|
-АЛАЙ А...УМУТ...ЁЛМЕЗ -БИР ТЕРЕК ОРНАТДЫМ -1970 ДЖЫЛ. - КЪЫЗЫЛ-КЪАЛА ЭЛДЕ БИР ДЖАЙГЪЫ КЮН -ТЕШИН, ТИШИРЫУ - ОГЪАЙ, ХОРЛАНМАЗБЫЗ БИЗ -14-08-1997 джыл. Москва -КИМДИ КЪУТХАРЛЫКЪ БИЗНИ -ДЖАНЫМ, СЕНИ ЧОК СЕВИЙОРУМ -ДЖАША -БАШЮЙЮК -КЪАРАЧАЙ ДЕГЕН САГЪАТДА -ХАР НЕ ОРНУН ТАБАД -ДЖЮРЕГИНГЧАДЫ ДУНИЯ -АДАМ бла ХАУА - (1997-1998 джыллада Тюркде джазылгьан назмуладан) -СЁЗГЕ ДЖАН САЛА... -ЫШАН ДЖАНГЫЗ АЛЛАХХА, КЕСИНГЕ -ТЫШ ДУНИЯСЫ ИЧ ДУНИЯСЫНА УШАР -АДАМ бла ХАУА Къадау Ташча деу кёкрегимде Джангыз Терекча бир сезим ёседи. Джокъду муну арысы-бериси - Бол халкъынгы барысы-бёрюсю. Баш ур Джуртда Ташха, Терекге, Къарыусузлукъну къойма джюрекге. Сермеш джуртда таш, терек ючюн, Итле талашсынла аш, сюек ючюн. Алай а кёлде, теренде бир соруу къайнайды, Джюрекни тешеди, юзеди, къыйнайды. Бёрю халкъгъа итле къайдан чыкъдыла? Бёрю халкъда орун къалай табдыла? Ол, итлеге ашата эсе кесин, Бёрю халкъ деб, махдайбыз аны несин? Бёрю халкъ тюл, къой сюрюудю сора ол. Алай эсе азабхады, къасабхады анга джол. Амантишлеге бола эсе ол тишлик, Ол тюлмюдю барыбызгъа бедишлик? Аны ангылаб, тирилелсе тирилед, Алайсыз - ашалад, бошалад, ёлед. Бёрюме деб, джыялмай эсе эсин, Ит юзюкге кесдиред, чачдырад кесин. Халкъ джюреги, сен Кюнмюсе, кюлмюсе? Айтчы, Халкъым, бёрюмюсе, тюлмюсе? АЛАЙ А...УМУТ...ЁЛМЕЗ Кюн тиймеген наратлада, Къарайма да, чайыр джокъ. Къызны кюнча джарытмасанг, Сюймекликден хайыр джокъ. Къатды сезим, акъды сёзюм Энд чагьармы терегим?! Кюн да болду, кюл да болду, Сюе, кюе, джюрегим. Насыб къайда? Джашау къайда? Нед дунияда ёмюрлюк? Шын да турду, сын да болду, Джюрек деген эмилик. Дюлдюр тарпан атланы да Джашау арбагьа джекди. Заман да ауузлукъ салыб, Джолдан чыкъмазча этди. Джашау дегенинг - ауур, Заман джюгени - къысха. Къайгьы юсюнгю басыб, Къалай да баргьын чарсха?! Тот заман ауузлугъун Ачыудан кемире, чайнай, Джылтыратдыкъ, джукъартдыкъ, Джюрек да къыйнай, къайнай. Джазыу кёзюн сюзмесе, Джюрек джюгенин юзмез. Насыб келмей да къалыр, Алай а.. .умут....ёлмез. БИР ТЕРЕК ОРНАТДЫМ 1 Китаб чапракълада терек чапракъланы кёреме - Джашау ёлюмсюздю, билеме. Алай а, Философия джапсаралмайды кёлюмю - Кесилген агъачдан не къалгъанын кёреме. Дуния хаухду. Артха джол джокъ. Ёлеме. 2 Ариулукъну, ариу хауаны да анасын - Кюннге, дуниягьа къууаннган джашил терекни - Кесдиле да, джансыз къагъыт этдиле. Ненча китаб чыкъды - иймансыз, джараусуз. 3 Олмуду тюзлюк? Былай ачы некди терекни къадары? Эки кере ёлтюрдюле аны: Бир кере, кесиб, джанын алыб, Экинчи кере да аны ариу, субай санындан Хылымылы, осал, кир, джаханим китабла этиб. Не ючюн былай ачыды терекни къадары? 