|
-ТИЛЕК -САЛАМ АЛЕЙКУМ, АЛАНИЯ - - КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР -ХУНА -НАЗМУЛАГЪА ТАМЫЗЫКЪЛА -ТАШ БЛА ТЕРЕК -АЙЫБ ЭТМЕГИЗ, БИР КЪУЧАКЪЛАЙЫМ -КИМБИЗ? КЪАЙДАНБЫЗ? БАРАБЫЗ КЪАЙРЫ? -МЕН НАМАЗ КЪЫЛАМА -БИЯГЪЫ СЕЗИМЛЕНИ КЪУРШОУУНДА -КЪАРТАЙМАЙДЫ ЭРКИШИНИ ДЖЮРЕГИ -ДЖАРЛЫ ЭГИЗЛЕ... -БИЯГЪЫ КЪЫЗ ЧЫКЪДЫ АЛЛЫМА -МЕНИ ДЖЮРЕГИМ УЛЛУДУ ДУНИЯДАН -«ЁЛДЮМ»,- деб, АЙТМАЗЕМ МЕН -ТЕРЕК - АДАМ УЛУ КЪАРАЙДЫ ЁРГЕ -КЪУУАНЧ КЕЛТИРЕДИ МЕННГЕ Огьай, таулучукъла ёсюб джетерле, Ала халкъларын азат этерле. Терслик тая, таркъая хорланыр, Аланиябыз джангыдан къуралыр! ТИЛЕК Халкъым меннге: «Джашагъаны, ёлгени да Эрча», - Дерча, Алай бир кюч, онг бер меннге, Аллах! САЛАМ АЛЕЙКУМ, АЛАНИЯ - КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР Амантишлеге къаным къызыбды, Къолум къолума этеди орча... Бизни бюгюннгю болумубузну кёрсе, Аз бек джюрексинмез эди Къарча. Ол кёб ёмюрню мындан алгьа Айтды: «Халкъбыз, хорланмазбыз, - деб. Тойгъан джуртдан - туугъан джурт иги, Дуния малгьа алданмазбыз»,- деб. Атыб къуллугъун, байлыгьын да, Кёзбау насыбны кюйдюрюб, оюб, Джыйыны бла Джуртха къайытды Мисирин, Къырымын да къоюб. «Алан къралыбыз чачылгъандан сора, Тюзлерибизге - башхала ие. Алай а, таяныргъа тауларыбыз бар», - Деди Къарча къашларын тюе. Сауут-сабасын тешмегенлей, Кече-кюн да алай джашады. Ат юсюнден тюшмегенлей, Ёмюрюн да алай бошады. Ол юретгенча джашадыла Ачемез, Татаркъан, Къара-Мусса да. Сансыз этиб къоймадыла ала, Къызылбекле, тамлыла кенгтин озсала да. Ол юретгенча джашадыла Хасаукачы Умар, Къайтукъ улу Джатдай да. Кёк джашнагьанча кёрюне турду, Кёлюбюзню, элибизини джарыта турду, Чабхан джауну уа элияча урду, Тау этегинде джигитлик джашнай да. Алай бла ёмюрле узагъына, Тюшмей кёлсюзлюк тузагьына Тулпар юзюк джашай келди. Чыгъыш ханы, Баты ханы да, Асхакъ Темири, орус патчахы да Кетдиле. Къурч-Сталин да ёлдю. Халкъыбыз а - сауду. Шукур Аллахха! Ёлет, эмина да къыра бизни, Империализм, коммунизм да къыра бизни, Джыйырма биринчи ёмюрге джетдик. Джандетли болсунла нарт ата-бабала - Джурт, тил джетди бизге аладан. Бизден а не къалыр туудукълагъа, - Энди ёмюрде джашарыкълагьа?! Джазгьы джабалакъгъа ушаш джауады къар. Эски джолну, джангы джолну да джабады къар. Джыйырманчы ёмюр тауусулады, Салам алейкум, Алания - Къарачай-Малкьар! ХУНА Сюйюбмю болгъанла дейсе, Ташла да хуна. Аланы келишген джанларын Табханды уста. Ала бир-бирин тутарча Табханды лагьым. Ёмюрле къатылмазча Ишлегенд къала. Мен ол таш устагъа Урама баш. Алай а анга бойсунмагьан Ташлагьа къарайма. Ала излемейле сыныб, джонулуб, Сыфатларын тас этиб, Энчиликлерин тас этиб, Тюб болуб къалыргьа. Излемейле кимге болса да Юй тюб болургъа. Ма аны ючюндюле ала Къаты да , тюрлю да. Хунагьа джарашмагъан ташладан Хуна ишлерим келеди. Аллай хуна киши ишлеялмагьанд, Аны да билеме. Мен а ишлерикме. Не ючюн десенг - Аланы ангылайма. Мен кесим да хунагьа джарашмагъан Ташлагьа