|
-ЭКИ ДЖАНЫНА ДА КЕСГЕН КЪЫЛЫЧ -БИЗДЕН А НЕ КЪАЛЫР ТУУДУКЪЛАГЪА? -СЕН ЭНТДА ДЖАШНАРСА... -КЪАЗАКЪ БЁРЮ, БЁРЮ ТОН ДА БОЛДУМ -ИШ ТЫНДЫРМАЙ ЁЛМЕЙИК -СЮЙГЕНИНГЧА АНГЫЛА -СЕЗИМИМЕ-ОЮМУМА -ФАРЫЗ ДА, СЮННЕТ ДА... -«КЪАЗАКЪ БЁРЮ» ДЕФТЕРДЕН - (1993-1994) -БАШХАЛЫКЪ -КЪЫЛ КЪОБУЗНУ ГЫЛ КЪОБУЗ ЭТГЕННГЕ -ДЖЫРЛАЙДЫ ЗУРИЯТ БОТАШ -СЁЗНЮ ДАРАДЖАСЫ -КЪЫТМИР улу БОЙНАКЪ -ЭКИ СУРАТ -ОЛ КЪУТАС ЧАЧЫНГ ЭСИМЕ ТЮШСЕ... -ЫРДЖЫ -АЛАНИЯБЫЗ ДЖАНГЫДАН КЪУРАЛЫР Хар бир эл - Элия, Хар эли - Элия. Эл ие - Элия, Кёк ие - Элия. Джазгьы азанчы - Элия. Элия кёзлю таулу, Элия сёзлю таулу, Тау кёлю - Элия, Джашасын Элия! Джерге келме, Элия. Кёкден энме, Элия. АЗАНЫНГ ючюн сау бол. Ауазынг ючюн сау бол. Гюрюлдейсе сен Кёкден: Таулу халкъы азат бол, Тейри адамы азат бол! ЭКИ ДЖАНЫНА ДА КЕСГЕН КЪЫЛЫЧ Мийик кёк кийиМ Таза Ай а азаТ Намаз иги замаН Аллах иги халлА Дебет мыйым тебеД Къуллукъ эте ангА Ангы - ынгА Намаз керек замаН Заман керек намаЗ Намаз иги замаН Аллах иги халлА Къач чаКъ Къышы ышыКъ Къош ити джоКъ Агьач юйю чагьА Ара къабакъ шоШ Къар аКъ Ара къарА Ити калаК Къалакъ тоТ Къазакъ улУ УлУ Кёк уллУ АшА Ачлыкъ къылчА ЭтЕ Ауа-сауА УлУ Кёк уллУ Ай а къазаКъ УлУ. БИЗДЕН А НЕ КЪАЛЫР ТУУДУКЪЛАГЪА? Аналадан Ана тил къалды, Аталадан Ата джурт къалды, Ариу табигьат, кийик саулукъ къалды, Къан-джан тазалыкъ къалды, Адет-намыс, адамлыкъ къалды, Баш бошлукъ, эркинлик къалды, Бирлик къалды, къраллыкъ къалды. Бизден а не къалыр туудукълагьа? СЕН ЭНТДА ДЖАШНАРСА... Анала кетселе да Ана тил къалады, Атала кетселе да къалады Ата джурт! Дуния кёзюудю. Бизники тёзюудю. Сен энтда джашнарса Таулу халкь, Алан джурт! КЪАЗАКЪ БЁРЮ, БЁРЮ ТОН ДА БОЛДУМ Орта Азияны бачхасында туудум, Къычырыгъым уятды Евразияны. Поэзияны къазакъ бёрюсю болдум, Бёрю тону да болдум Поэзияны. Къарачайлы эркиши болгъаны ючюн, Джанлыдан да эрши кёрдюле. Джандет джуртун къолгьа джыяр ючюн, Джесирлеб, тюзлеге сюрдюле. Кау-куу этиб чачдыла анда, Артда бирге джыйылыры къалмазча. Къарачай деб не тил, не миллет Джер джюзюнде ёмюрде болмазча. Бойнубуздан тагъылгъан ит болгьандан эсе, Бёрю болургъа разы болдукъ, Къул-къарауаш болуб джашагьандан эсе, Ёлю болургъа разы болдукъ. Не айтырыкъ эселе да ахратда, Джашаугъа, заманнга кёре тюрлендик. Дуния ит болуб чабхан сагьатда, Биз да бёрю болуб чабаргъа тюзелдик. Тас болмай къайытдыкъ ызыбызгьа - Кавказыбызгъа къучакъны джая. Минги Тау этегинде бёрю улугьаны Джауларыбызны энтда санларын къыяд. Бизге энтда джанлыгъача къарайла, Бир кишиге болмасакъ да хыянат. Бойсунургъа унамагьан миллетбиз - Къарачай халкъ уллу Аллахха аманат! Бюгюнюбюзню, тамблабызны да эсгере, Эсгере кёбюбюз къалгъан Азиябызны, Поэзиябызны къазакъ бёрюсю болдум, Бёрю тону да болдум Поэзиябызны. ИШ ТЫНДЫРМАЙ ЁЛМЕЙИК Уллу ишле этерге Къоймайды бизни джашау. Ууакъ-тюек къайгъыда Кетиб барады заман. Ким Къарачай шахарны Излей эди джасаргъа, Ким халкъыны юсюнден Тарих китаб