|
-Андан болур -Суу -Джаз-Тиширыу -Джюрек, не зат джетмейди сеннге? -АМАНТИШНИ патауасы -Ийнанмайма-Ийнанама -Ёзге -къыйынлы халкъланы поэтлери +++++++ -Джашау -Эки тизгинли бир назму -Тозурагьан ариулукъ - Кюч къайдан табадыла -Таш басхан кырдык -Сёлешейик къарачайча -Элибле -О бий бусакъ! -Сез -Нек джаратылдым да сора дуниягъа? -Джюрегинг -ДЖАЗЫКЪСЫНДЫМ -Ёмюрюм разыма сеннге -Джанкъозла кибик къалдыла -Эки тюрлю къарам - 1. Тюн - 2. Тюш -ИНКЪЫЙЛАБЧЫ ДЖАНЫМ, КЪЫЙЫНЛАШМА - (поэмадан юзюк) -Санла -Алан бла оюнчакълары ++++++++++ -Адамны къадары -Назму -Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны? -Джашар ючюн, джашнар ючюн... - Бу халгъа къалай джетдик биз? +++++++++ -Сени джаратама мен -Л. Ф. Деб къоркъарынг огьуна келеди. Тынчны тебгени къыйын деб, Ол акъ булутла иссилеучю кёкде, Кюн рахат къараучу кёкде, Аллай огьурсуз кюч болгьаны сейирди. Ташла огьуна джерге къысылыб, Къаяла огьуна терен ахсыныб, Мугур болуб тургьан сагьатда, Суула да башларын алыб, Бетлери, джюрюшлери да тюрлениб, Баш энгишге къачхан сагьатда, Гяхиник, сабий башчыгьын кёлтюрюб, Кёзлерин дуниягьа кенг ачыб, Джашил къолчукъларын кёкге узатыб, Анасыны этегинден тутханча, Ышара турады. Ма олду сейирлик. Кёк джыр - гяхиник. Сабий джыр - гяхиник. Поэзия деген буду: Кёк. Джер. Гяхиник. Андан болур Бир кюннге чыгьыб къалмайды адамны джаны. Къаллай бир къыйналгьанын, ачыгъанын аны Айтыб чыгьаргьа къолдан да келмез. Тартыла, созула, джукъара келиб Алай юзюледи джан тамыр. Тынч джашагьанланы джанлары къыйын, Къыйын джашагьанланы джанлары тынч Чыкъгьанлары андан болур. Суу Бир джерде Ташны тешиб чыкъгьан къара суу, Арлакъда бир бош джер джарылгьаннга Къуюлуб, джутулуб, думп болуб Баргъанын кёрдюм да, Ёллюк джанланы джылауларын этдим. Джаз-Тиширыу Джаз-Тиширыу келген сагьатда Бузлаб тургьан темир джюрек да эрир. Къуругьан кёл да умутдан толуб, Джыр-ийнар ауазлы сезим-гяхиник Джерге, кёкге да чомарт тёгюлюр. Къысыр, къара, къаратон таш да Джаз ала бууаз болургьа термилир, Къыз тиширыу Ана болургьа термилир. Джаз-Тиширыу келген сагьатда Къыш чилле, джай чилле да артха туракълаб, Буз, от ауузлу ассы къылычларын къынлагьа сугьуб, Бирер асыл киши болуб симсирерле. Джаз-Тиширыу келген сагьатда Кёк сюймекликден къыйынлашыр: Бир мыдах болуб, бетине булут чабар, Бир джюрексиниб, шыбыла таууш этер, Бир умут этиб джанкъылычланыр, Бир къууаныб чууакъ, джылы болур. Джаз-Тиширыу келген сагьатда Джер да эриб, терлеб, бютеу къозгьалыб, Аны аягьы джетген джерни барын Джашил кырдык этер, гюл этер. Кёк бла Джерни арасында - Джаз-Тиширыу, Къыш бла Джайны арасында - Джаз-Тиширыу, Кече бла кюнню чегинде - Джаз-Тиширыу, Ёлюм бла джашауну белгисинде - Джаз-Тиширыу, Алаша бла Мийикни ырджысы - Джаз-Тиширыу, Кетген кюн бла келлик кюнню байлагьан - Джаз-Типшрыу, Сабийни, къартны да къууандыргьан - Джаз-Тиширыу, Джаханим бла джандетни айыргьан - Джаз-Тиширыу, Эки дунияны ортасын айыргьан - Джаз-Тиширыу. Тиширыу - Джаз. Джаз - Тиширыу. Джюрек, не зат джетмейди сеннге? Къыш мени кёлюме ыхдырылгьан кибик, Джюрегим турады къайнай, боранлай. Джазгъы