Чыммакъ акъ къарда Къара бурунчукъ, Къара къуйрукъчукъ, Эки къара къулакъчыкъ, Бир да къызыл тилчик «Гау-гау» эте чабадыла ары-бери. Бу кючюкчюк эсе, Къайдадыла аны аякъчыкълары, Аштапар быдырчыгъы да къайда? 02 05 06 КЪАЧЫГЪЫЗ, ТУТАДЫ! Агъачха харбыз элтдим, Аны он юлюш этдим. Бу туурам - тюлкючюкге, Бу уа, бу уа - кючюкге. Бу туурам - къоянчыкъгъа. Бу уа, - жубуранчыкъгъа. Бу туурам - метекеге, Бу уа, бу уа - текеге. Бу туурам - агъазчыкъгъа, Бу уа, бу уа - къазчыкъгъа, Бу туурам - къундузчукъгъа, Бу уа, бу уа - къызчыкъгъа, - Ол харбыз татады. Ой, къуру къалды бёрю, От чакъдыла тишлери, Къачыгъыз, тутады! 17 06 06 ХИЛИЧИ ЖАУУНЧУКЪ Чабып жетди жауунчукъ, Хили этди жауунчукъ. Къызыл гёбелекчикни Бек жибитди жауунчукъ. - Жаума, жауунчукъ! - дедим, Кюнден жылыу тиледим. Ариу кепсин гёбелек, Учуп кетсин гёбелек. 17 06 06 ТИШХАНЧЫКЪНЫ ЮЙЮНДЕ Тишханчыкъны юйюнде Кюзгю да, сагъат да бар. Къамишбаш халжарында Бир аламат ат да бар. Ол кюзгюге къарайды да, Мыйыкъчыгъын тарайды да, Кесин жолгъа къурайды да, Тогъуз бола, тор атына минеди, Минеди да, киштиклени сюреди, Хахайларын Уштулугъа бардырып, Къамчи бла сыртларына береди. Сора юйге къайтады, Киштик жомакъ айтады. 18 06 06 ЖАНГЫ ДУРКЪУ - О, дуркъу, дуркъу, дуркъу, Дуркъу ичинде негиз бар? - Чыка-чыка бодуркъу Кютген семиз ёгюз бар! - Сора ёгюз биягъы Гудулагъа азыкъды! - Бодуркъуну таягъы, Таякъ угъай - къазыкъды! 21.06.06 ЭНТДА БИР ЖАНГЫ ДУРКЪУ О, дыркъы, дыркъы, дыркъы, Тау дыркъыда бодуркъу. Бодуркъуму?! Кийикди! Тау дыркъысы бийикди. О, дуркъу, дуркъу, дуркъу, Дуркъу ичинде бодуркъу. Бодуркъуму?! Ёгюздю! Къуба ёгюз семизди. Уучу кийикни атды, Ёгюзюн а урлатды. Урлагъан а - буду, Кесген а - буду, Биширген а - буду, Ашагъан а - тюйюгюз! - Жаншагъан а - тюйюгюз! - Буду, буду, буду! 22.06.06. ОГЪУРЛУ ЭМЕГЕННИ ЖЫРЧЫГЪЫ Бизни шахарда Юч башлы эмегенми жашайды? Ассыры уллудан, ассыры узундан, Ол къая турукъгъамы ушайды? Хау, уллуду ол тауча, Хау, бийикди къаяча. Беш къатлы юйлени Башлары бла къыйналмай атлайды, Къарачы! Огъурлу эмегенди, Чомарт, хатерли эмегенди, Аны кёрюрге Парижден, Берлинден, Нью-Йоркдан, Стамбулдан да келедиле энди. Бек сюелле аны Шахарда уллула, Гитчеле да. Хар эрттен сайын ол Чыккыр бла бир Мыстындау ичеди. Ичеди эрттен сайын ол Мыстындау да, сют да, айран да. Ол алай къарыулу да, Алай мазаллы да анданды. Сют сатыучу мешина Шахар майданнга келиучюдю, Сют алыргъа Эмеген да сюелиучюдю. Эмеген кишини жаны да, тини да Сютдю, Айранды, Къаймакъды. Анга не уллу чыккыр да - Оймакъды. Сютден, Айрандан да тоюп, Деу бютюн да жарыкъ ышарады, Гинжичикча ариу къызчыгъын Школгъа ашырады. Бош турмайды ол, Болушлукъ керекге Мычымай жетеди, Жангы ишлене Тургъан юйлеге кранлыкъ да этеди. Эриксе, харфлыгъын да алып, Кеси да школгъа барыучууду, Классха сыйынмайды да, Спортзалда олтуруучуду. Дерследен сора ол Сабийчиклени булутха миндиреди, Сора, шош юфгюрюп, Булутну акъжелтен кемелей жюздюреди. 