|
-
Нек джаратылдым да сора дуниягъа? -Джюрегинг -ДЖАЗЫКЪСЫНДЫМ -Ёмюрюм разыма сеннге -Эки тюрлю къарам - 1. Тюн - 2. Тюш -САНЛА - Алан бла оюнчакълары -Адамны къадары -Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны? - Бу халгъа къалай джетдик биз? -Сени джаратама мен -Л.Ф. -Терезеден тиеди Кюн -Л.Ф. - Ашыкъгьан суу тенгизге джетмез. - Джетерге, джетмезге да болур. Алай а тенгизге керек эсе суу, Тенгиз да алгьа силкинир. ...Суу секиртмелеча тёгюледи чачынг, Кюн секиртмелеча къарайдыла кёзлеринг, Назму секиртмелеча къайнайдыла сёзлерим... Дунияны, джашауну юсюнден барады сёз. Нек джаратылдым да сора дуниягъа? Ёллюк джанма. Билеме ёллюгюмю. Не тилек, не дуа этиб асырасала да, Къуртладыла бийлерик ёлюгюмю, Джийиргеншли къуртла кемирликдилё тёнгегими. Алай гюнахлымыды адамны саны, Къуртлагьа къалырча ахыры аны? Ёллюк болуб, чиририк болуб, Къуртла-къамыжакъла кемирлик болуб, Нек джаратылдым да сора дуниягьа, Ахрат азабын нек сынадым да джашаб дунияда, Нек къыйынлашдым ахырым алай бошаллыкъ болуб?! Джандет зауугьун да нек татдым сора, Андан алай терк айырыллыкъ болуб?! Джаныма да тюлме разы Тёнгегими къоюб, кёкге атланныкъ эсе ол, "Мен къутулдум" деб, къанатланныкъ эсе ол, Джаралы тенгин душманнга къоюб, Башын къутхаргьан сатлыкъ тюлмюдю ол? Кимден, неден болгьанма да баш, Къуртха-къамыжакъгьа бола эсем аш. Сагьыныб табигьатны джоругьун, буйругьун, Джазыу бир да булгьамасын къуйругьун. Ёлсем дохтурла, алимле тинтсинле, Тёнгегими ууакъ-ууакъ титсинле, Джанымы да тыяла эселе, тыйсынла, Миялагьа, таб, чалдышха джыйсынла. Кюрешсинле, не да этсинле, этсинле, Ауруу-талау болмаз кибик этсинле, Къартлыкъ-ёлюм келмез кибик этсинле, Адам деген сейир къудурет, Тейри кюч Джашаб, джашнаб турур кибик этсинле. Джюрегинг Бурундан келген нечик тюздюле сёзле: Джюрекни терезелеридиле кёзле. Эки кюнча кёрюне эселе кёзлеринг Чексиз кёкден чырт кем болмаз джюрегинг. ДЖАЗЫКЪСЫНДЫМ Сени ызынгдан Макъа да юч кере чынгады. Джазыкъсындым макъаны. Джюрегими да джазыкъсындым. Ёмюрюм разыма сеннге Кюн джылытса, таш да сууумай, Иги кесекни турад зауукъда. Кюн юсюнден тайгъанлыкъгъа, Кюннге кёлкъалды бола болмаз ол. Кюн кюн узуну джылытханы ючюн да Шукур дей болур кече узуну таш. Бир кюн таш джюрегими Кюн болуб эритгенинг ючюн Ёмюрюм разыма, борчлума санга. Эки тюрлю къарам 1. Тюн Эслейбиз кече учхан джулдузну. Кюндюз учхан джулдузла уа, Сансыз-санаусуз эселе да ала, Кюедиле кёрюнмей кёзге. Джулдузну дараджасына джетмеген джанла уа? Кёк тахтада, кёз туурада турмагьанла уа? Кюндюз, кече кюе эселе да, Кюн узуну, кече узуну кюе эселе да, Ким эслейди, ким эслейди аланы? Ким джарсыйды аланы къадарларына? Аланы къадарларына ким этед сагьыш? Къара, къызыл, акъ эсе да, бир джулдузну-адамны Юсюнден айтылгьан-джазылгьан чакълы бир, Кёчюрюлюб-тюшюрюлюб, къырылыб кетген, Не думп болургьа джетген Халкъланы-тиллени юслеринден Айтылмагьаны, къайгьы этилмегени къуджурду. Хар адамны, хар