кюн а чууакъды, джылыды, рахатды - "Уф" деген аяз не булут ышан джокъ. Джюрек а бусагьат тобча атыллыкъды. Адамла уа, андан хапарлары болмай, "Бу ариу кюн кёк кюкюрегенине къара" деб, Кёкге джити-джити къарарла. - Джюрек, не зат джетмейди сеннге, Быллай бир къыйнарча, къыйынлашырча? Кючюнгмюдю сени къыйнагьан, огъесе, Къарыусузлугьунгмуду? АМАНТИШНИ патауасы "Тёз",- де. "Тёзген тёш ашар",- де. "Бюгюн джанын къутхарыргьа излеген Тюненесин теблеб, тамбласы бла джашар",- де. «Мен!»- де. «Менде - минг!»- де. «Мингде - мен!»- де. «Арыгьан эсенг ёлгеннге мин!»- де. Башха оюмну дуккулла, минде. Ийнанмайма-Ийнанама Барыбызгьа зинданла, къабханла къуруб, Кёбюбюзню, маджалыбызны "джау" деб къырыб кетген Аман къышны юсюнден Бусагьатда да сагьыныргьа, айтыргъа болмай эсе, Джаз келгенди деб алданмагьыз, алдамагьыз да «Къыш кетмегенди, бетин тюрлендиргенди» дегиз. Биз - джаныбыз джазгьа сау чыкъгьанла, Къышхы чилледе къалтырай чыныкъгьанла, Тыш джауланы къолларындан ёлгенлеге Эскертмеле салыб, атларын къалай джазгьан эсек, Ич джауланы къолларындан джоюлгьан Шейитлерибизге да алай сый берирге керекбиз. Алай тюл эсе уа джаз келмегенди алкъын. Къан ауузлу аман къышны джаныуарлыгьы Джазда да толусу бла баямланмагьанлай къалды. Джайда уа аты огьуна сагьынылмагьанлай турду. Энди къачды ахыр умутубуз бизни. Мант башладан, чыгьанакъладан тазалаб, Джабагьысын арытыб, джазгьа буруб къоялсакъ аны. Ёзге Кёк кюкюреб, джаумай эсе джангур, Кём-кёк кёгериб чыкъмай эсе кырдык, Джагъаларын оя бармай эсе суу, Джаз келди деб алдамагьыз мени. Кёк кюкюреб джауа эсе да джангур, Кём-кёк кёгериб чыгьа эсе да кырдык, Джагъаларын басыб бара эсе да суу, Оюм, эс тура эселе къурушуб, Джаз келгенине къалай ийнанайым мен. Джазгьы джабалакъ къар джауа эсе, Джабалакъ сезим-назму тууа эсе, Кетген къыйынлыкъ да кёзге туура эсе, Ибилисге "ура" дегенни Аллах ура эсе, Эркинлик эркин джылай, джырлай тура эсе, Джаз келгенди. Ажымсызма мен. къыйынлы халкъланы поэтлери +++++++ Зулму-зорлукъ джойгъан халкъыны Джылауун, бушууун этерге, Поэтни джокъ эди эркинлиги: "Джыларгьа да джокъду эркинлик". "Не уллу болса да кьоранчы, Джуртун табхан халкъны къууанчы…" Джырларгьа къоймай эдиле поэтни - "Джырларгьа да джокъду эркинлик". Болмагъанында, кёлюндегин Бир башха тилде басмалады да, Терен ахсынды: "Ана тилге да джокъду эркинлик". Джерини ариулугьуна, байлыгьына джутланыб, Халкъны джуртундан сюргенлеринде, Поэт Кёкге къарады: "Туугъан джерге да джокъду эркинлик". Къалапеледен бери джашаугьа къарады да, Амалсыздан кёлюн басды: "Тюз адамгьа джашагьан къыйынды, Тюз сёзге джокъду эркинлик". Сора, Кёкден, узакъдан-джууукъдан, Тюзлюк Аллахындан ауаз келди: "Сен мадар этсенг мен къадар этерме. Кюреш". Джашау Ариуланы кёрюр ючюн да къалмадыкъ, Сюймекликден ёлюр ючюн да къалмадыкъ, Шо дагьыда бир тоймадыкъ, къанмадыкъ. Эки тизгинли бир назму Ушайсыз да ушайсыз, Айтыргьа амалыбыз джокъду ансы. Тозурагьан ариулукъ Кёк, сыныб, къошун-къошун болуб, Балчыкъ кёллеге тюшюб турады. Мен а, Аны Кёксюнюб, балсыныб, балсытыб тура эдим. Кюч къайдан табадыла ...