|
-Излей кёре эдим... -Ушайбыз -ФАХМУКЪАУЛА -ОРУН БАРМЫДЫ? -Бир тамчысыма -Гяхиниккёз джыр -Кёлюне келеми болур? -Кюн - къалкъаным -Ара-энчи бачхабыз -Аллайды - Теберди -Ёре турукъ -Кюн таякъГъа таянады джюрегим -Ана тилимча керексе -Дарман-дары къайдан табайым -Къарча - «Намаз замаН» ДЕФТЕРДЕН - назму -) джабалакъ - Тилек -КЪАЙЫН ЧЕГЕТ -ЁЛЮМНЮ ДА СЮЕМЕ МЕН - СУЛИКО -ЁЛГЮНЧЮ, ЁЛГЕНИМДЕН СОРА ДА -ТАУЛУЛА ОРУСЧА СЁЛЕШЕДИЛЕ -МЕН КЪАЛАЙ АНГЫЛАЙМА ДА... -БИР СЁЗ -БАЗАРДА Бууаз гыбыла бир-бирлерин буза, бууа, Джийиргеншли къуртла-къамыжакъла Бир тешикден бирсисине кире... Къуругьан къуюгьа буюгьа къарадым - Къарадым къара, зар джюрегинге. Къуругьан къуюгьа суу къуя, Суу - тот-от-уу болуб баргьанын кёрдюм. Андан ичгенни ичи кюйдю да, Джангылгъаныма джарылыб ёлдюм. Къуругьан къуюгьа буюгьа къарадым: Къуругьунчуннга къаллай эди ол? Къарадым сени зар джюрегинге: Къачан да аллаймы эди ол? Кёзлериме къурум къуюлады Сизге къарасам къуругьан къуюла. Излей кёре эдим... Чыммакъ къалын къаргьа къараб Джашил кырдыкны тансыкъладым. Джашил кырдыкны табханымда уа, Таза къаргьа болдум тансыкъ. ...Башлары къар, Къабыргьалары - кырдык болгьан Тауларымы излей кёре эдим. Ушайбыз Къысыла да айырыла - Тынчды, къыйынды бизге. Биз кирпиклеге ушайбыз, Сюймеклигибиз а - кёзге. ФАХМУКЪАУЛА Биз - белкъаула, Сиз - тилкъаула, Ала - джалкъаула, Барыбыз да фахмукъаула. ОРУН БАРМЫДЫ? Джангы, бир сёз къошмады ана тилине, Джангыз бир сабий бермеди туугъан халкъына, Сынгар бир къазыкъ урмады туугъан джеринде... Къабыр орун бармыды анга Ата джуртунда? Бир тамчысыма Мен бизни поэзияны тюнгюч уланы Не къартлыкъ джашы тюлме. Анга къууанама. Ауалы-ахыры болмагьан поэзиябызны Байсан джангуруну бир тамчысыма. Алай а, билмейме, Кырдыкны, мюрзеуню, огъесе чыгьанакънымы Чыгьарына боллукъма себеб? Иги джорала уа этеме. Гяхиниккёз джыр ...Сахнадан алай джырлады, Таудан ёзеннге къараб, джырлагъанча, Къарча да, анга, Къадау Ташына таяныб, тынгылагьанча. Ауазы - Джуртда Джангыз Терек шууулдагьанча, Джюз къара суу къошула тургьанча. Ауазы Кёкден энди да, Нарат тереклени ызындан тизиб, Ызына чыкъды. Джыры Туугьан джерине джангурча сингди да, Ана тили джашил джашнады. Джюреги кёкча джашнады Гяхиниккёз джыры тууар ючюн. Кёлюне келеми болур? Адамны Адам этген къадар, Аны сакъларгьа табмазмы мадар?! Огьесе, акъыл-балыкъ болду джашым, Сакълаяллыкъ болур палахдан башын,- Деб кёлюне келеми болур? Кюн - къалкъаным Джулдуз бюртюкле тюше тургьан Бу акъ къагъыт - къара топракълы сабаным. Къырдышны къобара баргъан Джети ауузлу джити къаладжюк а - къаламым. Не кючлю джаудан да къамамам - Ана тилим мени къамам. Ёлгенимден сора да туугьан джерим - кюбем. Ала саулукьда къыйынлыкъ кёрмем. Билсем да, джашаргьа бир кюн къалгьанын, Къара