|
-КЮЧЮК ХАНЫМ -ХАЛКЪЫБЫЗ ДЖАШАР -САГЬЫШ ЭТСЕНГ... -ТАУЛА бла ТЕНГИЗ -ДЖАШАРЫМЫ ДЖАШАДЫМ -ДЖАЗЫУЛУ КЪАЯДА НАРТ ТОЙ -29 .07. 1996 Тюркие, Джазыулу Къая эл. - КЪЫЗ ДЖУРТХА КЪАРАБ ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ -Ноябрны 25, 1996дж. -СЮЙМЕКЛИКГЕ - ХАРС ! - КЪРАЛЛЫКЪ КЕРЕКДИ -БУ ДУНИЯДАН КЪАЧАН КЪАНАР КЁЛЮБЮЗ?! -КЁЛ бла ЧЁЛ -02. 02. 1995 -ТАМЫЗЫКЪЛА не да НАЗМУ УРЛУКЪЛА -ДЖЕРНИ ЮСЮНДЕН КЁКНЮ ЮЧ ОЮМУ -КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР КЪРАЛ эмда АНЫ БАЙРАГЪЫ -АЛЛАХ АМАНАТЫ БОЛ, КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР -КЪАЧ ЭСЕМ ДА, КЪАЧМА! Табигьатны бишген кёзюую, Алтын кямарын тешген кезюую, Джер тёшекге тюшген кёзюую - Къач - къууанч келтиреди меннге. Тиширыугъа ушатама аны, Кюн тылпыу этеди саны, Кюз джашыныб турад къойнунда, Къач къууанч келтиреди меннге. Гендже тайгьа ушай эди джаз, Джеттен къызгъа ушай эди джай, Къайнай тургьан Тишируду къач а, Къач къууанч келтиреди меннге. Турна джыйын тынгымы буза, Башым бла, джюрегим бла да ётдю. Арбазда уа къайнайды боза - Къачхы тойланы заманы джетди. Табигьатны бишген кёзюую, Алтын кямарын тешген кёзюую, Къучагъыма тюшген кёзюую - Къач къууанч келтиреди меннге. КЮЧЮК ХАНЫМ Кючюк Ханны гендже къызы Кючюк Ханым, Сени кёргенли нюрден толгьанд бёрю къаным, Сени кёргенли отха тюшгенд темир джаным. Ол эрийди гюрбеджиде темир кибик. Тюрленнгенме джау да, шох да таныр кибик. Мени кёлюм - горда бычакъ, къама кибик... Тюлед бир да сынар кибик, къамар кибик. Келе келди ол Хакъ ючюн къылыч болуб, къама болуб, Энди сени - субайбелни - бууаргъа излейд кямар болуб. Къурч къылычны алтын кямаргъа сукъланнганы, Эр джюрекде джулдуз учуб, джукъланнганы. Къурч къылычны кямар болургъа, кямар бла болургъа излегени, Къазауатчы атны кече арада кёк джашната кишнегени. Кючюк Ханым, ариу Ханым, джулдуз Ханым, Кюн-гюл ханым, баппа ханым, гокка ханым, Бу дунияны тутуругьу, къудурети Кючюк Ханым, Сени кёргенли джумшаб къалгъанд темир джаным . Энди не оноу экибизге Кючюк Ханым?! ХАЛКЪЫБЫЗ ДЖАШАР Ёрюзмекча нартлары болгъан Халкъ, Сатанайча бийчелери болгьан Халкъ, Къарашауайча тулпарлары болгьан Халкъ, Бу дуниядан ёмюрде да болмаз талкъ. Абдуллахча шыйыхлары болгьан Халкъ, Умарча уланлары болгьан Халкъ, Хасаукача джырлары болгьан Халкъ, Ёмюрде да бир кишите къул болмаз. Тамыры шумерледен, скифледен, сарматладан келген Халкъ, Гунладан, булгарладан, хазарладан, аланладан келген Халкъ, Алан- Ас деб, - Къарачай-Малкъар деб, айтылгьан Халкъ, Бу дуниядан ёмюрде да тас болмаз. САГЬЫШ ЭТСЕНГ... Эркишини