|
-
Кимни арбасына минсенг... -Думп болгъан дунияла -Поэтле -«Джан Джурт» дефтерден -Къарачай тилим -Ана тил бирди -Джюрексинеме, ёхтемленеме -Анданды -Сейир тюшле -Джазны этеги -Толмай къалгъан умутум -Сакълайма -М.Т. -Кёлсюз назму -Не да джашаудан... - Дж, аша У-ну -Сен -Суу -Джер да, кёк да джокъду сеннге -Кимди, неди терезеден кёрюннген? 4 Ёлюкню бетине ушайды Ай. Ай джарыкъ юсюне тёгюлсе Джер огьуна титирей болур... Ай ахыр кюннге сагьыш этдиреди. Ёлген джанла бары къарайдыла Айдан. Ит джаныуар да улуйду Айгъа къараб. Айгьа ушай баргьан Джерде джашаб, Адам а неге таянсын, ышансын? ...Кёкге, джерге, джюрекге, ёмюрге да Ай джарыгъы тёгюлгенди, Ай джарыгъы. Кимни арбасына минсенг... "Кимни арбасына минсенг, Аны джырын джырла". Джерди мени арбам, Аны джырын джырлайма. Кёкдю мени Тейрим, Анга урама баш. Тёнгек - джерге, джан - Кёкге Боллукъдула аш. "Кимни арбасына минсенг, Аны джырын джырла". Джер арбада барама Кёкню джырын джырлаб. Къартха не да джашха Орун керек болса, Не да джаныма саным Тарлыкъ эте тебресе, Арба юсюнден кетерме - Бойсунурма къадаргьа. Джангы Ай бла Джулдуз а Сын ташымдан къарарла. Думп болгъан дунияла Кюкюрейди джюрегим, Кёзлерим - элияла. Кёзден кетгенликге, Кёлден кетмейле Думп болгьан дунияла. ...Ма бу тауну этегинде Джашай эди халкъ. Зулмуну ёртенинде Кюйдю, болду талкъ. Къанатлы да къайытды Джаз болгьанлай, ызына. Суу да туугьан таууна Булут болуб къайытды. Къанатлыгьа, суугьа да Халкъ сукъланды, термилди. Баш бошукъгьа термилди Бугъоуланнган ёхтем халкъ. ...Кюкюрейди джюрегим, Кёзлерим элияла - Джюрегимде джашайла Ол думп болгьан дунияла. Поэтле Джашау бу тюйюуден тюйсе, Джюрек бу кюйюуден кюйсе, Не къалыр адамдан? Не ючюн тюеди джашау, Не ючюн кюеди джюрек, Не ючюн? Джуртда Джангыз Терекни кесгенча (Поэт а - къуру да Джангыз Терекди) Кесселе да поэтни, Къарчаны Ташы къалгъанча Къалыр поэтни сёзю. Хоу, Поэт - халкъыны Къадау Ташыды, Джангыз Терегиди Джуртуну. Адамланы бары ючюн тюеди аны джашау. Адамланы бары ючюн кюеди аны джюреги. Былай джазылады сыйлы Къуранны "Поэтле" деген суурасында (26,70): "Ма айтды ол атасына эмда халкъгьа: Кимге табынасыз сиз?" Ма ол соруу къыйнайды поэтни. Ма ол соруу ючюн къыйнайдыла поэтни. «Джан Джурт» дефтерден Къарачай тилим Джарлы тилим, бай тилим, Джулдуз тилим, Ай тилим, Адурхай, Будиян тилим, Трам тилим, Науруз тилим, Тар тилим, дуния тилим, Къарча тилим, Боташ тилим, Тау тилим, таш тилим, Нарт тилим, джаш тилим, Кюн тилим, гюл тилим, Тюрк тилим, алан тилим, Аллах берген адам тилим, Къарачай тилим, Ана тилим. Ана тил бирди Кёблеге кёбген кёмюк Тюлме. Ташча чыдарма. Таш джюрегими