кючлеге хорлатмазма: Кюн - къалкъаным. Къой Джол - джолум. Джулдузум а - Къарачайны Къадау Ташы. Бирлеге ол - кюйген джулдуз, Меннге уа - Чырай тёкген ариу джеримде Нюр тёге тургьан тарих джулдузу. Халкъымы тарихин ачыкълай, Артха къайытсам, алгьа барама. Кёкге барыр ючюн джерге киреме, Джерни кёрюр ючюн кёкге илинеме. Аламны ангылар ючюн, атомну тинтеме, Адамны ангылар ючюн барын да тинтеме. Мен - къадарны ангысы-эси... Кеси кесими кюл этмез ючюн, Ангыларгъа излейме кеси кесими. Ара-энчи бачхабыз Поэзия - ара-энчи бачхабыз: Сюйсенг нартюх ёсдюр, Сюйсенг арпа, будай, Сюйсенг гардош, харбуз, Сюйсенг кёгет терек, Сюйсенг тюрлю-тюрлю гюлле. Не сюйсенг да ёсдюр, Сюйсенг чачыб, сюйсенг джоппу. Къалай сюйсенг да, не сюйсенг да ёсдюр. Джангыз Тели хансны ёсдюрме ансы, Аман хансха кесдирме ансы. Поэзия - ара-энчи бачхабыз. Аллайды Кёзю-къашы болмагьанча, Ышармайын сёлешеди, Къоркъутургьа кюрешеди. Къыш аллайды. Умутчады. Джаз аллайды. Кёлюмю уа джазалмайды, Джазыууму джазалмайды, Джаз аллайды. Джайны къызыл уууртлары, Джашны, къызны умутлары… Эс бир джерге джыйылмайды. Джай аллайды. Къачны кьачын эталмайма, Къарыусузлугъуму кечалмайма, Къач келеди, къачалмайма. Къач аллайды. Теберди Теберди… Джер тау тюрсюн ала, кесин Кёкге теберди. Кёк, Эриб, кёгериб, суу болуб саркъды. Къууанч Тау башлада къар болуб агъарды. Адам Ёзенден таугьа, таудан ёзеннге къараб, ышарды. Бу чууакъ кёкден, Бу ала-джашил-кёк суудан, Бу чыммакъ къардан, Бу таза кюнден, Бу ташлы-агьачлы джерден, Нарат ийисли дарман хауадан, Таб, сют тылпыуча, бу ёзен тубандан, Умутлача, акъ булутладан Джаратылгьанына тюшюндю Адам. Теберди... Ёре турукъ Сезим кетди - сёзюм кетди, Энди мен - ёре турукъ. Джашил чегетни ичинде Къарала, ёле турлукъ. Кюн таякъГъа таянады джюрегим Нюр джаухардан джасандырсам да, Джаухарат, сени, Джетмез эди, ант этеме, кёлюме мени. Меннге Кёк - Сен джашагьан джер. Къууанчым кёб - Сен барса дунияда, Сен бирсе дунияда. Джангыз, Кюн таякъ тийген бек къаяда гюлден, Дуния термилген чууакъ кёкден, нюрден Джаратылгьан джан - Джер къызы, Тейри къызы - Джаухарат. Джандетден къысталгъан Хауа да, Гюнахдан тыярыкъ суура да, Зарандан сакъларыкъ дууа да - Джаухарат. Сюймеклик сезими ючюн Тиширыугьа бурулгьан мёлек. Ариулугъу, тазалыгьы ючюн Мёлек болургъа тыйыншлы тиширыу. Къыйынды сеннге Кёкде, Джерде да - Тиширыулугъун тас этмеген мёлек, Мёлеклигин тас этмеген Тиширыу! Джаухарат, сюеме сени. Къаяла, джулдузла да Къайтарадыла: сюеме сени Сен саулукъда Гулош таякъгъа таянмам ёмюрде да. Атынгы айтсам - Кюн таякъгъа таянады джюрегим. Ана тилимча керексе Кёлюмю Кёклюгюн да, Джуртуму беклигин да, Ана тилими ёлюмсюзлюгюн да Кёреме сенден. Ёлюрме, ёлмезсе дей сен. Ана тилими сюйгенча, Сюеме сени, Ана тилими