Шайтанла бла джашаб, Бир-бирле къайдан табадыла кюч, Сагъыныргъа атын Аллахны? Таш басхан кырдык Къара джюреклиле да Бу акъ дунияда джашайла. Къара иннетлерин тым этиб, Бизни тынгыбызны ашайла. Ёзге къара джюрекде да Акъ дуния джашай болур. Не келсин, ол таш басхан Кырдыкга ушай болур. Сёлешейик къарачайча Кёзлерибиз джарыр ючюн Кюнча, Айча, Сёзлерибиз джарар ючюн Кюнча, Айча Сёлешейик къарачайча. Элиблеча сыйлы эллерибизде, Джаннетлеча ариу джерлерибизде Къарачай тилни берекети турсун. Башха джуртда башха халкъ бла Джашаргьа тюшсе, ол халкъны Тилин-адетин да билирме. Мени джуртумда, мени джеримде Джашаб тургьанла, джашаргъа келгенле да Разы болуб, сюйюб юренирле Мени тилиме, адетиме - Иннетлери тюз эсе аланы. Къарачай, Халкълыгьынгы тас этмеген эсенг сен, Къраллыгьынг бар эсе сени, Франциягьа француз тил къуллукъ этгенча, Ингилизге ингилиз тил къуллукъ этгенча, Къарачай тил сеннге алай къуллукъ этер. Элибле 1 Хар сёзню барды джаны, Таб ёлюм деген сёзню да. Мен ёллюгюмю сездим да Тансыкъладым Алифни, Я-ны. Хар харифни къучакъладым, Хар элиб - бирер файгьамбар. Элиб дунияны джаратхан Дунияны джаратханнга тенг тюлмюд? Элибле бла айтдым кёлюмю, Джукъ джашырмадым аладан. Кесим дуниядан кетсем да Джаным къаллыкъды алада. Адамла сизге ушасакъ, Барыбыз бирча фахмулу, Барыбыз бирча керекли, Бирча сыйлы да болурек. Джюз тюрлю амал табарек Насыб джашауну къураргьа, Элибле бирге къошулуб Къурагьан кибик сёзлени. Биринчи, экинчи санамай Элибле алай туралла. Сёз къайсы элибден да башланыргьа Боллугьун биледиле ала. Элибле, сыйлы элибле Сюеген джерингден тебмезле. Аланы сюеген кетсе да, Ала чачылыб кетмезле. Аланы сюеген Ибилис эсе, Ала шайтан къуллугьун этерле. Аланы сюеген Аллах эсе, Ала файгьамбар къуллугьун этерле. Джерни, кёкню да аулагьан Гюнахсыз джанла - харифле. Халкъымы, сюйгеними да Атларын къурагъан элибле. Сиз кёкден тюшгенсиз деб, Сизни асры бек сюйгенден Айтхандыла буруннгула. Кёкге чыгьаргьан сизсиз деб Айтабыз биз да бюгюннгюле. Хар элиб бирер файгьамбар, Хар бир сёз - бирер Аллахды. Тилге къатылгъан генезирге Джетер къыйынлыкъ, палах да. 2 Элибле бары да термиле болурла "Сюймеклик" сёзню къураргьа. Элибле бары да термиле болурла Сюймеклик сезимни къорургьа. Сёзле бары да термиле болурла "Джазыу" китабны къураргьа. Сёзле бары да термиле болурла Сюймекликни кёзден сакъларгъа, Сюймекликни сёзден къорургьа, Хар бир палахдан къорургьа. 3 Харифле, сизни бек джазыкъсынама, Ким не сюйсе аны къурайды сизден. Ненча адам ачыйды сёзден. Адамла, сиз да харифле эсегиз, Къадарны, къралны къолунда... Огьай. Хариб адамла, хариф адамла да болурла, Ёзге адамла харифле болгъан кюн, Тутулур эди Кюн. Эркин адам къалмаз эди. Адамла харифле эселе, аллай харифледиле Кеслери сюйгенча къуралгьан, Кеслери сюйгенча тизилген, Сюймеселе айырылгьан. Сюйгенлерича джашагьан, Къул халиден хапарсыз, Бий харифледиле адамла! О бий бусакъ! Кёлеккеси Мыдахлыкъча къабланнган, Кеси кёкге Умут кибик созулгьан Бу сакъ бусакъ Бусгак-бусгак болурун, Билемиди Балта аны томуруб? Биле эсе уа, Ол артыкъ да къыйынлы. Бусакъ - джерни джан тамыры - Къыйылды. Мычхы тишли Къоймайд анга къарауун, Файгьамбаргьа ышаргьанча Фыргьауун. О бий бусакъ, Балта къоллу къул сени Къадарынга бийлик этед Не ючюн? Нек берилгенд Анга аллай эркинлик? Ким бергенди Анга аллай эркинлик? О бий бусакъ, Сабий бусакъ, джаш бусакъ, Ёле туруб да, Аны ёлтюргенден баш бусакъ. Джангыз джерге, джангыз кёкге Баш ургьан, О кёк бусакъ, Тейри бусакъ, Кюн бусакъ. Сез Дунияны, джашауну ариулугьундан Баргьанча кёрюнсе да сёз,- Ол сени юсюнгденди, Джаным, аны сез. Джазгьы тылпыу айланыб джерге, Кюнбетге гяхиник урса, Сабийчик джукъусундан уяныб, "Ання" дей, кёзчюклерин ууса, Мен сени юсюнгден этеме сагьыш... Джазгьы-джайгьы умут къобан Джагьаларын - къышны, къачны - басыб, Сени таба барады ашыгъыш. - Ашыкъгьан суу тенгизге джетмез. - Джетерге, джетмезге да болур. Алай а тенгизге керек эсе суу, Тенгиз да алгьа силкинир. ...Суу секиртмелеча тёгюледи чачынг, Кюн секиртмелеча къарайдыла кёзлеринг, Назму секиртмелеча къайнайдыла сёзлерим... Дунияны, джашауну юсюнден барады сёз. Нек джаратылдым да сора дуниягъа? Ёллюк джанма. Билеме ёллюгюмю. Не тилек, не дуа этиб асырасала да, Къуртладыла бийлерик ёлюгюмю, Джийиргеншли къуртла кемирликдилё тёнгегими. Алай гюнахлымыды адамны саны, Къуртлагьа къалырча ахыры аны? Ёллюк болуб, чиририк болуб, Къуртла-къамыжакъла кемирлик болуб, Нек джаратылдым да сора дуниягьа, Ахрат азабын нек сынадым да джашаб дунияда, Нек къыйынлашдым ахырым алай бошаллыкъ болуб?! Джандет зауугьун да нек татдым сора, Андан алай терк айырыллыкъ болуб?! Джаныма да тюлме разы Тёнгегими къоюб, кёкге атланныкъ эсе ол, "Мен къутулдум" деб, къанатланныкъ эсе ол, Джаралы тенгин душманнга къоюб, Башын къутхаргьан сатлыкъ тюлмюдю ол? Кимден, неден болгьанма да баш, Къуртха-къамыжакъгьа бола эсем аш. Сагьыныб табигьатны джоругьун, буйругьун Джазыу бир да булгьамасын къуйругьун. Ёлсем дохтурла, алимле тинтсинле, Тёнгегими ууакъ-ууакъ титсинле, Джанымы да тыяла эселе, тыйсынла, Миялагьа, таб, чалдышха джыйсынла. Кюрешсинле, не да этсинле, этсинле, Ауруу-талау болмаз кибик этсинле, Къартлыкъ-ёлюм келмез кибик этсинле, Адам деген сейир къудурет, Тейри кюч Джашаб, джашнаб турур кибик этсинле. Джюрегинг Бурундан келген нечик тюздюле сёзле: Джюрекни терезелеридиле кёзле. Эки кюнча кёрюне эселе кёзлеринг Чексиз кёкден чырт кем болмаз джюрегинг. ДЖАЗЫКЪСЫНДЫМ Сени ызынгдан Макъа да юч кере чынгады. Джазыкъсындым макъаны. Джюрегими да джазыкъсындым. Ёмюрюм разыма сеннге Кюн джылытса, таш да сууумай, Иги кесекни турад зауукъда. Кюн юсюнден тайгьанлыкъгьа Кюннге кёлкъалды бола болмаз ол. Кюн кюн узуну джылытханы ючюн да Шукур дей болур кече узуну таш. Бир кюн таш джюрегими Кюн болуб эритгенинг ючюн Ёмюрюм разыма, борчлума санга. Джанкъозла кибик къалдыла Тамбла ёллюгюмю сездирди къадар, Алай эсе, бюгюн джашарыкъма. Кюнню кёзюн кёрлюкдю кёзюм, Тенглерим бла да бираз джаншарыкъма. ...Не ачы къызылды Кюнню кёзю, Къаматады, джылыуу а - джокъ. Къачхы чапракъча юзюлед сёзюм, Кете баргъаннга керекмиди джукъ? ...Джылы къачхы кюнлени биринде Чапракъ терегин къыйынлашмай къояр. Алай кетиуде, кете билиуде Кишилик, акъылманлыкъ да бар. ...