джазаргьа. Бирини да мураты Толмагьанлай барады. «Секир токъмакъ, ур токъмакъ» - Къайгьы кючлеб турады. Къарын къайгьы, юс къайгъы, Джер къайгъы, да юй къайгъы Аягьынгдан алады. Ненча фахму ичинден Кюйюб кёсеу болады. Бу болумда бармазла Санат къууанчла, тойла. Ёмюрде да чыкъмазла Ол Пушкинле, Толстойла. Хей, бу къыйын, терс джашау Кёб фахмуну тюб этди. Хакъ-Халкъ Джырчы - Сымайыл да Ол затха джарсый кетди. Аны да аямад джашау, Бизлени къой, Аны да. Ол а - башхасы джокъ - Поэзиябызны джаныды. Алай а, бизге къалай Джашаргъа кереклисин, Чыдаргъа, кюреширге, Джазаргьа кереклисин Осият этиб кетдиле Кязим, Сымайыл, Къайсын. Ол закийледен-файгьамбарладан Таш бла тюйюлмеген къайсыд? Алай а, таш бла ургъанны да, Аш бла урдула ала. Джуртха джанлары къурман, Халкъ деб, турдула ала. Тилибиз, сыйыбыз ючюн, Тин къазауат этдиле. Миллетибиз дегенлей, Ол дуниягъа кетдиле. Кюрешдиле бизни ючюн, Джанларын къурман этиб. Биз сыйлайыкъ аланы Сёзлерин Къуран этиб. Не къазауат, не сюргюн Бюгалмады аланы. Биз тыйыншлы болайыкъ Шыйыхларына тауланы. Арбаз къынгырд демейик, Къалам джазмайд демейик. Уялайыкъ аладан - Иш тындырмай ёлмейик. Джер бла Кёкню арасында, Халкъ бла Хакъны арасында Биз келечи болалсакъ, Халкъыбызны Джазыуун, Аллах айтыб, джазалсакъ, Тыйыншлы бола да кетербиз «Джаз - Джазыу - Джазыучу» деген атха. Сакъ болайыкъ къуру да, Халкъны Халкъ этген затха. Дин, тил, джурт, тарих, адет - Бу бешисини бирлигид Халкъ, кърал деб къуратхан - Ол кимге да белгилид. «Хасауканы» джазгьанны Юзюгюнден болайыкъ. Къарыусуз сылтауланы Къахмелеге къояйыкъ. Нартладан, аланладан Джукь бар эсе джюрекде, Тюк алырбыз джунчумай, Учхан къушдан ма кёкде. Аны бла джазарбыз, Дауларбыз хакъыбызны. «Хайт» десек, Аллах берир Муратын халкъыбызны. СЮЙГЕНИНГЧА АНГЫЛА Чарх «харх» этиб тёнгереди. СЕЗИМИМЕ-ОЮМУМА Сёз белляугъа бёлейим, Китаб болуб кёрейим, Халкъгъа джараб кёрейим, Сенден алгьа ёлейим. ФАРЫЗ ДА, СЮННЕТ ДА... Аллах бирди, Файгъамбар хакъды, Дуния хаухду - Ишек джокъду. Киши да къаллыкъ тюлдю бу дунияда, Бу дуниядан файгьамбарла да кетгендиле. Аллахны келечилери - ала - Адам ючюн къазауат этгендиле. Адам улуну къутхарыргъа кюреше, Кеслери кёб къыйынлыкъ, азаб кёргендиле. Джанларын-къанларын бизлеге юлеше, Файгьамбарла алай джашагьандыла, ёлгендиле. Бизге да алай джашаргъа керек - Бир-бирибизни кёлтюре, джакълай. Бир-бирибизге болгъанлай билек, Амандан кесибизни, хоншубузну да сакълай. Кюрешейик алай джашаргъа. Иннетибизни - ишибизни Аллах-адам да джаратыр кибик. Бу дунияда къысха ёмюрюбюз Ол дуниябызны да джарытыр кибик. «КЪАЗАКЪ БЁРЮ» ДЕФТЕРДЕН (1993-1994) БАШХАЛЫКЪ 1 Поэзиябызны Мен - ёз джашы, Сен - кёз джашы... Башхалыгьыбыз олду. 2 Мен къобузда къылны кёрдюм, Сен къобузда гылны кёрдюнг - Башхалыкъ олду. 3 Ол а, къобузда Къылны, гылны да тюл, - Кёкню кёрдю, Кюн таякъны кёрдю. Айтыр сёзюн Аллах ауузуна салды - Насыб берди, къанат