьарлыкъды бетин Хар бирибизни, халкъыбызны да. Иш сакъларыкъды бизни Атыбызны, хатыбызны да. Ууакъ къайгьыланы букъусу Юсюнге, кёлюнге да чёксе, Мийик затланы кёргюзтмей, Кюнюнгю мутхуз, аман этсе, Ишге кёмюлюрге керекди, Бир таза суугьа кёмюлгенча. Ол заманда дуния кёрюнюр Толгьан Ай булутдан кёрюннгенча. "Алма биш, ауузума тюш",- Деучюле къысханлыкъгьа тиш, Иш къутхарлыкъды бизни - адамны Адам этген иш. Унутуллукъдула дауур да, сёз да, Кесибиз да кетерикбиз атдан. Къартлыкъ джашыбыз, сын ташыбыз да - Этген ишибиз къаллыкъды артда. Таза, мамыр кёк бла - Тейрибиз бла Биргеди дуниягьа саламыбыз. Джерибизни терибиз бла Сугьарыб ёсдюрген сабаныбыз Баш урады джерге да, кёкге да. Ол берекетли ашыды тюзню. Не къыйынлыкъдан, палахдан да Халал иш къутхарлыкъды бизни. Хызыр-Илияс Меннге бир бек керекли кюн Базыб тургьанларым капеклерин къызгъандыла. Садакъа джыя келген бир факъыра уа Меннге джангыз сомун узатды. Сому неме джарарыкъ эди, Алай а, ол мени джаныма джарады. Сомун он тюмен этиб къайтарырма. Ол асыры халалдан джарлы болгьан болур. Меннге уллу разылыкъ бла узатхан сомун Джанына тиерге къоркъгьандан алдым. ...Ол Хызыр-Илияс болгьанын энди ангылайма. Балыкъны хапары Къобан чабакъланы арасына Балыкъ балачыкъ къайдан да келди, къайдан да чыкъды, Огьесе бурун тенгизден къалыб кетиб, Энди уянамы турады? Алай да болур, Не ючюн десенг, Ызына айланыб насыбы тутхунчу Ол къатыб, таш къабха кириб сакъланнганды; Не уа, Къобанда балыкъ джаратылыргьа нек болмайды? Бу таулагьа Чабакъладан да балыкъла бек джарашырыкъдыла. Балыкъла болсала, Къобан да тенгиз болур да кетер. Огьесе, балыкъла джаратылыр ючюн Алгьа тенгиз джаратылыргьамы керекди? Ким биледи къалай кереклисин, Ёзге, къобан чабакъланы да илгендире, Балыкъ балачыкъ ёсе тебреди. "Хайт" деген балыкъ болду, Акъыл-балыкъ болду. Суугъа сыйынмай, бир къабыргьасы, Бир сырты кёрюне тебреди. Сууда джанкъылычланы къургъан, къурагъан да Балыкъ болгьаны белгили болду. Бирле анга джанкъылыч анасы дедиле, Бирле уа сарыубекди деб, тиш къысдыла. Ол мазаллы санларын къайры джашырлыкъ эди? Къарыулулугьу-къарыусузлугъу да ачыкъ болду. Ол кёзге кёрюнмей, Чабакъланы бирича айланса, Балыкъ болгьаны эсленмей да къалыр эди. Не келсин, Пелиуанлыкъ сорулуб берилмейди. Джагьадан таш, агъач атханла, Тобдан атаргьа керекди дегенле да болдула. Алайсыз да суу, хауа джетмей Къыйналгьан балыкъ, ачыуланыб, Минги Тауну айрысына чынгаб Дуниягьа кёлкъалды къараб, «Адамчыкъла, чабакъчыкъла Кёб джашагьыз, бир «ох»,- дегиз дей, Джан берири келди. Дагьыда эсине не келди эсе да, Тенгиз таба атды мыллыгын. ...Схуртукланы къара бугьача, Къарала бара эди балыкъ. Таш, агъач джетмей къалгьанында да Ызындан сёз джете эди: "Балыгъын /сууун/ къойгьан балыкъ, Джагьасын ойгъан балыкъ, Къобанны къобаргъан балыкъ, Джуртун ташлагьан балыкъ". Балыкъ а бюгюн да айланады Тенгизледе, океанлада. Къобанны сууун тенгизде излеб, Табыб, балсытыб ичеди, Таулу, айранны ичгенча. ...