билгенча, Билирге излейме сени. Ана тилимча керексе меннге, Джуртда Джангыз Терексе меннге, Джур балача кёрюнесе меннге, Джурт-Анача да кёрюнесе меннге. Джюрегимде - Сюймекликни Къадау Ташында - чакъгъан, Сюймекликни джашил терегисе. Кёлюнгю къандырыб къара суу ичгенча, Дунияда эм зауукъ сёзню айтханча, Атынгы айтхан да насыбды къалай. Дарман-дары къайдан табайым Сеннге къарагъан хар эркиши кёз Окъ болуб тиеди мени джюрегиме. Башхалагьа да меннгеча ышараса Сени кемсиз сюйгенлигиме. Бир хатагьа къалыргъа башлагьанма, Тынгым-тынчлыгьым бошагьанды къуруб. Джюрегим кеси кесин талайды, Эки кёзюм да эки итча улуб. Къабханнга тюшген кийик джаныуар Аягъын кемириб, юзюб къутулады. Меннге аллай мадар да джокъ, Къарамынг-ауазынг биргеме турады. Кюнюм, Айым - сенсе да мени, Тутуласа деб къайгьыда джашайма. Бирде сени сюйгенден ёлюб, Нюр джаннган къабыргъа ушайма. Кюнюм, Айым болгъан бла къалмай, Мени кёлтюрлюк Джер болсанг сюеме. Ариулугьунгдан кёлюм бир къанмай, Кеси сынамагьан билмезча, кюеме. Сеннге къарагьан хар эркиши кёз Окъ болуб тиеди мени джюрегиме. Дарман-дары къайдан табайым Бу джаралы сюймеклигиме. Къарча Ана тилими тузун джаладым Туугьан джерими сууун ичер ючюн. ...Къадау ташха къабланыб джыладым: Джашадым, ёлдюм ма бу джер ючюн. Джюрегими кесим кесдим, таладым Дуния малгьа алданмасын деб. Сезимлериме къатылыб турдум Джуртха сюймеклик алда болсун деб. Халкъымы кёбюсю къырылыб, Атасыз-анасыз, джуртсуз къалгьанымда да, Ёксюзме, эссизме, насыбсызма дерге Ана тилибизге ырысладым. Ана тилимде табдым халкъымы Къанын-джанын, ёлгенин-сауун да, Ана тилимде табдым джуртуму Агьачын-ташын, доммайын-бууун да. Ол - къыбылада да къыблама болду Тарихибизни кёргюзтюб тургьан, Ол къыямада да къыблама болду Къутулур джолубузну кёргюзтюб тургьан. От тёбеси болуб да къалды Ишлеген юйюбюз, джыйгьан байлыгьыбыз. Тенгизде батмады, тюзде къалмады Ана тилибиз - байрагьыбыз. Ана тилибиз сакълады бизни, Биз да кюрешдик сакъларгъа аны. Кимлеге болса да къошулуб къалмай, Аны сыйладыкъ. Аны ючюн сайладыкъ Джуртубузну - мийик тауланы. Талай кере тюшдю бизге джуртсуз къалыргъа, Анча кере хорлам бла къайытдыкъ. Ана тилибиз саулукъда Ёлмезлигибизни ангыладыкъ. Ана тилими тузун джаладым Ата Джуртуму сууун ичер ючюн. ...Къадау Ташха къабланыб джыладым - Туугъаным, ёлгеним да ма бу джер ючюн. «Намаз замаН» ДЕФТЕРДЕН назму (1970-1993) джабалакъ Тилек Я Аллах! Сени уллулугъунг бла, Сыйлылыгъынг бла тилейме: Кёб къыйынлыкъ кёрген миллетибизге - Динине-тилине-джуртуна-тарихине-адетине - джазыууна Эркин болурча, Аллай кюч, аллай онг бер. Я Аллах, сенден тилейме: Гюнахлары болмагъанлай, Зорлукъдан джоюлгъанларыбызны Джандетлени тёрюне ётдюр. Бу дунияда джашагъанларыбызгъа да - Ийман бла джашарча, Ийман