берди. Ахырында, Ол Поэзия ючюн Джанын берди. Поэзияны Ёз джашы да тюл, Кёз джашы да тюл, Джаны болуб къалды. Башхалыкъ андады. КЪЫЛ КЪОБУЗНУ ГЫЛ КЪОБУЗ ЭТГЕННГЕ Къыл къобузунгу гыл къобуз этдинг сен... Сокъурансанг да, Ёлтюрген заманынгы артха къайтаралмазса, Сатылгъан, джоюлгъан фахмунгу Энди бетин чыгьаралмазса, Джыйгъан байлыгьынгы уа - Джыргъа, назмугъа, макъамгъа буралмазса: Къаядан тюл, джашаудан тюл, Поэзиядан, Поэзиядан кетдинг сен. Хоу, Къыл къобузну гыл къобуз этиб къойдунг сен. Фахму кьудретинги, ёзден бетинги джойдунг сен. Къыл къобузну къул къобуз этдинг сен, Иймандан чыкъдынг- Поэзиядан кетдинг сен. Ай медет а... Джети къат кёкден кетдинг - Аллах берген фахму бла Ибилисге къуллукъ этдинг. Хей, Кюн къобузну кюл этген джарлы, Джандетин джаханим этген джарлы! Кимден да бек кесинг кюе болурса... Джазгьанымы джылай джаздым, окъурса. ДЖЫРЛАЙДЫ ЗУРИЯТ БОТАШ адамчыкъладан, Адамладан да суууб, Таш болуб бошагъан эди джюрегим, таш. Алай а, джырлагьанында Зурият Боташ, Джаз, узалсам джетерча, кёрюндю джууукъ. Кюн тутулгъан ачылгьанча болду, Тауусулгъан Ай, джарыб, ызына толду. Джулдуз Кёкден тюшерча болуб, къарады - Зурият Боташ Джерде алай джырлады. Джер джылыу, кёк тылпыу да бирге, Нюр макъам, кюн ауаз да бирге. Ёмюрде эшитмегенме аллай ауаз - Гюл бачханы сылаб ётдю аяз. Джанкъылычладан согьулгъан ауаз - Ма Зурият Боташны сураты. - Аллах, бер дедим,- аны муратын, Халкъгъа керек фахмуну ая. - Бу къайсы халкъданды, къайсы джуртданды деб, Сейир болдула тынгылагъанла да. - Къарачай джуртдан къарачай къызды деб, Ёхтемлендим Нью-Иоркда, Стамбулда да. Кёб къарачайлы Зуриятха тынгылаб, - Биз да халкъбыз, адамбыз, - делле. Ма аны ючюн сау бол, Зурият, Деуле эталмагъанны этесе, деуле. СЁЗНЮ ДАРАДЖАСЫ Айтылгьынчы - сёз мени къулумду. Айтханымдан сора - мен аны къулума. Алгъа - сёз ызымдан келеди, Артда сёз аллымда барады. Назму алай къуралады. Сёз - менден онглуду. Сёз - менден тамадады. Мен сёзню сыйлайма, Сайлайма, Алай а, ангылайма: Сёзде барды Ёз. Сёз - Ёз. Сёзю-Ёзю болгъанды Шайыр. Сёзю-Ёзю болгъанды Адам. КЪЫТМИР улу БОЙНАКЪ Къытмир улу Бойнакъ - тулпар туугьан басхан парий, Кёб къазакъ бёрюню джетиб, тюбге басхан парий, Джыйын джанлы бла да джангыз кеси талашыргъа базгъан парий, Минги парий - Къытмир улу джигит Бойнакъ. Ит джыл туууб, кюнден-кечеге ёсдюнг, Тонгуз джыл кёб кьабанны-амантишни кесдинг. Чычхан джыл чычхан огьуна иймединг стауатха, Ёгюз джыл уста болдунг, хазыр болдунг къазауатха. Къаблан джыл тенглик этдинг къабланлагъа. Къоян джыл сен джакъ болдунг къоянлагьа. Сарыубек джыл Кюнню, Айны джелимаууздан къутхардынг, Джылан джыл а - уу джыланланы бирин къоймай джылатдынг. Ат джыл, эчки джыл малла тюзде да къалдыла, Сен саулукъда ала кюушеннгенлерин бузмай турдула. Маймул джыл, хораз джыл да гёзетчилигинги къоймадынг, Джуртха джау джибермединг, ёзден бетинги джоймадынг. Ит джыл келди чархча тёгерек айланыб, Къарачайда, Малкъарда атынг айтылды сыйланыб. ...