|
-Къарачайлыны сагъышларындан -Ана кёлю балада... -Ат чабса... -Кукаланады -Шахарда терекле - Эс бурмайса -Джырлайды Джанни Моранди -М. Т. -Терезе бла кириб... - ЭсГер -Къан бла Джан... - Болмазма къул -Сюймеклик - Сафият -Ёртенланы Азретни поэмасыны бийчесине -Къаяны эрнинде -Сууукъ кёрюнмез - Къач -Сукъланыу -Сермешиу -Джер бла кёк -Анга табындым -Бирле… -Эсимден кетмейсе -Тамыр ийсин -Джангур - Ма алай бла бурулмаз... -Биз - сенбиз - Джаным, алда -Къыйын джюреклиЛЕден бири - Къуругъан къую Кёгюрчюн сыфатха кирген мёлекмиди? Огьесе, джарлы ана намазлыкъда Аджашхан джашына этген тилекмиди?! Къарачайлыны сагъышларындан Тюшюмде ана тилим тутулуб кёрдюм да, Тюнюмде да тилим тутулуб, сёлешалмай турдум. Аю бла бал ашаргьа базгьан Эрни сыныб, сынсыб кёргенде, Кюню, Айы бла бирге Джюрегим тутулгьанды, Мутхуз джарыгъы да Кёзлеримден сёзлериме саркъа... Джюрегим тутулгьанды мени... Джелимауузла къоялла ашаб... Эгерлени ким уятсын? Багьыр тазла - тюбсюз, Кюмюш къонгураула - тилсиз. Ким уятсын эгерлени?! Ана кёлю балада... Узакъ тау элде кёк ачы чартлаб, Къалтыратханда болгьанны: "Ашхаду ан ля иляhа илля Аллаh Уа ашхаду анна Мухаммадан гъабдуху уа расулюх, Аллах, сен сакъла баламы",- Деб, ана джашына къоркъду, Узакъ шахарда кюн ууата айланнган джашына. Ат чабса... Фахмуну аты чабханда, Зарлыкъны итлери чабдыла. Сюркелген джанла - джыланла Сюелгеним ючюн къабдыла. Бир адамны да келмейди кёрюрюм: Бюгюн келгенди ёлюрюм Джугъутурча ташагъа кириб, Баууруму ташлагьа бериб. Сагьышла талагьан джанымы, Къайгьыла тонагьан мыйымы, Сыныб, къайнамай къалгъан кёлюмю, Сынсый тургьан джюрегими Джабсара... Кукаланады Джазгъа джаягьын салыб Джаш къызчыкъ кукаланады. Тилим тутулуб къалыб, Джюрегим назмуланады. Шахарда терекле Терекле юйледен мийик Болургьа керекдиле деб тургьанма. Шахарда алай болмагъанын кёрюб, Хайран огьуна болгьанма. Къалалача сюелген юйлени Араларында терекле - джесирлеча. Араба дауурдан, ауур хауадан Кёрюнедиле эсиргенча. Да ала эсге тюшюре болурла Ата-бабаларыны заманларын. Ол насыблы кёзюуде былайын Шындык чегетле кючлеб тургьанларын. Да ала эсге тюшюре болурла... Кёз джашлача тюшюре болурла Чапракъларын олсагьатда. Шахарда терекле... Эс бурмайса Улуй тургьан кёзлериме Эс бурмайса, джаным, сен. Джана тургьан джюрегиме Нек джаумайса, джангур, сен. Джырлайды Джанни Моранди М. Т. Джанымы джаный боран да, Тюнгюлюб залгьа атлайма. Джырлайды Джанни Моранди Анга мен сенсиз тынгылайма. Джырлайды урумлу закий. Мен - кёлю къалгъан сабий, Харс ургьаным да бек шош: Сени орнунг турады бош. Джанымы джаный боран да, Белгисизликге атлайма. Джырлайды Джанни Моранди Мен а кесиме тынгылайма. Терезе бла кириб... Мен джазгъа эшик ачаргьа кюреше, Акгыллыкъгъа салгьанма кирит. Къач а - терезе бла кириб, Меннге факъырагьача къарайды. ЭсГер Дуниягъа этген сагьышларынг Боладыла толу бир аскер. Ай насыбсыз, башынгы алдама, Элде кьалгьан анангы эсгер. Намазлыкъда шеждеге барса, Ёрге кьыйналыб тургьанын эсгер. Уллу Аллахха да сени ючюннге Ол баш уруучу болгьанын эсгер. Дуния къайгьысы джанынгы сууура эсе, Дуниягьа игид да этесе сагьыш. Алай а дуния бир уллу суура эсе, Аны ангылатхан анады бизге. Назму китабым болургьа болур Сууаб-гюнах джазылгьан дефтер. Сен алкъын дунияда джашай эсенг, Джашауну анасын - анангы эсгер. Къан бла Джан... Къан бла Джан. Джандым. Джан бла Къан. Къандым. Болмазма къул Бёрюкёз ата бла Кюнкёз анадан Джаратылгьан ул - Болмазма къул. Къадар, къаллай сынау да ий, Къууанчыма, джарсыуума - Джазыуума кесимме бий! Келиб джерге тиерик болсам да, Таша кючге ёшюн тирерик болсам да, Ёрлерме ёрге, кёкге минерме. Мен - Эрме. Тилими тартыб алсала да, Орнуна башха салсала да, Сёлеширме Ана тилимде. Джети кесек этселе да, Хар кесегим бирер хариф болуб Къарачай сёзню къурай сюелир. Дуния къарачай тилде сёлешмез. Къарачай сёлешсе да ана тилинде Озуб джетерикди, мени насыблы этерикди. Алай а, бу мазаллы-гитче джерде Бир тил, бир тилли къалса, Къарачай тил да къаллыкъды, Къаллыкъды ма бу назмум да. Сюймеклик Сюймекликге тёшек болса ёлче, Сюймеклик болады бечел. Сюймеклик - джазгъы джашил кырдык, Киши аны эталмаз бичен. Сафият Ёртенланы Азретни поэмасыны бийчесине Ол суугьа кетди... Джагьада Мизтамагьын сууукъдан джашырыб, Сыйыт-къычырыкъ къыппа чырмалыб джатады. Ол башын суугьа атды. Суу аны джанын алды да, Къалгьанын джашил джагьагъа къайтарды... Ол гюнахсыз, таза джан Къутуруб, бокъланыб келген къобанны Таза да, шош да этди... Саулугьунда аны къоймадыла Таш джагъада да джашаргьа. Энди уа, ёлюгюн Джашил джагьада асраб, Эскертме да салгьандыла, - дейле. Къаяны эрнинде Ёлюмню къара булуту Келиб юсюн басханында да, Джанны джашаргъа умуту Кёкча джашнагьанлай турду. Сууукъ кёрюнмез Джаз. Джазыуунгу джаз. Джай. Къучагьынгы джай. Къач. Сюйгенинге къач. Къыш сууукъ кёрюнмез. Къач Заман Адамланы къоллары бла Чапракъланы тёбе этиб, От салгьанды. Джалан терекле, Бетлеринден къанлары къачыб, Тютюнлей джаннган, чапракъ отха къарай, Сын болгьандыла, Къартла кетген кюнлерине къараб, Шум болгьанча. Кюе тургьан къызыл-сары чапракъланы Джашил джанлары, джашил умутлары Барадыла кёкге - чексизликге - кетиб. Къачны ызындан джаз келликча, Сабийле отну юсю бла Ары-бери чынгаб ойнагьанлыкъгъа, Табигьатны мыдахлыкъ кючлеб турады. Сукъланыу Эшик терезеге сукъланады - Терезеден къарайды Алам. Терезе эшикге сукъланады - Эшик бла джюрюйдю Адам. Сермешиу Джашау - Ол ёлюм бла сермешиудю. Таша да, туру да. Къуру да. ...Аны джан сюекге салыб силдейме. Тобукъ бла кёлтюрюб да атама. Тышындан, ичинден да чалама. Ол джагъамдан алса, Мен аягъындан ала, Ол окъ болса, мен таш бола, Бир-бирде андан баш бола, Келгенликге, кюн чыгьар, Ол мени табсыз джыгъар. Ёлюм бир кере джыгьады. Джан джанауалда чыгьады. Ёлюм джыкъгъанча бизлени, Ким джыгьалыр ёлюмню? Джер бла кёк Джер къалай кючлю тартады кесине... Джаныбыз кёкге тартыб турмаса, Биз эртде кирир эдик къара джерге. Джулдузладан тутуб атламасакъ, Абыныр эдик, джыгъылыр эдик, Алай а, Джер болмай къалса, Къайда джюрюр эдик, Къалай джюрюр эдик? Анга табындым Аламны джансыз бетинде Джашауну адам кёзлери Къум тюзледе - къуюлача... Джашауну тамгъасыды ёлюм - Эрши, къоркъуулу тамгьасы, Кетмезлик къара тамгъасы. Къырыргъа, кюйдюрюрге уа - онг джокъ. Алай а, ёлюмню къара бетинде да Джашауну джарыкъ тамгьасын Бушуу, къоранч кюнледе да Табалдым да, анга табындым. Бирле… Къраллыкъларын, халкълыкъларын табар ючюн, Бирле къазауат этелле. Бирле уа… семиз къабар ючюн, Ибилисни къалайларын тагъар ючюн, Джуртларын сатыб кетелле. Эсимден кетмейсе Нёгерсиз къалгьан кючюк Кюрешеди арбазда къансыб... Мен сеннге болгьанма тансыкъ. Ат кишнейди джашил талада, Джангызлыкъды аны талагьан. Темиркъазакъ джулдузгьа къараб, Улуйду къазакъ бёрю. Бёрю улугьан, Ит сынсыгъан, Ат кишнеген - Джюрегимде... Ой нечик тансыкъ болгьанма сеннге. Тамыр ийсин Бир джашил бутакъны джерге басдырдым: Ол да бир тамыр ийсин, тамыр болуб бир кёрсюн. Ол заманда ангылар тамырны къадарын, ансы Кюн джарыкъны, дунияны