15.11.79. КЮН ТИЯКЪЧЫКЪ Кюн тиякъчыкъ-халычыкъ, Чыкъгъа тийип, жылтырайды. Ай тиякъчыкъ-халычыкъ Кёл сууунда къалтырайды. Чыкъ тамчычыкъдан кюмюш Халы сууургъанма да, Толкъунчукъдан а алтын Халы сууургъанма да, Эки токалчыкъ этгенме, Чабып юйюме элтгенме. Аны кишиучукъ кёргенди: - Берчи, ойнайым! - дегенди. - Угъай, кишиу. Кюннге - бокка, Айгъа жаулукъ эшерикме. Кесиме уа, къызыл гокка Салып, жыйрыкъ этерикме. 16.03.05. ЖУКЪУ КЕЧЕ КЕЛЕДИ ДА… Жукъу кече келеди да, Кёзлерими жумдурады. Тюш кёргюзте биледи да, Мени бек къууандырады. Эрттенликде уа кетеди Жангы тюш келтирирге. Ол кюндюз жукъу этеди Укучукъ бла бирге. 16.03.05. ЖУКЪУ Кокачыгъым да жукълайды, Какачыгъым да жукълайды. Мушулдайды, мушулдайды. - Бурунчугъум да жукълайды. Жукълагъанды чашчыгъым да, Эки къара къашчыгъым да, Ыннам этген жастыкъчыкъда Жукълагъанды башчыгъым да. Жукълагъанды, жукълагъанды Тилчигимде сёзчюгюм да. Жукъу кирмеген жалан да Мени эки кёзчюгюмдю. 16.03.05. ЖУЛДУЗЧУКЪЛА Къарангыды эшикде, Эрленчикди бешикде, Бешикчиг а, Бешикчиг а, Бешикчиг а тешикде. Тешикчиг а терекде. Жан да жокъ тёгерекде. Жулдузчукъла, Къыл-къыл этип, Тохтамайдыла кёкде. 02.12.04. ДЕРСДЕ Алай тынчмы сунаса, Тепмей, олтуруп тургъан? Алай тынчмы сунаса Харфладан сёз чыгъаргъан? «А-нам быс-тыр жуу-а-ды. Ит киш-тик-ни къуу-а-ды…» - Уф, арыдым, уф, талдым, Къолума къалам алдым. Энди чот чыгъарайым, Дерслигиме къарайым. Дерслигим былай айтады: - Айт, суратчыкъгъа къара да, Беш алмадан экисин Алсанг, ненчасы къалады? «Юч» деп кючден айталдым… Уф, арыдым, уф, талдым. 17.11.04. ТОЙ Тишхан балачыкълары Барысы да къызчыкъла, Кийген жыйрыкъчыкълары, Бир кибик къызылчыкъла. Аш этген, эшиу эшген, Кече-кюн да кюрешген Къызчыкъладыла ала. - Ариу чычхан балала. Кирпини балалары Барысы да жашчыкъла, Быхчылары, балталары, - Жигер къарындашчыкъла. Кирпини жашчыкълары, Тишханны къызчыкъларын Тойгъа-сыйгъа элтдиле, Жегип агъазчыкъларын. Тойгъа-сыйгъа элтгенликге, Тепсеген а этмедиле: Шинжи тончукъларын ала Юйде къоюп кетмедиле. 06.12.04. КЪАРЫЛГЪАЧ Къарылгъачым, къарылгъач, Илячин тутады, къач! Аны ол тоябилмез Баласы болгъанды ач. Къачды, къачды къарылгъач, Къууду, къууду илячин, Къачды, къачды къарылгъач, Къууду, къууду илячин! Къууду, къууду - жеталмады, Къарылгъачны туталмады, Туталмады, жеталмады, Уясына элталмады. 06.12.04. АГЪАЗЧЫКЪ Къар хапучукъла къууа, Аязчыкъ ойнайды. Жилямукъ бетин жууа, Агъазчыкъ жиляйды. Ким эсе да бюгече Жукъламай тургъанды, Агъазчыкъны тончугъун Алышындыргъанды. Боз эди да тончугъу, Чыммакъчыкъды энди. Аны ким тешиндирип, Ким кийиндиргенди?! 