ушайма. Аллай ташладан ишлерикме Мен хуна назму. Аллай сёзледен тизерикме Мен назму хуна. Хар бир ташны, хар бир сёзню Чыгьарча бети. Амма, ол сыйдам болмаз - Алайд адети. Ангыламагьан - сёкмесин, Башхады джюрек: Джюрегими сыфаты - Таш бла Терек. НАЗМУЛАГЪА ТАМЫЗЫКЪЛА 1 Муратым: Къазакъ бёрюледен джыяргъа джыйын джанлы, Хунагьа джарашмагьан ташладан ишлерге хуна. 2 Джангыз Терекни кесгенча кесселе да мени, Сёзюм Къадау Таш къалгьанча къалыр. 3 Тёнгегибизни къобарсала да Джаркъа-джаркъа, Къызбайла да батыр болдукъ, Къоркъа-къоркъа. 4 Бюгюн эталлыгъын тамблагъа къойгъан - Суудан тутуб къаядан салыннганчад, Джашлыгъын, саулугъун бошуна джоюб, Артда аланы табмай ахсыннганчад. «Тамбла этерме, таблыкъ бла этерме...» Неге алдайма кеси кесими? Тамблам болурму, таблыкъ да тюшерми Къалгъан ишге къар джаумаз кибик? Бусагьатда уа саума, ач-джаланнгач тюлме, Башыма бошма - джулдузма, Кюнме. Ата джуртумда ана тилимде Кёлюмдегин айтыргъа эркинме. Хар къуру да берилиб турмайды быллай насыб, Хар кимге да берилиб бармайды быллай насыб, Хар къайда да берилиб турмайды быллай насыб Бу джарлы, джаралы, къыйынлы дунияда. Дуния - хаухду деб, къарай билейик, Ёлгеннге, туугьаннга да. Этерибизни бюгюн этейик, Тамбла - тубандады. 5 Джерден чыкъкъан кюн таякъла - бусакъла, Джерден тийген ай джарыкъ - къайын чегет. 6 Сууну да эки джагьасы Бир-бирин сюймей элле. Эки джагьасына орча этгенча, Барады къобан суу. 7 Джюрек джараланы таблары - харифле. 8 Сени кёргенли: Джаным - санат, Саным - къанат. Кёз джарыгьым, Сёз джарыгъым да СЕН. ТАШ БЛА ТЕРЕК Ёхтем бол, Ёзден халкъны туудугьу, Башынгы ёрге тутуб джюрю, Къарчалай. Сени къанынгдады баш насыб - эркинлик, Ол эркинлик, мийиклик, ёмюрлюк да - Къарачай! Сен ант этиб, Таякъ тюбюнден ётюб, Артда, джолда, къошулмагъанса юзюкге. Бир адамгъа, бир джорукъгъа баш урма, Бойсун джангыз бир Аллахха - Тюзлюкге. Кёкден тюшген ол джулдуз таш - Къарачайны Къадау Ташы. Сыйлы кёргенд сени Къарча - Тейри халкъны тюнгюч джашы. Кёкге баргъан Джангыз Терек - Джуртда айтылгъан уллу тилек. Ана тилек, сыйлы тилек, Сабий кёб бер, Джангыз Терек! Сабий туусун, ёссюн, болсун Къадау Ташча деменгили, Терек кибик да ёсюмлю. Джер бла Кёкню байлаб турсун. Бизге керек, бизге керек, Къадау Таш бла Джангыз Терек! Тыбыр таш да, сын таш да - Къарачайда Къадау Ташдан. Агьач бешик да, сал агьач да - Джуртда Джангыз Терекден. Таш бла Терек - Джан бла Тёнгек. Джер да джууукъ, Кёк да джууукъ. Кёк бла Джер Джаратды Сени - Тейри Адамы, Хорланмазса Сен! Меккя, Медина да - Туугъан джуртунг, Аны сакълай, Сакъланырса сен! Аллах айтса, Сакъланырса Сен! АЙЫБ ЭТМЕГИЗ, БИР КЪУЧАКЪЛАЙЫМ Назмум кишнеб, бойнун къынгыр буруб, Энди бир да «Ра...», «Фа...» деб, чабмаз. Сизнича къызланы суубаш Поэт энди Къараб кёрюрге да табмаз. Кетди Ра..., Фа... да кетди - Къанатларым джокъ энди мени. Энди учар, джырлар кёлюм къалмад - Джазым да кетди, джайым да кетди. Заман чархын