тешиб, Кырдык сёзюм чыгъармы? Мен тёрге тюшген ёлюк Тюлме. Тасча чыдарма. Джерими къарыча эриб, Кырдыгыча чыгьарма. Мен кёкден тюшген элиб Тюлме. Билме, чыдарма. Алай а, къалдым эриб... Сюймекликге чек бармыд? Аякъ тюбде къалсам да, Джерча, джолча къалырма. Ана тилсиз къалсам а - Джуртда да къалдым джуртсуз. Шо, къайсы тилге барыб, Сёз садакъа тилерме? Факъырагьача къарасала Асыры ауур тиерми? Огьесе, ана тилин Джойгъан мурдар бизге да, Не игилик кёргюзтюр? Анга азды тюрме да, Деб бетиме тюкюрюб, Къозгьалыб алайына, Къызгьан тиш бла кюйдюрюб, Бу дугьур мангылайыма Ана тилин сойгьан деб, Джийиргене джазарламы? Саулай да адам улу Кёрюр джерде асарламы? ...Джаныма тёре эсимди, Сёзюме берген кескинлик. Джуртда Джангыз Терек кесилмей, Кесилсе эди кесиллик... Халкъ терегин томуруб, Ишлеген джангы юйюнгю Шыбыла кюйдюргенде Тюшюннгенмединг джукъгъа? ...Тюзюн айтыргьа къоркъуб, Тили тутулуб тургьан, Тилсиз болуб туумазмы, Огьай, ма сенден туугьан? Тюзюн кёрюрге къоркъуб, Кёрмегенча этиб тургьан, Сокъур болуб туумазмы, Огьай, ма сенден туугьан? Тюзюн эшитирге къоркъуб Эшитмегенча этиб тургьан, Сангырау болуб туумазмы, Огьай, ма сенден туугьан? Тюзюн биле тургьанлай Джалгьан сёлеше тургьан, Эки бетли болмазмы, Огьай, ма сенден туугьан? ...Туугьан халкъынгы джауу - Бал-джау боллукъса кимге? Кесинги туугьан джашынг Къол кёлтюрюр кесинге... Кёлтюралмай джылымы Бойнума дери джерге Кирсем да, Джерим бетли джырымы Байракъча тутуб ёрге, Ёлюрме: Динибиз - хакъды. Ана тил бирди. Ата джурт бирди. Аланы сакъласакъ. Бизге ёлюм джокъду. Джюрексинеме, ёхтемленеме Джюрексинеме, ай медет, бирде: Аз джашайбыз джандетча джерде, Аз кёребиз джер-суу да, джер-суу да, Кёб сынайбыз бушуу да, джарсыу да. Ёхтемленнген огъуна этеме бирде: Биз эрлеча джашайбыз джерде, Болджалны къысхалыгъын онгсунмай, Итликге, терсликге, зулмугъа бойсунмай, Адамла Адамлача джашайбыз джерде. Анданды Джылым келе келгенликге Джюрегим сабийлей къалгьаны,- Анданды деб турама меннге, Джашагьан къыйын болгьаны. Сейир тюшле Къайдагьымы унутуб, Сейир тюшле кёргенме. Ай джарыгьын уютуб, Айран этиб ичгенме. Кюнден - нартюх гырджындан, Кюлюн да кёкге чачыб, Ауузум кюе ашадым Ол Ай айраннга чанчыб. Джериме тансыкъ болуб, Керамат тюш кёргенме. Джуртда Джангыз Терекге Баш урургьа келгенме. Халкъыма тансыкъ болуб Къучакълай Ташын, Тауун, Бетден бетге кёргенме Къарча бла къауумун. Мыдах эди бетлери, Кёзлери сагьышдан толуб. Халкъ талкъ болмаз дей элле Тилибиз эсен болуб. Айрылыкъ кирмей турса Сёз болуб, мен-сен болуб, Халкъ талкъ болмаз дей элле Бириге билген болуб. Джазны этеги Май айны отуз бири... Ай аны о тюз