халкъны джокълай, джакълай, Ала джашар ючюн джашагьан, ёлген - Джангыз олду эсде-тарихде къалыргьа тыйыншлы. Джангыз олду Адам. 2. Тюш Сен къоркъмайса халкъынга, тилинге - Сени халкъынг болады миллиард. Къыямат кюннге дери джерни юсюнде Халкъым джашар деб, базынмакълыгъынг бард. Башха халкъ джутар деб, къоркъмайса халкъынга, Дининг, адетинг да турады. Сени тилинге-дингинге кёчерге излегеннге да, Сюйюб эскертесе кесинги сакъла деб. Сен уллу халкъса, бек уллу халкъ. Кюч не хыйла бла гитче халкъланы Тиллерин, динлерин, адетлерин, тарихлерин Унутдуруб, кесинге къошарыкъ тюлсе. Сен алайсыз да, аласыз да кёбсе, пелиуанса, Аллай учуз, гюнахлы ишледен керисе. Ала къраллыкъларын, халкълыкъларын тас этмезча, Болушуб, къайгьырыб тургьан Тейрисе. Хар халкъны джуртунда кърал тили - Ана тилиди деб бегитесе. Халкъла, тилле - бары да бирча сыйлы, уллу. Автоном тийреге огьуна барса келечинг, адамынг, Башха къралгьа баргьанча барады, Аны тилине, адетине бойсунуб. Ол айырылыб кърал болама десе да эркинди. Аны ючюн айтады сеннге адам улу Уллу халкъ, пелиуан халкъ, акъылман халкъ деб. Сен кьоркъмайса халкъынга-тилинге. Сени къатынгда мен да къоркъмайма халкъыма-тилиме. Санлары минг, миллиард болгьан халкьла да - Гитче, уллу да джашарыкъбыз. Андан уллу Насыб къайда! Ой-орайда! Хей, тюн къайда, тюш къайда... Тюш файгьамбар тюшлеринги хайыргьа джораласын! САНЛА 1. Бир. Биреулен. Джангыз джан. Сюеледи сын ташча. 2. Экини да сюймейме мен - Баштёбенди асры, Джалкъасын да асры къайырад. 3. Юч да алгьа къарагьан сан тюлдю, Къыйыкъ кишиге ушайды. 4. Тёрт да кеси кесине дагъан Болургьа кюрешиб турады. 5. Беш да санланы арасыма, ортасыма, Ёзге баш багьама деб, кесин багьалатад. 6. Алты да, гурийча, кесин кёбдюрюб, Мени аягьым 9-ну башына тенгди дейди. 7. Джети - санланы бийи, Джетиден къуралгьанды хар зат. 8. Эки тамчы бир-бирине чабышдыла, Эки джюрек, эки дуния, эки тогьай, эки джюзюк Сегиз (8) болуб, бир-бирине чалышдыла. 9. Мен 6-ны аягъы зат да тюлме, - дейди тогьуз, Акъылым кёбден къазанбашма мен. 10. Бир, джангызлыкъдан къаура болгьан бир (1), Кесине бир тёгерек нёгер табыб, Энди атым онду (10) деб, гёджебсинед. Алан бла оюнчакълары Алан деген уланны Игид джашауу, халы. Кёбдю рысхысы, малы, Къайгьысы да аз тюлдю. Майна, аты кишнейди, Хазыр болуб чабаргьа. Чарсха угулгъанланы Барын джетиб озаргьа. Узункъулакъ эшеги Созуб-созуб окъуйду, Тауда, тарда джюрюрге Къадыр кибик гыртчыды. Къадыр таджал болса да, Къылыгъы бет джояды. Аджирча кишней келиб, Эшекча окъуб къояды. Ёзге Аланны къадыры Тау джолланы къыдырыр, Ауур джюкню элтсе да, Къабхан, чочугьан этмез. Эшеги да къала ишлеб, Къуйругъу бла оймаз. Джангыз, тоюб турса да, Окъугъанын а къоймаз. "Эшек билген арба джол",- Деб бош кюлелле анга. Кеси харам болса да, Къыйыны уа халалды. Отун, бичен келтирир, Джашны, къартны кёлтюрюр. Тауда эшекге эскертме Салынса да боллукъ эд. Къадырны, атны, эшекни Сыртына атыб кетерча, Аланны