Эки къачхы чапракъ учуб келиб Эки кёзюмю джумдула. Назмуларым а джюрегимде Джанкъозла кибик къалдыла. Эки тюрлю къарам 1. Тюн Эслейбиз кече учхан джулдузну. Кюндюз учхан джулдузла уа, Сансыз-санаусуз эселе да ала, Кюедиле кёрюнмей кёзге. Джулдузну дараджасына джетмеген джанла уа? Кёк тахтада, кёз туурада турмагьанла уа? Кюндюз, кече кюе эселе да, Кюн узуну, кече узуну кюе эселе да, Ким эслейди, ким эслейди аланы? Ким джарсыйды аланы къадарларына? Аланы къадарларына ким этед сагьыш? Къара, къызыл, акъ эсе да, бир джулдузну-адамны Юсюнден айтылгьан-джазылгьан чакълы бир, Кёчюрюлюб-тюшюрюлюб, къырылыб кетген, Не думп болургьа джетген Халкъланы-тиллени юслеринден Айтылмагьаны, къайгьы этилмегени къуджурду. Хар адамны, хар халкъны джокълай, джакълай, Ала джашар ючюн джашагьан, ёлген - Джангыз олду эсде-тарихде къалыргьа тыйыншлы. Джангыз олду Адам. 2. Тюш Сен къоркъмайса халкъынга, тилинге - Сени халкъынг болады миллиард. Къыямат кюннге дери джерни юсюнде Халкъым джашар деб, базынмакълыгъынг бард. Башха халкъ джутар деб, къоркъмайса халкъынга, Дининг, адетинг да турады. Сени тилинге-дингинге кёчерге излегеннге да, Сюйюб эскертесе кесинги сакъла деб. Сен уллу халкъса, бек уллу халкъ. Кюч не хыйла бла гитче халкъланы Тиллерин, динлерин, адетлерин, тарихлерин Унутдуруб, кесинге къошарыкъ тюлсе. Сен алайсыз да, аласыз да кёбсе, пелиуанса, Аллай учуз, гюнахлы ишледен керисе. Ала къраллыкъларын, халкълыкъларын тас этмезча, Болушуб, къайгьырыб тургьан Тейрисе. Хар халкъны джуртунда кърал тили - Ана тилиди деб бегитесе. Халкъла, тилле - бары да бирча сыйлы, уллу. Автоном тийреге огьуна барса келечинг, адамынг, Башха къралгьа баргьанча барады, Аны тилине, адетине бойсунуб. Ол айырылыб кърал болама десе да эркинди. Аны ючюн айтады сеннге адам улу Уллу халкъ, пелиуан халкъ, акъылман халкъ деб. Сен кьоркъмайса халкьынга-тилинге. Сени къатынгда мен да къоркъмайма халкъыма-тилиме. Санлары минг, миллиард болгьан халкьла да - Гитче, уллу да джашарыкъбыз. Андан уллу Насыб къайда! Ой-орайда! Хей, тюн къайда, тюш къайда... Тюш файгьамбар тюшлеринги хайыргьа джораласын! ИНКЪЫЙЛАБЧЫ ДЖАНЫМ, КЪЫЙЫНЛАШМА (поэмадан юзюк) Буюрулду бу дуниягьа келирге, Кёз алдагьан ариулукъну кёрюрге, Аны ючюн отха, суугьа кирирге, Аны ючюн джашаргьа эм ёлюрге, Аны бла джашаргьа не ёлюрге. Бу дуниягьа мен къучагьымы кердим: Нартюх бачханы баш къусханын кёрдюм, Сабий гинджисине джаулукъ къысханын кёрдюм. Бу дуниягьа асыры тансыкьдан ёлдюм, Бу дунияны асыры сюйгенден ёлдюм. Ибилисни кёз къысханын да сездим, Джангылталмай, тиш къысханындан бездим. Ибилис, файгьамбар да адам джюрегинде Болгьанларын энди ажымсыз билдим. Европагьа тюл, кёкге, джети къат кёкге Мен терезе, Тейри эшиги ачдым. Европагьа тюл, джети къат джерге, Джюрекге, атомгьа джол табдым, ачдым. Бу дуниягьа хакъ кёлюм бла берилдим, Аны ючюн кёб къыйналдым, термилдим. Мухамматча ташла бла тюйюлдюм, Хыйса кибик зор-джол бла керилдим. Аны ючюн къалмады дуниядан кёлюм, Артыкъ халал болдум, къучакъ кердим. Артда мени тёнгегими керликле