|
-КЪАРГЪАНЫ ЭКИ ТИЛЕГИ -СЫН ТАШДА ДЖАЗЫУ -ДЖАНГЫРЫУ -МОСКВАДАН КЪАРАБ -ХАЛКЪ АЛКЪЫН СЁЗЮН АЙТЫР -Миллет ангыбыз болса... -ТОХТА, ПОЭТ, КЪАРА -Эки макъа бир джалпакъгъа сыйынмаз -ДЖАРАТМАДЫ... -СЁЗСЮЗ НАЗМУ -« - … , . !?! . , … - » -БИР ЭРКИШИ ТАБЫЛМАДЫ... -ЁРГЕ ТУР -ТЫНГЫЛАБ КЪОЙМА -КЪЫЗНЫ ИЗЛЕМИ -ДУНИЯ КЁЗЮУДЮ -ДЖЮЗ -ТЕЙРИ -СЮЙМЕГЕН ЗАТЫМ -АЙ АНАСЫНА УА... -КЁКГЕ КЪАРА -ШАГЪАТЛЫКЪ -АДАМ бла ДУНИЯ -ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪЛА - НАЗМУ ДЖАБАЛАКЪЛА -ЭЛИЯ -ДЖАЗГЪЫ АЗАНЧЫ Бучхагъын бошлагьандыла дейди, Алгъыш бла бошагьандыла дейди. «Хы, дарманларын ичдиле эселе, Джукъ да болмаз, къалырла сау-эсен»,- Дегендиле оруслула дейди, Нарсанада алай болгъанды дейди. КЪАРГЪАНЫ ЭКИ ТИЛЕГИ «Кечеси чууакъ болсун, Кюндюзю булут болсун, Джарлы къаргъагьа аш тюшсюн». Къаргьаны тилеги толду: Кечеси чууакъ болду. Кюндюзю булут болду - Мал къыргьан сууукъ болду. Малчыла чамландыла: Къаргьаны уруб чалмандан Агьыздыла да тутдула, Тюгюн къоймай джулкъдула, Къычыр энди деб ийдиле. Къаргьаны ауазы тюрленди: «Кечеси булут болсун, Кюндюзю чууакъ болсун, Джарлы къаргьагьа тюк урсун». СЫН ТАШДА ДЖАЗЫУ Джулдузлагьа аш болгъанды джанынг. ДЖАНГЫРЫУ Бизни поэзияны эски къабындан Билеу джыланча чыгьама алай. Къыйынды къалай. Билиб турсам да не этеригими Алгъышлагъан азды джангы терими. Аягъан а андан да аз. Алай болса да, Мен бизни поэзияны эски къабындан Билеу джыланча джылтырай чыгьама. Джумшакъ кырдыкда да джыйырыла барама. Шош аяздан да къалтырай. Къыйынды къалай. Къутулгьанлыгьыма эски Тейримден, Чёб да - кёбдю джангы териме. Алай а, тёземе, Алай а, сеземе Сезалмай тургьан дуниямы, Джангыдан туугьан дуниямы. Джалан аякъларымы ийнакълайды джер. Джалан этими къучакълайды кёк. Джашауну - терими хар элиси бла сеземе, Кюнден джоппу-джоппу кюн таякъла юземе, Кёб къыйын соруугьа табалама джууаб, Киши да сёлешмез мени табалаб. Джыл сайын, (огъай, кюн сайын!) ауушдурурма терими, Берч болгьан эски, сокъур, сангырау терими. Джап-джангыдан сезер ючюн джерими, Сезер ючюн джап-джангыргъан джерими, Къарар ючюн анга джангы кёзле бла, Джырлар ючюн аны джангы сёзле бла. Поэзия менден, мен андан джангыра, Биз къалырбыз ёмюрлюкге джангылай. МОСКВАДАН КЪАРАБ 1 Ара шахарны къыйыр сюреми. Мазаллы юй.16-чы къат. Джел сызгъырады. Тауладача. Ол джелден сора Джуртну эсге тюшюрген Бир тукъум бир зат джокъду. Терезелени кенгнге ачыб, Ол джелни юйге Ичкери чакъырама 2 Кёрдюм мында мер-мер ташларыбызны, Нарат тереклерибизни кёрдюм. Ара шахарны джасай эдиле ала. Халкъымы, джуртуму, кесими да джазыкъсындым: Къарачай шахар эсиме тюшдю. 