Алай а бир кюн кёлю булгьана, Ол кесин таула таба атар. "Энтда бир балыкъ башын Джагъагъа атыб ёлдю",- деб, билдирирле. Алай бошалыр балыкъны тауруху. Аджир назму - эмилик назму Чабар атча кишнейди назму - Башын да созаракъ этиб, Тёрт тизгинин тёрт туякъ этиб Тёртгюллейди, джоргъалайды, секиреди. Ол аякъларын къалай алады, къалай салады - Кимни не иши барды анда? Джалы эшилибмиди, къуйругьу тюйюлюбмюдю - Сизге не башхасы барды аны? - Ол аягъы бла джерни нек къазады? - Кетген заманланы тинтгенлигиди... - Ол кесине асыры бек базады... - Къоркъма, джашау андан джигитлени да... Кетген заманладан къуугьуннга бери "Болушлукъ" деб чаба эсе уа назму? Тер кёмюк этген юсю аны Гюл ийис этерин ким айтды сизге? Не да, Джыллыкъ джолну къой, кюнлюк джолну да Ол бир джюрюш бла къалай келиб турур? Кеси да бир джолну къалай келиб турур? Джол кёб, джолну юзюлгени да кёб. Джол кеси да тюл шойду кеб. Ненча джюрек бар эсе - анча джол, Джолну анча ёрю-эниши... Кесибиз да кёб джолну ойгьанбыз... къойгьанбыз, Сюйюб-сюймей да Кёб джерлеге тюшгенбиз, кёчгенбиз. Кесибиз да тюрленнгенбиз, аман тюрленнгенбиз. Къуугъуннга келген да къыйналыб табар, таныр Ахлусун, элин. Сора талагьы турургьа джетиб Бурундан атылыб келген аджир, Тебсей келмезлиги хакъды, Аякъларын да ариу, омакъ ала. Ол эм къысха джолну, не да, Кеси джол сала келирге боллукъду, Кърау уруб тюгюне-джалына, Туякълары да бузлагьан джерни эрите. Келлик замандан къууанч хапар алыб "Сюйюмчю" деб келе эсе уа назму? Ол заманда аны джюрюшю, чабыуу, Кишнеую да башха тюрлю боллукъду. Кертиди, джегилиучю, минилиучю атла да бардыла. Хар бирини къуллугьу башха. Алай а, мангылайында Поэзия къашхасы болгьан аджир, Арба джолгъа сыйынныкъ, джарашырыкъ тюлдю, Джерни, джюгенни, ауузлукъну унарыкъ тюлдю. Фахмусуз къауум аны ангылаб тохтар орнуна, Эмиликге аркъан атаргьа кюрешеди, Ауузлукъ салыргьа умут этеди. Бек уллу муратлары уа - аны бичиб, Фахму урлугьун алалсала, Алай тюл эсе уа, тюбю бла къуруталсала... Фахмудан къаратонланы Аталары-балалары да - зарлыкъды. Бичилген атла аджирни Кёрюб болмайдыла дейле. Аджирни кёлю, джюреги Эркинлик бла Поэзия болгьанын, Алада уа Джашауну урлугьу Къайнай-бише тургъанын Билмегенча этедиле джазыкъла... Бек да биледиле, итликлери озады ансы. Аджир а барады. Аны барыууну Бир мардасы, чеги, джоругьу джокъду. Заман да, Аджирге тургьан байталча, Барады аны аллында. Мен джаратхан къыз Дунияда болмагьан къызны сыфатын Тюнюмде-тюшюмде да къурайма. Электричка тохтагъаны сайын, Ол мен сакълагьан кирликча, къарайма. Мен сакълагьан кёрюнмейди, огьай... Тохта, мен аны тышындан сакълагъанлыкъгъа Ол къатымда олтуруб тура эсе уа... Не уа, Башха вагонда бара эсе уа? Огьесе, Ол чыгьыб баргъан тиширыу ол болурму? Тиширыу къудурети чомарт тёгюлген Къалай табдыла аны санлары... Ёзге мен тургъунчу эшикле джабыладыла... Олму эди, ол тюлмю эди, къайдам? ...Хар ариу къызны къарайма кёзюне. "Ол тюлдю". Къарамымы джанлатама. Бир адамны да тынгыламайма сёзюне... Мен дунияда болмагьан къызны джаратама. Ол телефон бла сёлешир деб сакълайма, Джазар деб да умутлума къагьыт. Сабийчикча кесими алдайма: "Кириб келсе эди эшигими къагьыб." Сакълай-сакълай тюнгюлеме сора... Ёмюрде чырт джан-джаныуар басмагьан Топракъны табыб, илеб, къадардан тилеб, Башлайма бек къыйын ишни. Ёзге къалайындан башларгьа билмей, Арсар болама. Бутларын ишлеб тебрерге разыма. Кёзле салыб къараргъа да термилеме. Алай болса да, Башын этиб тебрейме алгьа, Сылайма, сыйпайма, сынаб къарайма: Муратымдача болгьанына къууанама. Бетине кёчеме. Кюнден толу Эки кёз салама. Ишиме кёл салама. Къыйылгъан эки къара къаш тартама. Киши билмеген орайданы тартама. Кёгюрчюн мурулдагьанча чыгьа сёзлерим, Ба этеме аны кёзлерин. Къашларын тилим бла джалайма, Кёлюм толгъандан джырлайма, джылайма. Бир гитче сюйюмлю бурунчукъ ишлейме, «Бурнунгу ёрге тутсанг, ёлтюрлюксе»,- дейме. Эки ай джаягьын, сакъал тюбюн, Къулакъларын къолларым бла къурай, Эринлерин эринлерим бла ишлейме. Хы, излегенимча