ючюн, Саулугьумда ёз джанымы харам этдим, кердим. Бу дуниягьа джыйырманчы ёмюрде келдим. Джыйырманчы ёмюрню иймансыз файгьамбарын Владимир Ильич Ульяновну (Ленинни) кёрдюм. Ай медет, аны осиятын толтурмай, Сталинни - къызыл Фукну - оноуда къойдула. Фыргьауунну-Таджалны башчы этиб къойдула. Адамланы, халкъланы къырыб, Социализмни аты бла социализмден бошаргьа Тебреген эди, алай ёлюб кетмесе ол. Бюгюн да, анча джыл кетгенден сора да, Тазаланыб бошаялмайбыз культну (къулну!) ууундан. Бу дуниягьа джыйырманчы ёмюрде келдим. Сталинни, Гитлерни да кёрдюм. Гитлер - ол империализмни ити, бети, Ол джаратылмазгъа амал джокъ деб окъудукъ, Ангылашынмагьан къызыл Фукду, къызыл Фук, Социализмде нек орун табды къызыл Фук? Табды эсе уа - эркинликни ёлтюрдю. "Кърал" деген - "къур", "къурал", "къурулуш" деу эсе да, Ол аны - "къыр" деген магьанагьа келтирди. Кърал къыра "кра" этди бизлени, Кърау урду инкъыйлабчы сёзлени. Ленин, Ленин кимге къойдунг сен бизни, Биз сынадыкъ Салабканы, Сибирни. Таджал, аджал маджалладан бошады, Тюзге, игиге маджаланы бошлады. Бизни бай этген эди ленинчи нэп, Аны ючюн айтхан эдик джашасын совет власт деб. Энди Таджал совет властны аты бла, Байындынг деб, джарлыны ийнеги бла, аты бла Къоркъутады, колхозгъа тартады, Болмаса тутады, къурутады. Колхоз деди, - джерибизни сыйырды, Колхоз деди, - малыбызны сыйырды, Джарлы, бай деб, болгьанны къайырды, Къул, ёзден деб, халкъны эки айырды. Халкъны бёлдю, юсдюрдю бир-бирине, Къатылды халкъны джерине, тилине, динине. «Аллахны къой, меннге табын»,- деди таджал, Алай болмагьанны сакълайды тарбууун, аджал. Алай бла тинни, динни бууду, Алай бла социалист сарыубек тууду. Сарыубек а социалист, капиталист болса да бир - Аны тамагьындан ол чайнамай джутарча кир. Къайырылсанг а - "халкъны джауу" дедиле - Тутдула, сюрдюле, "джутдула", Кесинг бла къалмай, юйдегинги, Джууугьунгу-тенгинги да къурутдула. ...Бу дуниягьа джыйырманчы ёмюрде келдим Тюз сёз ючюн ёлтюрлюклерин билдим. Ёзге тюзюн айтыу борчум эди - борчумдан къутулдум. Аны ючюн къыйын джашадым, тутулдум. Ёзге мени сёзюмю кючю бла - Джанауалгьа джетгинчи, киргинчи обагьа Бар эселе тюшюннгенле, къайытханла тобагьа, Сора тюзлюк хорлады. Сокъураныу джокъ джукъгъа. Инкъыйлабчы джаным, сен, къыйынлашма, шош джукъла. Санла 1. Бир. Биреулен. Джангыз джан. Сюеледи сын ташча. 2. Экини да сюймейме мен - Баштёбенди асры, Джалкъасын да асры къайырад. 3. Юч да алгьа къарагьан сан тюлдю, Къыйыкъ кишиге ушайды. 4. Тёрт да кеси кесине дагъан Болургьа кюрешиб турады. 5. Беш да санланы арасыма, ортасыма, Ёзге баш багьама деб, кесин багьалатад. 6. Алты да, гурийча, кесин кёбдюрюб, Мени аягьым 9-ну башына тенгди дейди. 7. Джети - санланы бийи, Джетиден къуралгьанды хар зат. 8. Эки тамчы бир-бирине чабышдыла, Эки джюрек, эки дуния, эки тогьай, эки джюзюк Сегиз (8) болуб, бир-бирине чалышдыла. 