4 Бизге солургьа хауа берген терекни, Бизге салкъынлыкъ, тазалыкъ да берген терекни, Некди къадары былай ачы? 5 Минг осал китабдан бир терек ашхы. Назмуларымы джыртыб, кюйдюрюб, Джуртда Джангыз Терекден кечмеклик тилей, Насыб да тилей, Джуртха къайытыб бир терек орнатдым. Ол чегет болуб да кетер, Аллах айтса. 1970 ДЖЫЛ. КЪЫЗЫЛ-КЪАЛА ЭЛДЕ БИР ДЖАЙГЪЫ КЮН Дуппур башында къанджалбаш юй Тар ёзеннге къараб сюеледи. Чёртлеуюк кёкенле кюнбетде, Джанлыдан къачхан эчкилеча, Къаялагьа илине баралла. Суу бойнунда шыпан къойла, Бири къачса, къалгьанла ызындан къууа, Бир-бирини къарын тюбюне башларын сугьа, Джоппу-джоппу болуб, иссилейле. Элде уллу адам кёрюнмейди: Кесмезде, Джырыкъланы сыртда да Бичен ишле къызыудадыла. Бир гитче къызчыкъ, Суу агьачны тюбюнде ийиле, Къара суудан суу алыб келеди. Бир гитче джашчыкъ да, джалан аякъ, Чибинлеген бузоуну ызындан сюрюб барады. Эки тиширыу да орамда сирелиб, Суу челеклерин да джерге салмагьанлай, Сёзню сёз бла къыздырыб, Дуния ушакъкъа сингнгендиле. Дуппур башында да эки джюзджыллыкъ къарт Кюн иссиде да сууукъсурагъанча, Эски тонлагьа чырмалыб джаталла. Уллу джолда нал таууш эте, Джортуб ётген атлыны ызындан, Ёмюрлерини ызындан къарагьанча, къараб, «Эй, джашау»,- дей, шум боладыла. Шошлукъну ара-арада бузады Акъ джолда арба таууш, Не мал ёкюрген, не эшек окъугьан, Не да сабийин чакъыргьан тиширыу ауаз. Кюн къыздырады. Иссилейдиле Малла, къаяла да, Терекле, джолла да. Ёзен суу да, терлеб, кёмюк этиб, Къуйругьун силке чабыб баргьан Тайчыкъкъа ушайды. «Уф» деген аяз джокъду. Джюн юзюкча, кёкде булутчукъ да, Къайры барыргьа билмей, Абызырагьанды. Джууукълашханды джайгъы бийче - чилле. ТЕШИН, ТИШИРЫУ От бла Тиширыу. Бири болмагьан джерде Бири да болмайды. От бла Тиширыу. Тиширыуну кетерин сюймей эсенг, Отунгу джукълатма. Отунгу джанарын сюе эсенг, Тиширыуну сууутма. Аланы бирин да сууутма - Ала бирдиле. Отха чебген кийдирсенг - Тиширыу деген олду. Тиширыуну тешиндирсенг - От деген да олду. Тиширыу отну аллында. Экиси да къымжа. От джукъланды. Тиширыу да кийинди. Тиширыу кетди. От да джукъланды. Къалгъан - кюл. Кюл. Аны къызыуунда Нартюх къабырчакъланыргьа да болур, Эт а, бишмез. Аны къызыууна Гардошну кёмерге да болурса, Кесинги уа - огьай. Сен бир-эки отун атхан отха, Тиширыу артха къайытыб, Чебкенин сыдырыб алыб, Джел къакъдырса, Кюлню къызыуу, Къызара, джилтинлей келиб, Джаныб да кетеред. Суууб бошамагьанды кюл. Суууб бошамагьанды кёл. Умут джылтырай турады. Ичи да от, тышы да от - Тиши от - Тиширыу. О Тиширыу! Тиширыу тили - от. От тили - тиширыу. Тиширыуну саны, джаны да - от. Джанады от. Джырла, тиширыу. Тебсе, тиширыу! Тюнюм - Тиширыу, Тюшюм - Тиширыу. Тюшюн, Тиширыу. Тешин , Тиширыу. Аккыллыгьынгы, Кийимлеринги да Ат отха. Отну джанма къой: Юй джылынсын. Кёл джылынсын. Тешин, Тиширыу. ОГЪАЙ, ХОРЛАНМАЗБЫЗ БИЗ Булут огьуна, Къаягьа илиниб, Джелге кесин сюрдюрмезге