3 Миллетни бети - ара шахарыды. Халкъны онгун, эркинлигин, халкълыгъын Ара шахарын кёргенлей билирге боллукъду. Къайда эсе да къыйырда-бучхакъда Бир тозурагъан орус элден Башхалыгьы бармыды Къарачай шахарны?! Биз халкъбыз, тюлбюз дегенлеге да, Айырылайыкъ, къалайыкъ дегенлеге да, Не этейик дегенлеге да Джууаб береди Къарачай шахар. Алай а, «Къарачай шахар» деб шахар джокъду, Барды город Карачаевск. «Къарачай» деб, республика джокъду, Барды Карачаево-Черкесия. Къарачай деб а, миллет бармыды? ХАЛКЪ АЛКЪЫН СЁЗЮН АЙТЫР Кетдиле алхамчыла, Кетдиле балхамчыла. Ким къалды Усталадан? Ким къалды Устазладан? ...Джыйын джанлыдан къалгъан Сюрюуге ушайды халкъ: Джарымы - чачыу-къучуу, Башха джарымы уа - талкъ. Аякъ юсде джан къоймай Огъурсуз ырхы элтди. Бюгюлгенни, ийилгенни Ол къул-къарауаш этди. Тобукъланнганны, джатханны Ол бирча этди сыйдам: Къалмад хазна хапарлы Буруннгу адетден, сыйдан. Кир къабха джыяр ючюн, Бир къабха джыяр ючюн, Джер джюзюню миллетин, Джаяргъа кюрешдиле Ибилисни иннетин. Халкъны эсин алдыла, Башсыз этдиле халкъны. Сюрюу этиб бошалла Чалдышха уруб аны. Ангы къобан бокъланды, Миллет сезим джукъланды. Да, джашау, ёлюм да - хакъ... Зулму кетди, къалды халкъ, Бетинден къачыб къаны, Къыйылыб саны, джаны. Ой сынды къаблан кёлю... Къалмад таб къазакъ бёрю. Алай а, джашай барсакъ, Дайым кюрешиб турсакъ, Ёсюб джетер джаш тёлю, Кёлтюрюлюр халкъ кёлю. Чыгъарла балхамчыла, Чыгьарла алхамчыла, Суу эски ызына къайтыр, Халкъ алгъын Сёзюн айтыр. ... Халкъ, алкъын, Сёзюн айтыр! Миллет ангыбыз болса... - Юйюм джокъду. - Халкъынгы уа бармыды юйю? Эки джыйырма джылдан атлагъанында да, - Эки джыйырма джылдан атлагъанымда да Юйюм-кюнюм джокъ деб,- къыйналды. Мингджыллыкъладан атлаб келген Халкъым а нек тюлдю юйлю-кюнлю, - Деб сормады. - Хоншуму мекямы къалача, Мени уа тыгъырыгъым да джокъду, - деди. Хоншу халкъ кеси бир къралча, Биз а - къулча-къарауашча некбиз? - Демеди. Юйюм джокъду деб къыйналды: Мен анга да бек къыйналдым, Алай а андан да бек къыйналдым Миллет ангысы болмагьанына, Сормагьанына: - Халкъымы уа бармыды юйю, Юйю-къраллыгъы бармыды? Юйю-къраллыгъы джокъ эсе уа, Ишлеген юйюнг да сеникимид? Ырысхынг-мюлкюнг да сеникимид? Таб, сабийинг да сеникимид? Ол ёссе къайсы къралгъа, Къайсы миллетге къуллукъ этер? Алкъын барды: Динибиз да, Тилибиз да, Джуртубуз да. Къраллыгъыбыз да боллукъду бизни. Джангыз, ангыбыз - Миллет ангыбыз болса... ТОХТА, ПОЭТ, КЪАРА Тохта, поэт, къара: Мындан ары былай джазаргъа, Джазгъанынгча джазаргъа Боллукъ тюлдю. «Эшек билген арба джол» . Поэзияда арба джол джокъду, Поэт да эшек тюлдю. Башханы ызы бла къой, Кесини ызы бла барыргъа да Поэтни эркинлиги джокъду, Эшек болмай, Поэт эсе ол. Поэзияны джаны - джангылыкъды, Бети - ариулукъду, Иннети - игиликди. Поэт хар назмусу бла, Хар назму тизгини бла, Хар сёзю бла, Сёзюню хар бёлюмю бла, Бёлюмню хар харифи бла, Дуниягъа джангыдан тууады, Джангыдан джашайды, Джангыдан атлайды. Джангы джюрюб тебреген сабийди Поэзия. Кёзлери джангы ачылгьан кючюкдю Поэтни джюреги. Дуния сейирди. Дуния къоркъуулуду. Ол ариу, сейир, Эки такъыйкъасы бир-бирине ушамагьан Дунияны кёлеккесиди назму. Батарын, къалырын да билмей, Толкъунлада ташая-кёрюне баргьанны Ахыр умутуду Поэзия. Сууну бир джагъасындан кириб, Бирси джагъасындан чыгъыб баргьан Адамны Бойнунда дууасыды Поэзия. Эки макъа бир джалпакъгъа сыйынмаз Бир къаманы эки къыны да болур, Эки къама бир къыннга уа сыйынмаз. ДЖАРАТМАДЫ... Мен дунияны, къошмай-къоратмай, Болгъаныча, назмума джыйдым. Дуния аны джаратмады - Назмуму орунсуз этди. СЁЗСЮЗ НАЗМУ « - … , . !?! . , … - » БИР ЭРКИШИ ТАБЫЛМАДЫ... «Ичигизде бир эркиши бар эсе, Келиб къатыма сюелирге, Будённаны аскерин Аман ныхытдан иймей тыяйым», - Деди Ол. Бир эркиши табылмады. ЁРГЕ ТУР Къарачай! Узунунга созулуб тургьанынг боллукъду. Ёрге тур, кёлтюргюч белгича, Башынгы кёлтюр! Ма былай: Къ А Р А Ч А Й! Буруннгу тюрк тилде аскер башчыгьа Къарча, Къарача дегенлерин да унутма! ТЫНГЫЛАБ КЪОЙМА Артда къабырынг къычырмаз ючюн, Дуниялыкъда терсликге тынгылаб къойма. КЪЫЗНЫ ИЗЛЕМИ Къызны къыркъ джаны барды. Къыркъ джанына да джарарыкъ эрни Излейди къыз. Излейди, аллай эр табылмайды. Джангыз бир джанына джарарыкъ табылады. Къызны къалгъан отуз тогъуз джаны Сыйыт-къычырыкъ эте джашайла. ДУНИЯ КЁЗЮУДЮ Ёлгюнчю мен ашайма. Ёлсем мени ашайла. ДЖЮЗ Джюз, биле эсенг джюзе. Джюз - тохсан тогьуздан сора сан. Джюз - китабны бир кесеги. Джюз - джер башы. Джюз - дуния, алам. Джюз - адамны бети. 100 : тенгиз = джашау. Джашау - тенгиз. Джюз. Джюз тенгиз джашау тенгиз джюз. ТЕЙРИ Халкъынг сау эсе, Джуртунг, тилинг бар эсе - Насыб джокъ дерге ырысла, уял. Эр бетге келишмеген сёзлени айтыб, Аллахны, Адамны аллында да болма ассы. Кимден, неден къалсанг да къуру, Ата джуртунг, Ана тилинг бар эсе, Къарачайынг - Тейри халкъынг - сау эсе, Кёлюнг бёгеклей, ёхтемлей турсун, Джюрегинг да Къарашауайныкъыча урсун! Халкъынга тиш билегенле бла - Амантишле бла, эмегенле бла - Сермешген да бек уллу насыбды! Тейри кюч берсин, онг берсин ансы. СЮЙМЕГЕН ЗАТЫМ Чыракъны джукълатхандан Сюймеген затым джокъду. АЙ АНАСЫНА УА... «Ай анасына уа ... Джангыдан джашаргъа амал болса эди»,- деб, Ахсынадыла кёбле. Къаламчыланы аллай насыблары барды: Хар джангы джазгьан затларында Джангыдан джашаргъа... КЁКГЕ КЪАРА Эшитилмейди Чыпчыкъ джырлагъан, чегет шууулдагьан таууш. Табигъатны