9. Мен 6-ны аягъы зат да тюлме, - дейди тогьуз, Акъылым кёбден къазанбашма мен. 10. Бир, джангызлыкъдан къаура болгьан бир (1), Кесине бир тёгерек нёгер табыб, Энди атым онду (10) деб, гёджебсинед. Алан бла оюнчакълары ++++++++++ Алан деген уланны Игид джашауу, халы. Кёбдю рысхысы, малы, Къайгьысы да аз тюлдю. Майна, аты кишнейди, Хазыр болуб чабаргьа. Чарсха угулгьанланы Барын джетиб озаргьа. Узункъулакъ эшеги Созуб-созуб окъуйду, Тауда, тарда джюрюрге Къадыр кибик гыртчыды. Къадыр таджал болса да Къылыгьы бет джояды. Аджирча кишней келиб, Эшекча окъуб къояды. Ёзге Аланны къадыры Тау джолланы къыдырыр, Ауур джюкню элтсе да, Къабхан, чочугьан этмез. Эшеги да къала ишлеб Къуйругьу бла оймаз. Джангыз, тоюб турса да, Окъугьанын а къоймаз. "Эшек билген арба джол",- Деб бош кюлелле анга. Кеси харам болса да, Къыйыны уа халалды. Отун, бичен келтирир, Джашны, къартны кёлтюрюр. Тауда эшекге эскертме Салынса да боллукъ эд. Къадырны, атны, эшекни Сыртына атыб кетерча, Аланны пили да бард Дуния сейир этерча. Ол бурну бла кёлтюрюб Базыкъ томурауланы, Чегетден алыб келед, Алан мекям ишлерча. Пили, аты, къадыры, Эшеги да Аланны Бир масхабда джюрюйле, Айтханын этиб аны. Ненча кийик, джаныуар Турадыла Аланда. Ала кютю болгьанла Илешгенле адамгьа. Къаблан, аслан, аю да, Джылан, тау къуш, тюлкю да, Ит, сюлеусюн, бёрю да Къайырылмай бири да, Шохайлача джашайла, Халал ишлеб, ашайла. Бир бирикген къралгьа, Джамагьатха ушайла. Дженгиллик этген болса, Хар ким аны уялтад. Эртден бла барын да Гугурукгу уятад. Алан аскерчи кибик, Эрлей къаблаб кийимин, Джугьутурун, кийигин, Ийнеклерин, къойларын Барын тышына иед. Ингирге дери отлаб, Ала тойсала сюед. Къалгьанланы да бошлайд - Ала да джюрюсюнле. Туугъан сыйлы джерлерин Сыйласынла, кёрсюнле. Кёз байлана, барысы Келликдиле къайытыб. Тебрерикдиле сора Сейир хапарла айтыб. Алан барын тансыкълар, Барына аурур джаны. Бёрюге къойну сорур, Кишдикге уа - чычханны, Тюлкюге - гугурукну, Бал четенни - аюге. Игид, бары сау-эсен Джыйылгьандыла юйге. Ма ол халда бир-бирин Хар ингирде джокъларла. "Ингирги таурухха" къараб, Сора татлы джукъларла. Адамны къадары Къыйынды дуниядан айырылгъан, Туугъан джерден айырылгъан къыйынды. Айырылыуну джылауун Сууча этген не болур джерде? Ол туугьанлай кетиб тебрейди... Ташла, терекле да къаладыла, Джагъала да къаладыла, Ол а кетеди, кетеди, кетеди... Суу, сен булут болуб къайытсанг да, Къайытырса бир кюн туугьан тауунга. Меннге уа аллай насыб да джокъ, Мен кетсем къайтмам ёмюрде. Ауанам огъуна кёрюнмез. Мен - кете баргьан къыйынлы джанладан бири, Кетиб баргьан суудан ичиб къанаргьа излейме. Джашаргъа излейме, ёлмей, аурумай, къартаймай - Тюрлендирирге излейме къадарын адамны. Огъесе, болмазлыкъ затмыды ол? Назму Назму. Насыб, Адам, Заман, Мадар, Умут Деген сёзлени ал харифлериди НАЗМУ. Назму - джан. Назму, джан. Назмуджан. Джанназму. Назму деген сёзде барды наз. Наз деген сёзде уа - джашиллик, джаз. Назму - джаз. Назму джаз. Джаз назму. Назмуджаз. Джазназму. Назму джаз - джаз - аз - джаназы. Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны? Къарчаны келилерин оюб, Ишленнген джол Къайры элтир Къарачайны?! Аламгьа джол салама деб, Атылтыргъа боллукъмуду Кюнню, Айны? Кёрчю атылтыб Кюнню, Айны - Сора кёрюрсе кюл болмаса кюнюнг, айынг, Сора кёрюрсе кёр болмаса Къышынг, джайынг. Къарачайны къайры элтир Къарчаны келилерин оюб Джол ишлеген? Джуртуна, халкъына сансызны, Ата-бабаладан хапарсызны, Тил-тарих дей билмегенни, Билирге да излемегенни Ким, не деб ийген болур джол ишлеге? Телибизден тилибизни, Джерибизни, эсибизни Сакълар ючюн не зат этдик Не сен, не мен? Къарачайны къадау ташын Атылтдыла деб хапар келсе, Энди анга да сейирсинмем. Джашар ючюн, джашнар ючюн... Колорад къамжакъла гардошну басханча, Басадыла ууакъ къайгъыла джюрекни. Колорад къамжакъла гардошну ашагьанча Ашайдыла ууакъ къайгъыла джюрекни. Баш къусхан муратынгы сезиб Эм алгьа къадаладыла анга. Джюрек, кечени къара чыкларын юзюб, Сезим къолларын узатады тангнга. Къайгьыла уа, айхай этегингден тюл, Джюрегингден турадыла къадалыб. Бир-бирине хапар бериб, къаралыб, Келедиле басыннгандан басына. Къутулуб кетерге тебрегенди деб, Къычырадыла миз тамакъларын бошлаб. ...Джюрек бютюн гыртчы болургьа керекди, Сукъланырча ташла огъуна анга. Ёзге джюрек ташха ушаса да, Нарат ёсген ташха ушаса керек. Таш бла Терек - джуртубузну-халкъыбызны белгиси. Ата-бабаладан юрене джашаргьа керек Таш башында джашау этерге да, Къайгьыны башына таш болуб тиерге да... Умут терекге, джашил дуниягьа аш бола билиу, Къыйынлыкъгьа, терсликге таш бола билиу - Ма джюрекге эм керекли зат Тюнене да, бюгюн да - къачан да. Джашар ючюн, джашнар ючюн Бизге керек: Къарачайны Къадау Ташы Эмда Джуртда Джангыз Терек. Джюрек - Таш бла Терек. Бу халгъа къалай джетдик биз? +++++++++ Ана тилин билген да махдаугъа тергелген Къаллай бедишлик заманнга джетдик. Мисирде, Кърымда да джуртуна термилген Къарчаны джазыкъсынама мен. Юч джыйырма атлы болгьанларында Халкъ болдукъ, джаугъа джаулукъ этерча болдукъ, Деб къууаннган къарачайлыла Ой, нечик джазыкъсынама сизни. Къарачайны джигити Татаркъан, Хасауканы джигити Умар, Совет Союзну джигити Харун - Багъатыр улула, батыр уланла - Барыгьызгьа ауруйду джаным. Барыгьызгьа ауруйду джаным Тукъум атала, тукъум башчыла. Халкъ, тил ючюн къазауат этгенле, Тилек этгенле, салауат этгенле. Ана тил керекди, керек тюлдю деб, Къызарышыб даулашхан туудукълада, Ана тилни билеме не билмейме деб, Башларына сый тартхан туудукълада Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен? Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен? Сизни къаныгьыздан джукъ бармыды экен? Бар эсе, бу халгьа къалай джетдик биз?! Сени джаратама мен Л. Ф. Ана тилими сыфатыча, Ата джуртуму къууатыча, Туугьан джерими берекетича, Халкъымы намысы, бетича, Ариулугьу, ёлюмсюзлюгюча - Джайгьы кюнлени биринде Меннге кёрюндю поэзия Кямары бла белинде. Къадер кечени джарыгьыча, Нюр джарыгьыча, ТЕРЕЗЕДЕН, Кёзлериме кёзлеринден, Сёзлериме сёзлеринден Бир Тейри джарыкъ тёгюлдю. Къайгьылы, къыйынлы дунияда Чыгьанакъла ичинде гюл кибик, Поэзия меннге кёрюндю,- Джылыуу, джарыгьы Кюн кибик. Мен сени кёрдюм поэзия, Кёргенлей билдим хорларынгы. Ийнек да саугьан, дырын да джыйгьан, Къалам да тутхан къолларынгы Кёкюрегиме къысарым келди. Джулдузгьа, алмагьа да узалгьан, Бери узатчы къолларынгы. Джулдузгьа, алмагьа да ушагьан Джюрегим къурманды алагьа. |