кюрешеди. Булут огьуна. Чёб огьуна, Юсюнден басхан ташны тешиб чыгъыб, Аны эздим деб тургьан ташны тешиб чыгъыб, Джоюлмай, джашау этерге кюрешеди. Чёб огьуна. Тамырларын къая тюбюне ийиб, Таш башында джашау этген терек а? Ата Джуртха тамыр ийген, Ана тилден къарыу алгъан, Иймандан толу джюрек а? Аллаху акбар! Тилибиз бла айтыб, Хакъ кёлюбюз бла, Джюрегибиз бла бегитебиз: Ла илаха иллаллах Мухаммадун - Расулуллах! Огьай, хорланмазбыз биз. 14-08-1997 джыл. Москва КИМДИ КЪУТХАРЛЫКЪ БИЗНИ Къарачайды меннге алхам. Къарачайды меннге илхам. Къарачайды меннге балхам. Джюрекни джаргьан да - Карачайды. Къарачайды мени джаратхан, Джашатхан, ёлтюрген да Къарачайды. Тамырым, къабырым - Къарачайды. Ауалым, ахырым - Къарачайды. Алайды. Алай а, Хикмет айтханлай - Сен кюрешмесенг Ата джурт ючюн, Ол кюрешмесе Ана тил ючюн, Мен кюрешмесем Халкъыбыз ючюн, Кимди къутхарлыкъ бизни? ДЖАНЫМ, СЕНИ ЧОК СЕВИЙОРУМ Таулагьа, тенгизге да джууукъ Бир джерде сайладым юй орун. Джашарбыз деб этеме умут - Джаным, сени чок севийорум. Менден башха бир инсан сеннге Сюймеклик мектуб иймесин. Суратынга огъуна, сорама: Насылсын? Ийимисин? Кюн бизни тауладан чыгъыб, Сизни тенгизге батады. Кюн бла Тенгиз, Ай бла Джулдуз - Бизге насыб танг атады. Биз ит тутмайбыз. Ит орнуна Бёрю сакълайды арбазны. Эки башлы къая таш а Эсге тюшюред Кавказны. Кёз туурада таула агьаралла. Тенгиз чайкъалад, кёгере. Акъ башлыкъ бла чилле джаулукъгьа Ушайла къушла кёкледе. Таулагьа, тенгизге да джууукъ, Бир джерде алдым юй орун. Джашарбыз деб этеме умут - Джаным, сени чок севийорум. ДЖАША Ичи тышындан фарклы, Иши сёзюнден фарклы - Несине ийнанасыз Шаркъны?! Шаркъ - оу эсе, шау да - Баты, Джаханимде айтылырча аты. Бузулгъан, чириген, намыссыз дуния. Кёб алдандым Арабха, Тюркге. Бёрюча улудум къараб кёкге: Кёргюзт бизге, Аллах, тюз джолну. Москвада, Парижде, Нью-Йоркда джашадым. Таяныр зат джокъ. Шашханнга ушадым. Къайда да джаша, къайры да бар адам сюрюуде аз Адам бар. Кёбюсю - къайгьылы эм зар. Кёбюсю - хайуан, джаныуар. Хайыр этеме деб тюл, юйюме, башыма - Джуртдан сууудум да, кетдим тышына. Терек тамырындан сууургьа боламыд? Къобан Таууна кёлкъалды боламыд? Ананга къайырылма, Халкъынгдан айырылма. Насыб излей, тышына джайылма. Кетсенг да, къайытырча бол. Таулума деб, айтырча бол! Къалам бла бол, чалкъы бла бол, Не болсанг да халкъынг бла бол. Тышында турсанг да, Халкъынг ючюн кюреш, Фахмунгу, байлыгъынгы да анга юлеш. Баты сюймеклиги, Шаркъ таурухлары, - Бизге келишмейле аланы рухлары. Барын кёрдюм. Кюйдюм. Тюзюча айтдым. Суу, эски ызынача, Джуртха къайытдым. Джуртундан, Халкъындан багьалы неди инсаннга? «Къор болайым, туугъан Джерим, мен санга!». БАШЮЙЮК Башюйюк башында джулдузла Артыкъ да джарыкъ джаналла. Къаншай Дилберча