Заманы - Тиширыуду. Тиширыуну Аламы - Эркишиди. Алам бла Заманны байлагьан джанкьылыч - Сабий. ТАУЛА бла ТЕНГИЗ Таулада турдум тенгизни сакълаб, Тансыкълыкъ ёлтюрдю мени. Эм ахырында Сюймеклик сюрюб, Кёк тенгизге келтирди мени. Тенгиз, мен сеннге башымы атдым, Акъджал толкъунунга керилиб джатдым, Бир ауукъгъа дери зауукъгьа батдым, Акъ, Къара дерге эсиме да келмед. Акъ, Къара да демедим сени атынга, Сейир болдум Аллах берген сыфатынга. Чабакъ болуб къойнунга кирдим, Кёб ташангы, тахсангы кёрдюм. Акъджал толкъунла мени кёлтюрюб Тенгизни теренине элтген сагъатда да, Акъбаш таулагьа бурулуб башым, Нек къарагьанымы энди ангылайма. Ауушдурдум Джуртуму тенгизге... Тейри не ючюн къаргъады мени? Къарт болгъанымда уа сюйген тенгизим, Уруб, джагъагъа быргъады мени. «Сеннге алай керегед», - дедим кесиме, Тюшюнюрча, кёб зат тюшдю эсиме. Энди, джеталсам, джолум таулагъад, Мени унутхан да болур элим, джамагъат. Замансыз тургъанды талагъым мени, Ит джашау талагъанды мени. Джаным, къазакъ бёрюча, улуйду - Топрагъым тартады таулагъа мени... ДЖАШАРЫМЫ ДЖАШАДЫМ Мен джашарымы джашадым, Джазарымы уа - джазмадым. Тейринг - «кимди?»- дегенлеринде: «Эркинлик», - дерге базмадым. Хасаукачы Умарча Къазауат этиб, ёлмедим. Таулучукъланы, Къайтукъча, Кёллендире да билмедим. Алийланы Умарча, Къарачай кърал къурмадым. Байрамукьланы Джатдайча, Джауларыбызны къырмадым. Меннге ала кибик болургъа Акъылым, ётюм джетмеди. Бир къауум джигит таулуча Чечен урушха да кетмедим. Аны ючюн болур, Оллахий, Джюрегим талаб, къоймайды. Кесингден кёлюнг бир чыкъса, Джашаудан татыу къалмайды. Бугъуб къалтырай тургьандан Сермешде ёлген игиди. Бизге байракъ - Минги Тауду, Эркинлик бизге - Тейриди. Байрон, Петефи, джанларым, Кечикгеними кечигиз. Сизни джолугьузгъа кёчеме, Мени ангыларыкъсыз экигиз, Сакълай да болурсуз экигиз. ДЖАЗЫУЛУ КЪАЯДА НАРТ ТОЙ Бек батыр болургъа керекди меннге Батырбекладан ол къызны къачырыр ючюн. Джазыулу Къаяны башына чыгьыб, «Сенсе джазыуум» деб, къычырыр ючюн. Джазыулу Къая - джазыула джазылгъан Джер Болуб къалыр эсе уа, башланыб бизден. Эски Шахардан Къарачай Шахаргъа Кетейик десем, «хо» дермисе Сен? Кёкде акь булутла Кюнден къызаргъанча, Сенден къызардыла кёлде умутла. Булутла - не? Аланы джел сюрдю да кетди, Сени уа мен ёмюрде унутмам. Сен ариулугьунг бла, тебсеуюнг бла болдунг Ол кюн Нарт Тойну Бийчеси, Ханымы. Таш джюрегими эритдинг да къойдунг, Чыгъарыб берирча болдум джанымы. Джукъ айтыргъа базмайын къалдым, Бир тюшча, мёлекча къалдынг эсимде. Экинчи кере мен Сени кёрдюм Эскишехерни хастанесинде. Ой хеким къызчыкъ, ой таулу къызчыкъ, Джюрекни бир бакъ джарасын. Биз, юзюлмезча кючлю байлайыкь, Кавказ бла Тюркню арасын. 