ызына бурургъа Мадар болмазмы? Ра..., айтчы. Айтчы, Фа... . Тынгыласагьыз да, Багъалысыз менге ол Кюнча, Айча. Ол кюнледеча багъалысыз меннге Ра ... - Кюнюм, Фа... - Айым. Сиз олсагьатда джазгъан къагьытланы Айыб этмегиз, бир къучакълайым. КИМБИЗ? КЪАЙДАНБЫЗ? БАРАБЫЗ КЪАЙРЫ? Адам деген неди? Адам улу неди? Айт, гюнах неди? айт, неди сууаб? Джурт, халкъ деген - неди? Хакъ деген неди? Бу соруулагъа ким берсин джууаб? Биз кимбиз? къайданбыз? барабыз къайры? Тууабыз, джашайбыз, ёлебиз - кетебиз. Кемириб турма да , тохтачы къайгъы, Алда джарыкъ кёрмей, дыгалас этебиз. Биз кёрген: джашауну ахыры - ёлюмдю. Ёлюмден сора уа бармыд тирилиу, джашау? Кёрген, билген бар эсе, айтсын, тюшюндюрсюн... Аллахны келечилерими? Алагьа - махдау. Сыйлы китаблада джазылгьан керти эсе, тюз эсе, Файгьамбарла айтхан тюз эсе, керти эсе, Джюреклерибизни буруб Кябагъа, Нек тюшюнюб къалмайбыз, кьайытыб тобагьа. Кесибиз кёрюрге кераматыбыз джетмейд, Кёргенлеге ийнаныргъа ангыбыз джетмейд, Илму бла тинтерге фахмубуз джетмейд, Диннге таяныргьа ийманыбыз джетмейд. Биз кимбиз? Къайданбыз? Барабыз къайры? Джаратхан бизни не деб джаратды? Джашауубузну магъанасы недеди, неди? Биз кимбиз? Къайданбыз? Барабыз къайры? МЕН НАМАЗ КЪЫЛАМА Къолгъа къалам алырдан алгьа, Сеннге салам иерден алгьа, Абдез алама. Алай а, Сеннге мёлеккеча къараб, Кёкгеча къараб, Ассы болама. Ёзге кёлюмю джашырыб къоялмам, Джюрекден айтылгьан сёзлериме кюлме - Аллахны эм сыйлы мёлегине да, Джандетде хур къызланы бирине да, Мен сени ауушдураллыкъ тюлме. Сюймеклик къуруй барад дегенлени, Кюн да суууй барад дегенлени Гюнахлары кеслерини болсун! Сууумазлыкъ Кюн - мени джюрегимди, Кюн таякъла - сёзлеримдиле: Дуния джылыудан, джарыкъдан да толсун! Къолгъа къалам алырдан алгьа, Сеннге къагъыт джазардан алгьа, Сеннге назму джазардан алгьа, - Абдез алама. Кёкге кёлтюрюлюб баргьан сагьатда да, Джерге эниб келген сагьатда да, Мен сени кёргенча болама. Аллахны эм джумушакъ, эм ариу, эм иги сёзю Тиширыу болгьан болур деб турама. Джаным, сен болгьан болурса деб турама. Сюймеклик да бар, кюймеклик да бар, Аллаху акбар! Мен намаз къылама. БИЯГЪЫ СЕЗИМЛЕНИ КЪУРШОУУНДА «Терезеден тиед Кюн, Терезеден тиед Ай», - Деб джазаем назмула, Насыблыем ой къалай. Ол Кюнюме-Айыма Кёк болалмады кёлюм. Сора нек къалад кёлюм - Къыз кетди деб башхагъа. Мен джазымы-джайымы Къысалмадым кесиме. «Бир абыннган - минг сюрюнюр» Ол да келмед эсиме. Анам - кёрде, къыз - эрде... Джазыу сынады къалай. «Мен сени блама. « Хайт» де, Чыда», - деди Къарачай. Мен келсем да сал болуб, Къарачай, сен сау болуб, Ёллюк тюлме, билеме, Ёксюз тюлме, билеме. Сени ючюн джашамагьан - Ол не насыб кёрлюкдю?! Сени ючюн ёлмеген а - Ким, не ючюн ёллюкдю?! Сенден тиед бизге Кюн, Сенден тиед бизге Ай, Мени Тёрем, Тейрим да - Къурейш халкъым - Къарачай! КЪАРТАЙМАЙДЫ ЭРКИШИНИ ДЖЮРЕГИ Къартаймайды эркишини джюреги, Джюз джылда да - тиширыудад кёзлери, Джашнай