бери Къайтарсам а къайтарсам, Къартайсам да къартаймам. Мен кёрдюм джазны, кёрдюм, Аны татыуун билдим. Джети къат джерге тюшюб, Джети къат кёкге миндим. Гюнахсыз акъ булутну Башыма мен сарх этдим. Меккягъа тюл, ма сеннге Бурулдум да, "харх" этдим. Ай кёкден айыб этди, Джай къучакъ джайыб джетди. Тесукъа эте къалдым, Сюйген къызым - джаз - кетди. Умут этдим тыяргьа, Тар юйюме джыяргьа. Джабышдым этегине, Этегин юзюб кетди. Джазны этеги къолумда - Ой къууанчым, джарсыуум. Ол - юйюмю байрагьы, Тёрде тёрем. Джазыуум. Этегин алай тутхан Кесин тутарем къалай... Джаз билсе эди аны Келир эди къайытыб. Толмай къалгъан умутум Кетдинг мени унутуб... Огьай, меннге къалайды. Толмай къалгьан умутум Толгьан Айгьа къарайды. Джаным къолуна алыб Къара чачынгы учун, Джанымы къолума алыб, Учхунча алай учдум. Джетдим, джетдим угулуб: Кёрюннгенингча тюшде, Мёлекчикча къубулуб, Тура эдинг мюйюшде. Ау джаулугьунг башынгда... Къарамадынг, сакъладым. Чыммакъ акъ болуб къалды Къундуз бетли сакъалым. Сени бек сюйген джаным Санымдан абрек кетди. Къаным чынгаб ызындан Къызыл къычырыкъ этди. Сизден, умут бусгакла, Тигиб, мен къара кийдим. Элия ургъан бусакъкъа Къараб, джулдузча кюйдюм. Кетдинг мени унутуб, Огьай, меннге къалайды. Толмай къалгьан умутум Толгьан Айдан къарайды. Сакълайма М.Т. Сакълайма, тюнгюлсем да. Хар аякъ тауушха тынгылайма, Кеси кесими алдайма. Кишини сакълатмам, ёлсем да. Энди къууаннган да эталмам, Джалан аякълай келсенг да. Кёлсюз назму Байрым кюн да, байрам кюн да джокъду бизге, Эркин тюлбюз тилибизге, динибизге, Эркин тюлбюз джерибизге, кесибизге. Халкълыгъыбыз къуруй баргьаннга ушайбыз, Джуртубузда да… джуртсузлача джашайбыз. Не да джашаудан... Не да джашаудан башланады... Ёлюм да, - Дедим да, Аз къалдым акъылдан шашаргьа. Дж, аша У-ну  Бу ючгюлню эки джаны - гюл. Ючюнчю джаны - кюл. Бу ючгюлню эки джаны - джашау. Ючюнчюсю уа - узун-къысха беш у (ууууу) - Улуу. Бу ючгюлде бир Дж - джарыкъ, джашиллик, джашлыкъ. Джаз. Джай. Джюрек. Джан. Джыр да, джылау да - Дж-дан, Джандет, джаханим да - Дж-дан, Джанла джаратылгьан джер да - Дж-дан, Джангылыу, джангырыу да - Дж-дан, Джаухар, джанкъылыч да - Дж-дан, Джулдуз да, джазыу да - Дж-дан, Джашау, джаназы да - Дж-дан, Санланы бийи - джети да - Дж-дан, Джокъ да, джукъ да, Джурт да - Дж-дан, Башланады не да Джашаудан - Дж-дан. Бу ючгюлде алты Ай - алты А: Алиф-Алам, Аллах-Адам, Акъыл-Ангы. Бу ючгюлде юч Ш: Шыбырдау да, шууулдау да, шылпыла да, шыбыла да, шошлукъ да. Бу ючгюлде уу джыланлача беш у: Уяныу, уялыу, ууалыу, ууадых, ууахты. Ючгюлню ючюнчю джаны - бешбашлы эмеген - беш у. Эки мюйюшю, эки мюйюзю уудан