ханымла Быллай джерледе тууалла. Къыз бу элден алгьанд дейдиле Миллиетчи Дуда Махмут да. Элин, адамын кёргенли бери Мен да джашайма умут бла. Асыл халкъ деб, Тюрк патчах Бу элни кеси къургьанды. Джумхурбашканла да былайын Джокълай, къонакълай тургьанла. Аскер башчы Айтек генерал, Аны туугъаны да - былайда. Селим Итез да, Уфук Таукъул да, Мында тартханла орайда. Башюйюк элни баш этген Аны къызлары, джашлары. Минг тогьуз джюз джетиде орналгъан Элни алдады джашнары. Кавказияда бир тюз адамем, Тюркге келгенли мен - бейме. Къарачай элине, Башюйюк элине Аллах аманаты бол дейме. Баш юй элине, Башюйюк элине Мен башарылар тилейме. Сени къоруй келгенди Аллах, Аллахха аманат бол дейме. КЪАРАЧАЙ ДЕГЕН САГЪАТДА Къарачай деген сагьатда Къама чыгьады къынындан, Къаблан чынгайды къаядан Къарачай деген сагьатда. Къарачай деген сагьатда Тюзлюк къанатын джаяды, Терсликни аягьы таяды Къарачай деген сагьатда. Къарачай деген сагьатда Тау мийигирек болады, Адам да игирек болады Къарачай деген сагьатда. Къарачай деген сагьатда Насыб бери бурулгъанча, Намыс да бизден туугъанча Къарачай деген сагьатда. Къарачай деген сагьатда Джурт алгьынчады - кёрюрсюз, Аны тансыкълай ёлюрсюз Къарачай деген сагьатда. Ай, Къарачай деген сагьатда Мен умут этген халкъ къайда?! Не тюшед эсге, не тюшмейди Къарачай деген сагьатда. Къарачай джуртдагъы къарачай халкъмыды? «Хоу», «огьай» десем да - алдайма. Къарачай деген сагьатда Мен джукъ айталмай тынглайма. ХАР НЕ ОРНУН ТАБАД Джерге тартад тёнгек, Топракъланады сан. Джанад, учад джулдуз, Джулдузланады джан. Хар не орнун табад, Эки болад инсан. Тёнгек джерге батад, Кёкге кетеди джан. ДЖЮРЕГИНГЧАДЫ ДУНИЯ Дуния тарды, кенгди - Джюрегинге тенгди. Джюрегинг тенглиди дуния. АДАМ бла ХАУА (1997-1998 джыллада Тюркде джазылгьан назмуладан) СЁЗГЕ ДЖАН САЛА... Сёзге джан Джангыз да кесинги джанынгдан Юлешиб салыргъа боллукъду. Башха джол джокъду. ЫШАН ДЖАНГЫЗ АЛЛАХХА, КЕСИНГЕ Джулдузла да кече эсленелле. Джарыкъ да къарангыда иги кёрюнеди, Къара кюн сыналады адамлыкъ да, Адам да. Алай а, башхалагьа базыб, джарлы болма. Хар къуру да ышан Аллахха, кесинге. Ышан джангыз Аллахха, кесинге. Бек къыйын кюнюнгде, ахыр кюнюнгде Бнр кишиден да болушлукъ болмай, Ёлюм бла бетден бетге къаллыкъса. Ол себебден хар къуру да Ышан джангыз Аллахха, кесинге. Ол заманда кишиден кёлюнг къалмаз. Ол заманда кёлюнг чыкъмаз кишиден. ТЫШ ДУНИЯСЫ ИЧ ДУНИЯСЫНА УШАР Дунияда ийманлы, иймансыз да джашар. Алай а, Маймулдан джаратылдым деген, Маймулгьа ушар. Аллах джаратды деген, Аллахына ушар. Хар ким ийманына, иннетине ушар. Тыш дуниясы ич дуниясына ушар. АДАМ бла ХАУА 1 Адамгъа хауа керекди, Адамгьа Хауа керекди, Ариу хауа, таза хауа, Ариу Хауа, таза Хауа. Джашар ючюн. Адам болур ючюн. Шайыр болур ючюн. |