пили да бард Дуния сейир этерча. Ол бурну бла кёлтюрюб Базыкъ томурауланы, Чегетден алыб келед, Алан мекям ишлерча. Пили, аты, къадыры, Эшеги да Аланны Бир масхабда джюрюйле, Айтханын этиб аны. Ненча кийик, джаныуар Турадыла Аланда. Ала кютю болгьанла Илешгенле адамгьа. Къаблан, аслан, аю да, Джылан, тау къуш, тюлкю да, Ит, сюлеусюн, бёрю да Къайырылмай бири да, Шохайлача джашайла, Халал ишлеб, ашайла. Бир бирикген къралгьа, Джамагьатха ушайла. Дженгиллик этген болса, Хар ким аны уялтад. Эртден бла барын да Гугурукгу уятад. Алан аскерчи кибик, Эрлей къаблаб кийимин, Джугьутурун, кийигин, Ийнеклерин, къойларын Барын тышына иед. Ингирге дери отлаб, Ала тойсала сюед. Къалгъанланы да бошлайд - Ала да джюрюсюнле. Туугъан сыйлы джерлерин Сыйласынла, кёрсюнле. Кёз байлана, барысы Келликдиле къайытыб. Тебрерикдиле сора Сейир хапарла айтыб. Алан барын тансыкълар, Барына аурур джаны. Бёрюге къойну сорур, Кишдикге уа - чычханны, Тюлкюге - гугурукну, Бал четенни - аюге. Игид, бары сау-эсен Джыйылгьандыла юйге. Ма ол халда бир-бирин Хар ингирде джокъларла. "Ингирги таурухха" тынглаб, Сора татлы джукъларла. Адамны къадары Къыйынды дуниядан айырылгъан, Туугъан джерден айырылгъан къыйынды. Айырылыуну джылауун Сууча этген не болур джерде? Ол туугьанлай кетиб тебрейди... Ташла, терекле да къаладыла, Джагъала да къаладыла, Ол а кетеди, кетеди, кетеди... Суу, сен булут болуб къайытсанг да, Къайытырса бир кюн туугьан тауунга. Меннге уа аллай насыб да джокъ, Мен кетсем къайтмам ёмюрде. Ауанам огъуна кёрюнмез. Мен - кете баргьан къыйынлы джанладан бири, Кетиб баргьан суудан ичиб къанаргьа излейме. Джашаргъа излейме, ёлмей, аурумай, къартаймай - Тюрлендирирге излейме къадарын адамны. Огъесе, болмазлыкъ затмыды ол? Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны? Къарчаны келилерин оюб, Ишленнген джол Къайры элтир Къарачайны?! Аламгьа джол салама деб, Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны? Кёрчю атылтыб Кюнню, Айны - Сора, кёрюрсе, кюл болмаса кюнюнг, айынг, Сора кёрюрсе кёр болмаса Къышынг, джайынг. Къарачайны къайры элтир Къарчаны келилерин оюб Джол ишлеген? Джуртуна, халкъына сансызны, Ата-бабаладан хапарсызны, Тил-тарих дей билмегенни, Билирге да излемегенни Ким, не деб ийген болур джол ишлеге? Телибизден тилибизни, Джерибизни, эсибизни Сакълар ючюн не зат этдик Не сен, не мен? Къарачайны Къадау Ташын Атылтдыла деб хапар келсе, Энди анга да сейирсинмем. Бу халгъа къалай джетдик биз? Ана тилин билген да махдаугъа тергелген Къаллай бедишлик заманнга джетдик. Мисирде, Кърымда да джуртуна термилген Къарчаны джазыкъсынама мен. Юч джыйырма атлы болгьанларында Халкъ болдукъ, джаугъа джаулукъ этерча болдукъ, Деб къууаннган къарачайлыла, Ой, нечик джазыкъсынама сизни. Къарачайны джигити Татаркъан, Хасауканы джигити Умар, Совет Союзну джигити Харун - Багъатыр улула, батыр уланла - Барыгьызгьа ауруйду джаным. Барыгъызгьа ауруйду джаным Тукъум атала, тукъум башчыла. Халкъ, тил ючюн къазауат этгенле, Тилек этгенле, салауат этгенле. Ана тил керекди, керек тюлдю деб, Къызарышыб даулашхан туудукълада, Ана тилни билеме не билмейме деб, Башларына сый тартхан туудукълада Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен? Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен? Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен? Бар эсе, бу халгьа къалай джетдик биз?! Сени джаратама мен Л.Ф. Ана тилими сыфатыча, Ата джуртуму къууатыча, Туугьан джерими берекетича, Халкъымы намысы, бетича, Ариулугьу, ёлюмсюзлюгюча - Джайгьы кюнлени биринде Меннге кёрюндю поэзия Кямары бла белинде. Къадер кечени джарыгьыча, Нюр джарыгьыча, ТЕРЕЗЕДЕН, Кёзлериме кёзлеринден, Сёзлериме сёзлеринден Бир Тейри джарыкъ тёгюлдю. Къайгьылы, къыйынлы дунияда Чыгьанакъла ичинде гюл кибик, Поэзия меннге кёрюндю,- Джылыуу, джарыгьы Кюн кибик. Мен сени кёрдюм поэзия, Кёргенлей билдим хорларынгы. Ийнек да саугъан, дырын да джыйгъан, Къалам да тутхан къолларынгы Кёкюрегиме къысарым келди. Джулдузгъа, алмагъа да узалгьан, Бери узатчы къолларынгы. Джулдузгьа, алмагъа да ушагьан Джюрегим къурманды алагьа. Аламгьа сыйынмагьан джюрегим Эки ууучунга сыйыныр. Поэзия, мен ант этеме, Тюшюрмем сыйынгы, сыйымы: Айтыб кёлде болмагьанны, Айтыб элде болмагьанны, Кёкде, джерде болмагъанны Сени аллынгда ассы болмам. Джалгьан сёзню джардан атама, Керти Поэзияны джаратама. Бурун бла бюгюнню байлаб, Эски кямарны бетин чыгьаргьан, Эски сёзлеге джан салгьан, Тамблагьа джол салгьан, Джюрекден джюрекге джол салгьан, Къызара тургьан поэзия, Сени джаратама мен! Терезеден тиеди Кюн Л.Ф. Терезеден къараб кёргенлей, "Буруннгу таулу къыз эсенсе", - дедим. Къызара ышаргьанынгда, "Мен сакълагьан сенсе", - дедим. Артыкъ сюеме терезени Кюн джарыкъны ийгени ючюн, Сени да биринчи кере Терезеден къараб кёргеним ючюн. ...Сен ышаргьанча тиеди Кюн Терезеден кёзлериме. Джаза тургьан сёзлериме да Терезеден тиеди Кюн. Кюн джылыуун а, джюрек къой эсенг, Таш да сакълайды. Кюнню сюйгенден, ол джылытхан Ташны да къучакълайла. Сени кючюнг бла джазылгьанны да Окъурла алай. Кюнню кючю бла дунияны Джарытады Ай. ...Джюрегинг Кюн джарыкъдан Толгьан эсе, Назму тизгинлеринг да, кюн таякълача Болгьан эселе, Сора, Сеннге да келгенди ол, Сора, Сеннге да тийгенди ол, Кюн - Сюймеклик. Ай 1 Былай мыдах некди Айны джарыгьы? ...Балаларын джокълай, сакълай, Ауруу ауур этген кирпиклерин ачыб, Бюгече бегирек къыйналгьан ана Айгьа кёбюрекми къарагьан болур?.. 2 Ол дуниядан тийгенча тиеди Ай, Ёлюб джаратылгьаннга ушайды ол. Бир джансызлыкъ барды аны къарамында - Къабыр шошлукъгъа бёлеген джангызлыкъ. ...Кёргенча болама, тирилиб, Айда сабан сюре тургьан ёлюклени. 3 "Кюеме, сюеме. Тынгы-тынчлыкъ джокъду. Къайгьыла, сагьышла. Джюрек джарылады..." Ол бары бошду - ол бары аламатды, Ма мени кёлюм - шошду, олду къыйынлыкъ. ...Кюн таякълагьа къарышханлыкъгьа къолларым, Айгьа ушай тебрегенди джюрегим. |