кёзю-къашы, Башы…Тохта, чачы уа къайда? Къаббаш тиширыудан эрши зат болурму? Ма энди бир джукъгъа ушады. Тил, тишле салыргьа унутханма. Тилими ёлчелеб, аны тилин Кесими тилимден къысхаракъ этеме. Тишлерин а - деменгили, къысыкъ - Чыммакъ пил сюекден салама. Энди неси да орнуна келди деб, Къууана тебрегенлей, Мыйы салмагъаным "Шаркъ" деб эсиме тюшеди. Кёбле айтыучулай, этиучюлей, Тиширыуну мыйысыз къойгъанма. Бир башхагьа этсем Алай къоярыкъ эсем да, Кесиме джоралагьан тиширыууму Чырайына кёре акъылы болургьа керекди. Не этерик эдим, Башын чачыб джангыдан ишледим. Тиширыууму башын кесиме къысыб, Къулагьына да назмула айта, Къалкъыб къалдым. Уяннганлай а, Бийче къызны бойнуча бир боюн ишледим, Имбашла, къамишлеча къолла, билекле салдым. Джанкъылычны, суу агъашча, имбашына атыб, Къой Джолда суугьа барлыгъын Кёзюме кёргюзтдюм да насыблы болдум. 1................................................................ 2.................................................................... 3................................................................... 4.................................................................... 5................................................................... 6.................................................................. 7.................................................................... 8 ................................................................... 9..................................................................... 10..................................................................... 11....................................................................... 12..................................................................... 13...................................................................... 14..................................................................... 15...................................................................... 16....................................................................... 17......................................................................... 18......................................................................... 19........................................................................ 20..................................................................... Алай эте келиб, Аякъ бармакъларына дери ишлеб чыкъдым. Джюрегин, башха затларын да Унутмай салдым. Джыламугьум, терим барыб, Ёлюб, къатыб, Ма мен кесим джаратхан тиширыу Джатады къып-къымжа болуб аллымда. Эки къанат да битдирлик эдим Учуб кетер деб къоркъама ансы. Нюрден джаратырыкъ эдим, Меннге турсунуруна экили болмасам. Бычакъгьа къын бычакъны кеси бла этгенча, Кесиме бичиб этгенме несин да: .......................................................- Небиз да келишеди бир-бирине. Джангыз джан салырым къалгъанды энди - Къадар мен джаратхан затха Джашау-джан юфгюрмези хакъды. Алай а билеме, Тейриден да тилек этиб, Кесим джаратхан тиширыуну Танга дери къучакълаб чыкъсам, Джанымы тюз джарымы Анга кёчерикди. Айтханымча этдим. Биринчи Кюн таякъла анга тийгенлей, Ол орундан турду. Ууакъ-ууакъ атлай барыб, Кюзгюге къарады да: "Бу алмасды менмеми", - деди. - Огьай, сен мёлексе. Ол ауазыма бери къарады да, "Джийиргеншли, ауузунгу джаб",- деди. Кёзлерим къарангы этдиле... Юсюне не къаблады эсе да, Къолуна не алды эсе да, Эшиклени "занг" деб этгенин эшитдим. Джашаууму джарымын, Джарыкъ умутларымы барын, Къадар къыйынымы джокъ этиб кетди. |