Сени ёлтюрдюле асры къайыр болгъанынг ючюн, Джуртунга, миллетинге хайыр болгъанынг ючюн, Халалны харамдан, акъны къарадан айыргъаньнг ючюн, Джанынг - Кёкден, къанынг - ёзден болгъаны ючюн, Ёзденликни-Эркинликни джакълагъанынг ючюн. Ёлтюрдюле ханнга, патчахха чабханынг ючюн, Ала салгъан амантишлени къабханынг ючюн. Ёлдю Бойнакъ - ёзден атадан-анадан тулпар туууб, Минги Тауну бузларын эмиб ёсген парий, Кёб сатлыкъны-амантишни богьурдакъларын кесген парий. Энди бош итле кёл кенгдирелле къош итге - Аны акъылсызгъа, оюмсузгъа тергейле. «Стауатны сайламай, бизнича базукну сайласа, Бюгюн да джашаб турлукъ эди, - дейле, - Ол болгъанны джау этиб кетди бизге, Аны дертин энди бизден аллыкъла. Кючлюлени чурукъларын джалайыкъ, Къытмир улу Бойнакъны аманлайыкъ - Ол заманда биз сау-эсен къаллыкъбыз, Таб, чын, саугъа, къуллукъ да аллыкъбыз. Сюйген джерлерине элтиб бизни такъсынла, - Джурт да, джукъ да керек тюлдю бизге. Джангыз аллыбызгьа бирер сюек атсынла, - Аны кемирейик да, къуйругъубузну булгъайыкъ. Джёбелейик, къансыйыкъ - гаджилеге ушайыкъ, Алай бла башыбызны сакълайыкъ. Итча чабханыбызны, юргенибизни да кьояйыкъ - Бойнакъны юзюгюнденди деб, аман атха чыкъмайыкъ. Кючлюлени тиллерин, адетлерин алайыкъ - Парийча тели, шашхан болмайыкъ». Джуртларындан, халкъларындан эсе, Ана тиллеринден, азатлыкъдан эсе, Была сынджырны, сюекни сайладыла, Къул джашауну, къул халини сыйладыла. Не адетди артыкълыкъгъа бойсуннган, тёзген? Къалмагьанмыд бу джуртлада бий, ёзден? Бизнича тюлмюлле ингилиз, чууут, орус-орман? Ким ючюн, не ючюн этди Бойнакъ джанын къурман?! ЭКИ СУРАТ Суу-сурат заманынгы эсге тюшюре, Сын-суратынга къараб турама. ОЛ КЪУТАС ЧАЧЫНГ ЭСИМЕ ТЮШСЕ... Алай насыблы эдик ол чакъда биз - Кюнча джарыта эди Ай да. «Энтда эки балам бир-бирин табдыла»,- деб, Къууана болур эди Къарачай да. Насыбыбызны билмедик сакълай - Тенгден тутулдула Кюн, Ай да. Бюгюн меннге не айта болур, Бизден алданнган Къарачай да. Акъылманлыкъ эталмай кесим Насыбымы джибердим къолдан. Болмазед уллу терслигим-терсим - Болгъанны кёрейим джазыудан, Болгъанны кюрейим джазыугъа. Алай а, ол къутас чачынг эсиме тюшсе, Бармакъларым огьуна сынсыйла. Къазакъ бёрюле бары джыйылыб, Мени джюрегимде улуйла. ЫРДЖЫ Джашау - Джаханим бла джандетни айыргьан ырджы. Ол ырджыда къозгьалгьан къумурсха тёбе - Адам улу. АЛАНИЯБЫЗ ДЖАНГЫДАН КЪУРАЛЫР Не къалды бизге аталадан, Ол тулпарладан - атлыладан? - Ана тил, Ата джурт джетди бизге аладан - Тюрк тилли, сары шинли, алакёз аланладан. Асхакъ Темир къырса да, тыйса да таргьа, Зорлукъ бизни юлешсе да Къарачайгъа, Малкъаргъа, «Ой Алан» деб, сёлешебиз бир-бирибизге биз, Аланла болгьаныбызны билебиз биз. Ахырзаманнга дерими турлукъду былай - Минги Таууна керилиб Малкъар-Къарачай? Къараб, башхала кючлеген тюзлерине, Башха заманла кёрюне кёзюне? |