тили тутулуб турады - Джуртда Джангыз Терекни да кесдиле баям. Тишлеринги къаты къыс да, Къадау Ташха таян. Джюрегинги улугъанын тый да, Кёкге къара. Джерде джашау къалмады эсе, Кёкден келир себеб. Тейри адамыса Сен, Тейри адамы. ШАГЪАТЛЫКЪ Сюйдюм, кюйдюм, назму джаздым, Джазыу а - «амин» демеди. Джашагьаныма шагъатлыкъгъа Ол тизгинле къалдыла... АДАМ бла ДУНИЯ 1 Терекни Тамыры кесилиб тургъанын билмей, Джашил бутакъларында къанатлы Къадалыб уя ишлейди. 2 Биле эсе да не этсин - Боллукъну кёрюрбюз дегенден башха, Сайлар мадары джокъду. Саудан ёлюб да къалай къалсын! Бир себеб чыгъар эсе уа, Деген умут бла джашайды. Бирде джылайды, бирде джырлайды, Бир - джерге, бир кёкге къарайды. Бир кюннге, бир кечеге тынгылайды. Къоркъады Уясына, уясы болгьан терекге, Терек тургъан джерге, Джер бурулгьан кёкге. Къоркъады, алай а, Джашагъан борчду да, джашайды. ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪЛА - НАЗМУ ДЖАБАЛАКЪЛА 1 Назму - тылпыууду, талпыууду джазны, Тилни - гяхинигиди. Игиди: Джауады джазгъы джабалакъ, Джауады назму джабалакъ. Тейри эшиги ачылгъанды. 2 Элияма, наратма - Аллахданды джазыу. Къарт болсам да, мен нартма, Джазама назму. 3 Кёк кюкюрейд, гюрюлдейд, - Джер бугъагьа турады. Бузлаб тургъан таулагъа Гяхиник тер урады. 4 Терекни башы тамырына: Сенден башма, - дейд. Гыдай эчки да суугьа къараб: Алкъын джашма дейд. 5 Ата - Джурт. Ана - Тил. Экисинден къуралады джан. Экисинден къуралады адам. Экисинден къуралады халкъ Алай а, Болмаса ангы-эс, Ата, Джурт да, Ана, Тил да, Джан, адам, халкъ да, Бары да - тас. ЭЛИЯ Элия, Эл ие сенмисе? Тийреге, Тейриге тенгмисе? Булут гыбытны сууун къантарыб джерге, Джерни джумшатыб, эритиб, Джангыртхан Кёк ауаз сенмисе? Кёк ауаз, бек ауаз, терк ауаз, Джаз ауаз, джаш ауаз, баш ауаз, Къор ауаз, къорлукъ ауаз да сен эсенг, Эр ауаз, эркин ауаз, эркинлик ауаз да сен эсенг, Сора, Элия, элимсе, кёлюмсе мени, Сезимим, сёзюмсе мени, Акъ башлыгъым, къара джамчымса мени, Джетиден эшилген Къарча къамчимсе мени. Арпа сабаным, эчки сюрюуюмсе мени, Ат белинде нарт джюрюуюмсе мени, Джер джюзюнде джашаууумса мени, Ёле туруб да, джашнауумса мени. Кёкден тюшген байлыгьымса сен, Кёкге тутхан байрагьымса сен. Сюймеген-кюймеген Адам болалмаз, Учмагьан-учунмагъан къарангыны джыралмаз, Чартламаз, джашнамаз, элия болалмаз, Кёкге, Тейриге джууукъ болалмаз, Кёзге кёрюнмез, кёлге да тюшмез, Кёк булутну бучхагьын да тешмез, Аны ичкисин балсытыб да ичмез, Санын да кермез, сусабын да кесмез. Эрлени джаныса, Элия, сен. Эркинликча, джангыса сен. Элияча джашасын назму тизген. Элиягъа ушасын назму тизгин. ДЖАЗГЪЫ АЗАНЧЫ Эл, эл - Элия, Элли эл - Элия, |