29.11.04. КИМДИ, КИМДИ СЮТ ИЧЕРГЕ СЮЙМЕГЕН? - Кел да, жашым, сютчюгюнгю ич хайда! - Аначыгъым, бир кесекчик ойнайым. - Сууутаса сютчюгюнгю, кел да, ич! - Анам, энтда бир кесекчик ойнайым. - Гутча, гутча, жашчыгъымы ал да кел: Сют ичерге унамайды жашчыгъым. - Жашчыгъынгы чакъырлыгъым келмейди, Жашчыгъынгы чакъырыргъа сюймейме, Хап-хап-хап! - Аман гутча, сора нек Чакъырыргъа сюймейсе жашчыгъымы? - Сен а манга сюек берген болурса?! - Таякъ, таякъ, гутчачыкъны, бар да, тюй: Жашчыгъымы чакъырыргъа сюймейди! - Тиеригим келмейди гутчачыкъгъа, Тюеригим келмейди гутчачыкъны, Таркъ-таркъ-таркъ! - Къынгыр таякъ, сора нек Тюеригинг келмейди гутчачыкъны?! - Сен а мени къонакъгъамы элтгенсе? - Ой, къызыу от, уллу от, Кюйдюрчю ол таякъны: Гутчачыкъны тюерге унамайды! - Мен - къызыу от, уллу от, Тюйдюрюрге сюймейме гутчачыкъны, Кюйдюрюрге сюймейме таякъчыкъны, Гур-гур-гур, гур-гур-гур! - Ой, аман от, сора нек Кюйдюрюрге сюймейсе таякъчыкъны? - Сен а манга ишхерими атханса? - Ой уллу суу, уллу суу, Ёчюр отну теркирек: Ол таякъны кюйдюрюрге сюймейди! - Мен - уллу суу, уллу суу, Жарыкъ отну ёчюрлюгюм келмейди, Къызыу отну сууутургъа сюймейме, Шуу-шуу-шуу, шуу-шуу-шуу! - Ой, аман суу, сора нек Ёчюрюрге сюймейсе аман отну?! - Сен а манга мёз журунму бергенсе? - Уммо, уммо, ич да къой черек сууун: Ёчюрюрге унамайды отну ол, От таякъны кюйдюрюрге сюймейди, Таякъ итни ачытыргъа сюймейди, Ит жашчыкъны чакъырыргъа сюймейди, Сют ичерге унамайды жашчыгъ а. - Кимдм, кимди сют ичерге сюймеген, Кимди, кимди жылы сютчюк сюймеген, Кёргюзтчюгюз! - дегенди да бугъачар, Жер къазгъанды, ёкюргенди бугъачар. Къоркъгъанды да от таба чапханды суу, От да, къоркъуп, таякъ таба чапханды. Отдан къоркъуп, таякъ итге чапханды, Ит чапханды чакъырыргъа жашчыкъны. Жашчыкъ чабып келгенди да юйюне, Жангы сютчюк, жылы сютчюк ичгенди. Анасы уа итге сюек бергенди, Таякъны да къонакъгъа элтгенди ол. Анасы уа отха отун салгъанды, Черек суугъа мёз журун атханды ол. Бугъагъа уа кырдык оруп бергенди. 13.03.96. КИРПИЧИКНИ КЮБЮРЧЕГИ Кирпичик кирди юйге, Тончугъун такъды чюйге. Чакъырып бюрчечигин, Ачды кюбюрчекчигин. Кюбюрчекде неси бар? Жюз тюрлю ийнеси бар! ЖУЛДУЗ КЪАШХА Тайчыгъым - жулдуз къашха, Аламатды халчыгъы. Туягъы тийсе ташха, От чагъады налчыгъы! КЪОЯНЧЫКЪ КЪАЧЫП БАРАДЫ Ауаначыгъы къуууп, Къоянчыкъ къачып барады. Ол аны, къол-бет жуууп, Ашап къоярыкъ сунады. 