кёрген, Кимни кючю бла баш болгъанын Унутургъа ёч болады. Джашил дунияны тутуругъу уа - Дунияны айнытхан эмда сакълагъан кюч - Кёзден ташадады. Биз да кёбюсюне - Ол таша къудуретге тюл - Туура затлагъа салабыз махтау. Кёклени, Джерни, алада болгъанны барын Джаратхан Кюч къалады ташада. Мен ма ол Кючге этеме шукур. Ол кёргюзтген джолда бара - Анга ушаргъа, джууукълашыргъа излейме. Мен - Тейри адамы, Излейме ушаргъа Тейриме. Джангур Тереклени бюге джели, Бюгечели, джауад джангур. Тамчылары джамчыланы Тешер кибик, алай ауур. Элия да, Кёкню юсюнден Илиада Джаза келиб, джаннган кибик; Джазгъаныны сууу саркъыб, Джулдузлары къалгьан кибик; Джазгъаныны сууу огьуна Сууджилик назмуланы Тюблери бла алгьан кибик; Кюе тургьан джарлы джерге, Джаралы джерге джан ургьан кибик. Бюгечели джауад джангур... Ма алай бла бурулмаз... Эркинлик, сени эрингме. Къанатым болургьа эринме. Къадар, мен сени джашынгма, Къадер кеченги джашырма. Заман, мен сени кёзюнгме, Кишиге сокъур кёрюнме. Джашауну экинчи джаны - ёлюм, Сора андан нек къалады кёлюм? Джулдуз кесин башсынса, Джарыгьы кёкню ташсыныр. Джуртда Джангыз Терекни тамырын Джаннет терекден эсе сайларма. Джан тамырымы, джыр тамырымы да Мен ол тамыргьа байларма. Ма ол заманда кёрюнюр Парий кючю кючюкню. Къанджалбашладан онглу болгьаны Буруннгу джербаш юйчюкню. Ма ол заманда ачылыр Таша магьаналары сёзлени, Бир къауумну да - кёзлери, Бирлени уа - ауузлары. Ма алай бла бурулмаз Къарачайны Къадау Ташы Къарачай халкъны сын ташына. Биз - сенбиз Къарачайны Къадау Ташы, Джангыз Тереги Джуртуму - Ана тилибиз, Кюн-Ай тилибиз - Халкъымы эси, байрагьы. "Кесин сакълагьанны сакълайды Аллах да"… Ана тилин сакълаялгьанны Ана тили ёмюрлеге сакълар. Халкъны джеринден айыр, Къаргьа, къумгьа да булгьа, Къара къулгъа да сана, Кау-куу этиб да сына - Санына Къоранч, джара тюшгенликге, Тили сау эсе - халкъ сауду. Халкъны джаны - ана тилинде... Тили ёлмей джаны чыкъмаз. Джуртсуз къалыргьа тюшгенде, Ана тил - Ата джуртлукъ да этер. Алай а джуртунда джашагьанлыкъгъа, Тилин унутду эсе,- халкъ ёлдю. Джуртундан кёчюрюлген халкъ Къайытыргьа да болур ызына. Ана тилсиз къалгьан а ушайды Къуругьан сууну ызына. Нарт Ёрюзмекни ёмюрлюк джукьусун Бёлелле бу сагьышларым: «Къызыл Фукламы бардыла энтда, Огьесе, эмегенле? Къайдан, кимледен чыгъады Ана тилибизге къоркьуу?» Ёрюзмек, не джашырыу энди: Излесек - боллукъбуз Не джаны бла да ёсерге, айныргьа. Терслик туудукъларынгдады, тюзюн айтыргьа. Уруш бизге, кес бизни: Кереклисича, тыйыншлысыча Туталмайбыз кесибизни. Алай а, Ангылагьандан ангылай барабыз: Ана тил, джукъ да джокъду сенсиз, Джокъ да джукъду сени бла. Сен - бирсе. Биз - сенбиз. Джаным, алда «Кёк джашнайд»,- деб, Джаным, алда: Элияма Джанауалда. Мен "кел", - дедим, Сен чарладынг. Чууакъ кече Кёк чартлады. Сюйген джюрек Джарылгьанда, Таша джарыкъ Джайылгьанда, «Кёк джашнайд»,- деб, Джаным, алда. Элияма Джанауалда. Къыйын джюреклиЛЕден бири Къыйын джюреклиледен бири, Чабама ары бла бери: Джашау - къыйын-зауукъ дуниясын бериб, Кёк да - чууакълыгьын, элиясын. Джер да не затын бермей къойса да, Топракъ юлюшюмю уа - берир. Кесими джюрегим джана тургьанлай, Бёркюмю къолума алыб чабама От тюшгеннге, отха тюшгеннге... Башханы къутхара, ёлеме. Алай а, билеме: Мен ёлеме къутхара кесими... Мен ёлеме башханы къутхара отдан. Мен ёлеме кесими къутхара Отдан. Этим кюйгенди, Бетим а - къалгъанды сау: Ёлюм бла бошалмайды джашау. Къуругъан къую Къуругъан къуюгьа буюгъа къарадым: Гыбы аула кючлеб аны ичин, |