29 .07. 1996 Тюркие, Джазыулу Къая эл. КЪЫЗ ДЖУРТХА КЪАРАБ ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ Анкараны ёгретмен эвинден Сабанчы ишлетген къыз джуртха къараб, Сейирсинеме юйню мийиклигине, джарыкълыгьына да. Акътамакъла, Айджаякъла джашагъан Ол къыз юртдан, кёз къыса, тёгюледи джарыкъ. Сау болсун Сабанчы, сууаблыкъгьа деб, Джер мёлеклеге быллай джандет ишлетгени ючюн. Къыз юртну джарыгъы Кюн, Ай джарыгъындан да Джумшакъ кёрюнеди. Къыз джуртну барыб оджагъындан Къарарынг, тюшеринг да келеди. Алай а, быллай сагьышла бла Бу сыйлы кече гюнахлы болмайыкъ. Азан да намазгьа чакъыра башлады: Аллаху акбар! Сау къал къыз юрту. Къанатлы сагьышларым сау къалыгъыз. Алгъыш бирди. Бир таб заманда эсен кёрюшейик. Ноябрны 25, 1996дж. СЮЙМЕКЛИКГЕ - ХАРС ! Ол кёк мийикликге Джетмез тютюн, чарс. Харс - Сюймекликге, Сюйгенлеге - харс! Чыммакъ къарда барады Чынгай, тебсей, барс. Ёзенден чыгъады: Сюйгенлеге - харс! Къууанч, бушуу - кёзюудю, Келген, кетген - тёреди, Басар бизни да ханс. Саула уа - насыблылла, Сюйгенлеге - харс! Ёмюрледен келеди, Тутмай тютюн, чарс, Ёмюрлеге барлыкъды, Бизден сизге къаллыкъды: Сюйгенлеге - харс! Аллах айтса болмаз Сабий туугьан - аз. Халкъым джашар, ёсер: Сюйгенлеге - харс! КЪРАЛЛЫКЪ КЕРЕКДИ Суугъа - ыз, джагъа керекча, Мюрзеуге гюрбе керекча, Сюрюуге стауат, ие керекча, Чибиннге четен, бий керекча Адамгъа адам, юй керекча, Миллетге да, ол миллет эсе, Аллахдан сора, башчы керекди, Ата джурт, ана тил керекди, Байракъ керекди, гимн керекди,- Айтыргъа, къраллыкъ керекди. Кесине, джерине да ие болур ючюн, Адетине, тилине да эркин болур ючюн, Тас болмай, халкъча джашар ючюн, Къраллыкъ керекди, кърал болургъа керекди. БУ ДУНИЯДАН КЪАЧАН КЪАНАР КЁЛЮБЮЗ?! 1 Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча, Ненча затха термилесе, саначы, Кёкге, Джерге, Тиширыугъа къарачы, Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?! Бу тауланы суратларын салгъынчы, Бу сууланы макъамларын алгьынчы, Заман кетед. Мурат узакъ алгьынча, Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?! Тюзню-терсни, базман этиб, сюзгюнчю, Хакъны, халкъны, джуртну, тилни сезгинчи, Къул джорукъну, бугъоуланы юзгюнчю, Аллах, Аллах, Сен джиберме ёлюмню. Къуш заманны къанатындан тюк алыб, Ёмюрлюкден бир китабха кюч алыб, Сууаб-гюнах дефтерлеге тенг боллукъ, Джукъ джазгъынчы, Аллах, ийме ёлюмню. Бу джашаудан тансыгъымы