турады, джашлай турады кёлю. Ахыр кюн да бёрюлей къалад бёрю. Чайналгьан сёз джансыз болад, берч болад, Къачхы къаудан а къабыныргъа ёч болад. Таркъаймайды сюймекликни кёзлеую, Къартаймайды эркишини джюреги. Башыбыз турса да чал болуб, Ариу тиширыула сау болуб, Джокъду бизге къартлыкъ, тынгы. Тиширыуду эрни тангы. Кюню-кечеси да - тиширыуду, Тосу, бийчеси да - тиширыуду. Ол сау болуб - сезим шынкъарт джукъланмаз, Эр джюреги не къартаймаз, не къанмаз. ДЖАРЛЫ ЭГИЗЛЕ... Къагьыт этдиле Терекни дуккуллаб. Къагьытха тюшюрдюм Джюрекни назмулаб. Мен умут этгенча джукъ тюрленмеди терк. Ой джарлы эгизле - Джюрек бла Терек! БИЯГЪЫ КЪЫЗ ЧЫКЪДЫ АЛЛЫМА Къар. Сууукъ. Кесим да - джангыз, Алай а бир от тюшдю къаныма - Къар тюбюнден чыкъгъанча джанкъоз, Бир джаланбут къыз чыкъды аллыма. Дуния тонлагъа чырмалыб, Таб тон тюбюнде къалтырай, Бу къыз а къарады ышарыб, Къара кёзлери джылтырай, Сора зауукълу, тауушлу кюлдю - Акъ дуниягьа, гюл урлукъ себгенча. Аны ызындан чабарым келди.... Джылла ётдюле андан бери ненча. Къар. Сууукъ. Биягьы мен - джангыз. Алай а ёрген тюшдю къаныма - Къар тюбюнден къарагъанча джанкъоз, Биягьы къыз чыкъды аллыма. МЕНИ ДЖЮРЕГИМ УЛЛУДУ ДУНИЯДАН Мени джюрегим уллуду дуниядан, Чексиз Сюймекликни кесиди ол. Кёк бла Джулдузла - аны сураты, Джети къат сезимни, сёзню Иесиди ол. Аны ангыларыкъ, анга тыйыншлы Къыз болурундан юзгенме умут. Кеси кесини джылауун эте, Ашхы джауду да, тас болду булут. Сенде болгьан санланы кёрюб, Сенде болмагьан да халланы бериб, Умут этдим табдым деб, Сени, Дуния насыбым тутду деб, мени. Болмады. Тюрленмеди джукъ, Ётгенлигиме тенгизден-теркден. Назму тизгиним да - башхасы джокъ - Окъ тийген къанатлы кёкде. Халек болса, болмаса да аууш, Джюрек дегенинг ёмюрден бери - Ай джарыгъында тай кишнеген таууш, Не къуругьан кёлде улугьан бёрю. «ЁЛДЮМ»,- деб, АЙТМАЗЕМ МЕН Къарачай къралны байрагьын Олимп оюнлада болса да, Бир такъыйкъагъа болса да, Гимн согьула, кёлтюртсем, Андан сора, ёлсем да, Ёлдюм деб, айтмазем мен. ТЕРЕК 1 Кёгетлерин къаргъа-къузгъун ашайды, Бутакъларын кемирелле эчкиле. Ол а - Эрча - ынгычхамай джашайды, Тура эсе да, джашау оту ёчюле. Аякъ юсде ёлед, Эрча, Терек да - Джау аллында бюгюлмейин, букъмайын. Ол Терекден бизге бир джукъ джукъмайын Къалса, сора бизге «Адам» дерге керекмед? Мени кёзюме кёрюнеди: бу Терек Бир тулпар ёлюкню джилигинден ёсгенча. Титирейди олсагьатдача джюрек - Терекни тюл, къама аны, энтда аны кесгенча. Джауу да кёб, дауу да кёб, джагъы - джокъ, Ачыкъ джерде джангыз ёсген Терекни. Мен къарайма къыйынлыгъа айтмай джукъ: Ол суратыд менде болгьан Джюрекни. АДАМ УЛУ КЪАРАЙДЫ ЁРГЕ Мийиклик, Тазалыкъ, Эркинлик белгиси Тауланы башыды Минги Тау, Джанкъылычны къыныды ёзен суу, Рух къудретни кьайнагьыды ёзден халкъ. Минги Тауну джурт да, байракъ да этиб, Тейри бизни ётдюргенди тёрге. «Къарачай-Малкъар» деб, айтылгьанлай, Адам улу къарайды ёрге. КЪУУАНЧ КЕЛТИРЕДИ МЕННГЕ |