бла кетерча Насыб бер! Аталарыбызгъа-аналарыбызгъа, Эгечлерибизге, къарнашларыбызгъа, Аладан туугъанланы барына да Иги кёзден къара, я Аллах! Тюзню тюзлюгюн, Терсни терслигин, Мадар бар эсе, Бу дунияда огъуна джетдир. Гяуурну зорундан, Кесибизникилени итликлеринден, Джинни, шайтанны заранындан Эки дунияны азабындан, Биз билген, билмеген къыйынлыкъладан да Я Аллах, сен къутхар, сен сакъла! КЪАЙЫН ЧЕГЕТ Сен, кеч мени, Къайын чегет. Келгеними Къайгъым дженгиб, Адамладан Бираз суууб, Сени аладан Джууукъсунуб. Джюрексинсем да, Къайын чегет, Мен терсеймем Къайгъым дженгиб. Сени акълыгъынг, Джарыкълыгьынг Кёлге кёчер,- Къайгъым сёнгер. Ачыууму сенде къоюб Чыгъарма мен, Адамлагьа биягъынлай Къарарма мен: Ышаныу бла, Ышарыу бла, Джумшакъ, Халал. Къайын чегет, Айлы чегет Сау къал, сау къал. ЁЛЮМНЮ ДА СЮЕМЕ МЕН Ёлюмню да сюеме мен, Кёзюуюнде келе эсе ол, Анга къарышхан адамны да, Эркишича ёле эсе ол. Ёлюм да къадарны иши, Къыйналсакъ да ангылашынады. Сорулмай къуралгъан джанынг, Сорулмай да алынады. Туумасакъ, ёлген да этмезек, Адетди келгеннге кетген. Алай биз къонакъ тюл, къонакъбайбыз, Джашаугьа эшик керген. СУЛИКО Сулико - сюймеклик байрагьы. Хар иги затны дунияда Сени атынг бла байладым. Сулико - сюймеклик байрагъы. Бир кишиге бойсунмадынг сен, Тюшген сеннге джесирге тюшдю. Сыйынгы ёрге кёлтюрдюле, Сени ючюн кёбле ёлдюле. Сулико - сюймеклик байрагъы. Адамлыкъ, ариулукъ белгиси, Джигитлик, кертилик белгиси, Сюймеклик байрагъы - Сулико. Сулико - сюймеклик байрагъы. Ол байракъгъа кертичилей Джашаргъа, ёлюрге да тюшсюн. Сулико - сюймеклик байрагъы. Сени атынг бла дунияда Джашауну атын байладым. Сулико - джашауну байрагьы. Сулико - сюймеклик байрагъы. Сеннге къартлыкъ, ёлюм да джокъ. Джашлыкъ, ариулукъ - байлыгъынг. ЁЛГЮНЧЮ, ЁЛГЕНИМДЕН СОРА ДА - Поэт юйдемиди? - Огъай. - Энди аны къайда табаргьа боллукъду? - Энди? Джангыз да назмуларында. ТАУЛУЛА ОРУСЧА СЁЛЕШЕДИЛЕ МЕН КЪАЛАЙ АНГЫЛАЙМА ДА... «Зачем акъ къойну терисин Джолну тёбен джанына быргьагьан. Эй адам Тейриси Эртде къаргъагъанладан Болурса, налат»,- деб, таулу Мыртазакъгъа къутурду. Анасы: «Джашым, орусча къыджырай эсенг, Мен къалай ангылайма да?» - деб сорду. БИР СЁЗ Мен да бир сёз биле эдим, деб, Таулу бёркюн алыб чабды. Ызындан джетди да саудюгерчини Имбашындан къакъды: «Ышымым бетли мука - къошха,- деди Кёлегим бетли мука - юйге»,- деди. Сора ангылаталмай къыйналды да, Къыйнадынг, юйюнге хычынла джауарыкъ, - деди. БАЗАРДА Къарачай арбала джырылдай, Къарачайлыла сагъышлы джырлай, Нарсана базаргъа келгендиле дейди. Аланы анда рахат олтуруб, Бузлагъан эт бла ауузланнганларын Оруслула кёргендиле дейди. Ай къырылдыла дегендиле дейди, Къайгъыларын этгендиле дейди. Къарачайлыла гыбыт айранны Ары бла бери айландырыб |