алалсам, Ариулукъдан, сюймекликден къаналсам, Адам улуну, «чек, кърал» деб, юлешинмей кёралсам, Сора ёлсем да , мен ёлдюм деб айтмазем. «Чек, кърал» деб, турлукъ эселе уа былай, Къайгъы, къоркъуу адам джюрегин талай, Бир болалмай, таб, Малкъар бла Къарачай, Сора алкъын эртдед рахат болургъа. Амалсыздан джюрек тырнаб, сарнарча, Ненча затха термилесе, саначы, Джерге, Кёкге, тёгерекге къарачы, Бу дуниядан къачан къанар кёлюбюз?! 2. Бу сууланы макъамларын алгьынчы, Къаллай бир суу саркъыб кетди тенгизге. Чегетлени суратларын салгъынчы, Чапракълары акъдыла юсюбюзге. Мен ол къызны таукел болуб алгьынчы, Къачыб кетди. Кёлюм къуруб, аз болду. Джан джулдузум кесим къараб тургъанлай, Учду, кюйдю, къарангыда тас болду. Сууча кетди меннге берилген заман, Джаш кюнлерим кетдиле таугъа, тюзге. Энди мени учхан джулдузум, Айым Сын ташымдан къарарыкъдыла сизге. КЁЛ бла ЧЁЛ Кёл къуруса - чёл. Гюл къуруса - кюл. Кёлю, чёлю да, Гюлю, кюлю да болгьан Дунияма кёчел. Гюнахларымы кечел. Чёлюнг болур кёлюм. Кюлюнг болур гюлюм. кюнюнг болур Кюнюм. Алайсыз: Кёгюм - джулдузсуз, Айсыз. Алайсыз: Кюн - кече. Гюл - кюл. Кёл - чёл. Тынгыла. Ангыла. Гюнахларымы кечел. Сезимлерим, сёзлерим да Болгъунчу бечел, Мен къурагъан ючюнчю дуниягъа - Сюймекликден, кюймекликден да толу дуниягъа - Бизни насыблы, ёлюмсюз да этерик дуниягъа Кёчел. 02. 02. 1995 ТАМЫЗЫКЪЛА не да НАЗМУ УРЛУКЪЛА 1 Джюрекдегин айтыб ангылатхандан эсе, Кырдыкга ташны тешген тынчыракъ болур. 2 Мен сени эсге тюшюрдюм Джерни этегинде-бучхагъында: Джолукъдум да Сепкилбет къайын терекге Деу эменни къучагъында. 3 Сабий анасыны аллына чабханча, Джазны аллына чабарым келеди. 4 Чырай тёкген назмуму Сеннге къараб джазгьанма. 5 - Аю тырнакъдан таягъым, Сора нек таяд аягъым? - Излей эсенг таймазын аягьынг, Кюн таякъдан болсун таягьынг. 6 Къач. Къарылгъач уя юйню шорбатында. Мыдах болмай не этгин. 7 Кече танг арый башлагъанды, Танг да джарый башлагъанды. Джукъла, сюеме Сени. 8 Къазакъ бёрюге - джюрегиме - тынгыладым. Бу дуниядан ол дуниягьа къарадым. Чыдаялмай, Аллах эшит, улудум: Джангызлыкъмыд ёмюрлюкге къадарым? ДЖЕРНИ ЮСЮНДЕН КЁКНЮ ЮЧ ОЮМУ 1 Къоркъуулуду: Адамла джашайдыла анда. 2 Адам ушата барады Джерни къабыргъа, Кесин да - къабыры къычыргъан ёлюкге. 