толу у. Аны ангылагьан кюнюнгден башланады Бу у-бла, улуу бла, бушуу бла бууушуу. Бу ючгюлден тышына чыгьаргьа, Ёчюлген отну джангыдан джагьаргъа Буюрулмагьанды. Джолгьа Чыкъгьан барады Дж-дан У-гьа. Мюйюшде уа джылан... уугъа Чыгьыб сакълайды. Айры тилине, мияла кёзлерине Бирле къараялмай джыгьыладыла. Ол а - мархаматлыгьы джокъ - Сюркеле келиб джутады аланы. Бирле ичлеринден къалтырай эселе да, Тышларындан билдирмей барыб, урушадыла, У-ну ууундан къыйылгьынчы. Джашау! Джаш-ау. Сени Ш белгинге джетгенлей, Джаш джашлай ёлюб кетгенле, Джаным ачыйды сизге. Мен а - алгьа, экинчи А-гьа Джетгинчи барыб, У бла сермеширикме. «Дж», «У» ашарча, къарыусуз тюлдю. Не медет, алай а, Дж - башы, У - къуйругьу Болгъан тюрлю сейирликди ДжашаУ. Биз аны къуйругьундан - У-дан - айырсакъ Джаша деген магъана къалады. Дж-дан - башындан айырсакъ а, Ашау деген тууар сезим чыгьады. Тюлме да ийнамы ёчюлген, Чыгьаргъа излемезча темир ючгюлден. Дж бла У-ну байласа да къадар, Айырыргъа Адам табмазмы мадар? Къарт да, сабий да бола джылдан джылгъа, Дж-дан У-гьа тюл, Дж-дан Дж-гьа - барыргъа: Джылланы къабындан, бугьа бауданча чыгьыб, Гюрюлдерча, У-ну узунуна джыгьыб... Ким эсем да, кем эсем да, кемсиз сюйдюм Джашауну. Бюгюн, тамбла да къаным-джаным бла айтхан: «Дж», аша «У»-ну, «Дж», аша «У»-ну. Дж, джаша!!! Сен Тилбуручум да, Тинбуручум да, Санбуручум да, Джанбуручум да - Сен. Суу Суу суууду туугьан тауундан, Башын къаядан огъуна атды. "Кенг дуниягьа, - деб,- зар къауумдан" - Тенгизни сарыубек тамагъына саркъды. Ырхыз салыргьа келген чабакъла Айтдыла аджашхан джарлыны хапарын. ... Ол тауусулуб, булут болуб къайытды да, Джылай-джылай къабланды таулагьа. Джер да, кёк да джокъду сеннге Къуруй эсенг сен зарлыкъдан, Къуру эсенг халаллыкъдан, Къуйругьу эсенг элияны, Башын марагьан дунияны, Башы эсенг сюркелгенни, Аягьындан ала сюелгенни, Сора, Джер да, кёк да джокъду сеннге... Джулдуз тутаргьа къурукъ алдынг - Эки дуниядан да къуру къалдынг... Джер да, Кёк да джокъду сеннге. Кимди, неди терезеден кёрюннген? Шорбат чыпчыкъмыды тереземе къоннган, Кёгюрчюн сыфатха кирген мёлекмиди? Гырджын бурхула бермей анга, Илгиздик этерге керекмиди? Ол Аллахны сыйлы саламы огъай, Шорбат чыпчыкъ огьуна болсун. Къабыргьада къакъ къабыргьагьа къарайд: Ачды хариб, ашасын, тойсун. Меннге юйсюз къалыргьа тюшсе, Юйюм джаугьа тюл, джаныуарлагьа къалсын, Шорбатына чыпчыкъ юйюр орналсын. Адам къартайса да, джашау къартаймаз. Тюзлюк мени ызына къайтарса, Алагьа келиширме, алагьа илеширме... Саулукъда гырджынымдан ёзденлик этиб, Осуятымда - санымы-джанымы юлеширме. Шорбат чыпчыкъмыды тереземден къарагьан, |