3. Джер - адам улуну къабыры. Къабыры къычыргъан адам улу Джашагьанды анда. КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР КЪРАЛ эмда АНЫ БАЙРАГЪЫ Тынчлыкъ джокъду. Кече-кюн да ёреме, Сени тюнюмде-тюшюмде да кёреме, Сеннге джашаууму, джанымы да береме, Къарачай даулет, Къарачай кърал. Сен - джюрекдесе, неми да унутама, Башымы, байракъны да ёрге тутама, Тауча кёрюне, джашына да тураса, Тау джумхуриети - Алан къралым. Кёрюннген тауну уа - узакълыгьы джокъ. Бу джолда бизни тыялмаз бир джукъ. Узакъдан узакъ, джууукъдан джууукъ, Къарачай-Малкъар эркин къралым. Тонгуз сюрюуге къошулмаз ючюн, Къазакъ бёрюге ушагьан халкъым, Итча бойнундан тагъылмаз ючюн, Таш башында джашагьан халкъым. Итле сюекни сайлагъан сагъатда, Сен эркинликни сайлаб кетгенсе. "Къул болмасакъ - кърал болурбуз" деб, Ант этгенлей, джашау этгенсе. Къул бла ёзденни арасын айыргьан Заман келди. Байракъны кёлтюр. Биягъы джаумуд джалкъасын къайыргьан? Башхасы джокъду - джау эсе, ёлтюр. Бурун Алан кърал болуб тургьаныбызча, Бюгюн Къарачай бла Малкъарны бир кърал эт да, Къарачай-Малкъар халкъны байрагьы Кърал байракъ болуб, чайкъалсын энтда. ...Къарачай-Малкъар къралны кёреме. Аны къушкъанат кърал байрагъы да Европаны тёппесинде чайкъалады - Аллахдан сора биринчи саламны алагъа береме, Ол Кюнню келтирир ючюн сермешеме, ёлеме. АЛЛАХ АМАНАТЫ БОЛ, КЪАРАЧАЙ-МАЛКЪАР Ыстанбул шахарда азан таууш Харам джукъудан уятды мени. Къарт, джаш да намазгьа уюду - Муслиман миллет уялтды мени. Тюркню рухун ангылар ючюн, Кел, мында межгитлени кёр. Азан таууш алай келеди, Кёкледен тёгюлгенча нюр. Тюрк тенгизге къошулмаса тау суу, Къуруб къаллыгьын ангыладым. "Аллах-Аллах, тиним-диним" деб, Дуниягьа джангыдан къарадым. Тюркде болсанг да, Кавказда турсанг да, Кеси юйюнгдесе, юркме сен. Тюрк дунияны мийиклигисе, Кавказ тауладан тюрксе сен. Тюркню киндиги - Ыстанбул эсе, Тюркню башы - Къарачай-Малкъар. Минги Тауну тёппесинден азан къычырылса, Анга Европа къой, бютеу дуния тынгылар. Мен - тюркме, таулума, аланма - Алхамдулилля, муслиманма. Джашаргьа кереклисин ангылагьанма Аллахны джоругьу бла, Къуран бла. Алай а Аллах бизни джаратханды Къауумла этиб, тил-джурт да бериб. Ма аны ючюн мен къазауат этерикме, Аланы джанымдан да сыйлы, багъалы да кёрюб. Диним, тилим, халкъым, джуртум, Сизни сакълаялсам - манга ёлюм джокъ, Къарачай-Малкъар - тилегим, джырым - Эсен бол. Андан башха излемейме джукъ. Ёз башыма тилемейме джукъ. Аллахха аманат бол, Къарачай-Малкъар. КЪАЧ ЭСЕМ ДА, КЪАЧМА! 1 Сары ашха кесим джангыз къобдум. Танг джулдузум кёз къысды да, къол силкди да ташайды: Джан джулдузум джукъланнган кибик кьоркъдум, Алай болса да, бойсундум къадериме, ышандым. Сен бир кюнню, огъай бир айны тутдунг ораза, Мен а - айлыкъ, джыллыкъ ораза да тюл, Ёмюрлюк ораза тутуб турдум, Сени - ашхам джулдузуму - сакълаб турдум. |