03.07.06. КЪЫШ Тауну, тюзню агъартып, Къыш сууугъу жетгенди. Жагъа сууну бузлатып, Миялача этгенди. Чёрчек жашчыкъ къууанып, Тёшден къызыу учады. Акъ аязчукъ уянып, Терекден къар чачады Ойнай тургъан къызчыкъгъа Бла акъ къоянчыкъгъа. Сора, кюлюп къачады Бош тургъан уячыкъгъа. ЖАЙ КЮН Кюн бизге бийик кёкден Жарыкъ саламын иеди, Талада хар гюлчюкге, Хар бир чыкъчыкъгъа тиеди. Минг алтын бармакъчыгъы Тереземи чакъдырады: «Къара ишхилдичикле Жыяйыкъ!» - деп чакъырады. Чыпчыкъчыкъла этелле Бир иги тилекчикле. Гюлчюклеми учалла Не да - гёбелекчикле?! ШАУДАН СУУЧУКЪ Шаудан суучукъ бир зауукъ Ойнай, тепсей биледи. Тюйюлдю да жиляуукъ, Ышарады, кюледи. Улакъчыкъча, къадалып Ойнакълай, аккун таудан Чабып келеди шаудан Суучукъ, сюйюнчю алып. АКЪТЕРЕК Акътерек - бийик терекди, Ол чайкъалыргъа керекди. Ол а, ол - базыкъ эменди, Эмен угъай - эмегенди. Барды аягъы, къолу да, Тюбю кишиудан толуду. Ол юлкю уа - тегенекди, Анга къоннган - гёбелекди, Гёбелек алтынкёлекди, Аны тутаргъа керекди. Тутдукъ-тутдукъ - туталмадыкъ, Къуудукъ-къуудукъ - жеталмадыкъ. Гёбелекчик учуп кетди, Биз а, ойнап, зауукъ этдик. ЧУМ ТЕРЕК Эрттен бла тургъанбыз да, Чум терекге баргъанбыз да, Ашагъанбыз, бек тойгъанбыз, Артдабызгъа да къойгъанбыз. Ол юлкю уа - дыгъыленди, Дыгъылен жыябыз энди. Ол а, ол - жилек талады. Къой, кетейик, кеч болады. ХОРАЗЧЫКЪ Хоразчыкъ эртте тургъанды, Ол къычырыкъдан къыргъанды: - Кукурий-кук, къукурий-кук, Туругъуз! - деп къутургъанды. Сора тау-укъ-чукъ-лар-ын, Къанг-къыл-дау-укъ-чукъ-лар-ын Гедеш аллында тизгенди, Физзарядка этдиргенди. Бирча къанат къакъдыргъанды, Ары-бери чапдыргъанды, Жукъудан аяздыргъанды, Багуш тёбе къаздыргъанды. Кеси да жер чучхугъанды, Бир тары бюртюк тапханды. «Къыт-къыт-къыт!»- деп чакъыргъанды, Тауукъланы чапдыргъанды, Сора тары бюртюкчюгюн Доппанбашха къапдыргъанды. АЙЫУ Айыу агъачда жашайды, Бал тапса, сюйюп ашайды. Кёп ашайды, аз жукълайды, Айыу бир аман жуттайды. Ол ашайды, бир тоймайды, Артдасына жукъ къоймайды. Алыкъа айыу арыкъды. Наныкъ, кертме ашарыкъды. Жубуран да тутарыкъды. Къыш а, табанларын жалай, Куркасында жукъларыкъды. ДОППАНБАШЧЫКЪ «Чуу-чуу, чуу-чуу, чуу-чуу!» - дейме, Доппанбашчыкъны излейме. Жокъду къанг-къыл-дау-укъ-чу-гъум, Гурт жатханды тау-укъ-чу-гъум. Ой, нелелле очукъла?! Жюжеклелле очукъла! Бир тохтамай чууюлдейле: «Чуу-чуу, чуу-чуу, чуу-чуу» - дейле. ЭРЛЕН Танг бла тургъанды эрлен, Къурмач къууургъанды эрлен, Жюйрюк тайчыгъына минип, Базаргъа баргъанды эрлен. Къурмачын сатханды эрлен, Бал къалач татханды эрлен, Къызыл чурукъчукъла алып, Юйюне къайтханды эрлен. КЪОЗУЧУГЪУМ Къозучугъум-озгъурчугъум, Бурмачыкъды къозучугъум. Арымайды, талмайды, Тюйюшмей туралмайды. Къозучугъум - бурмачыгъым, Сабийлени ургъанчыгъым, Тохтамайды, тынмайды, Арбазгъа сыйынмайды. ТАНГ АТХАНДЫ Хораз кюнню уятханды, - Танг атханды, танг атханды! Кюн чыкъгъанды, кюн тийгенди, Жылыуун бизге ийгенди. Чыкъ кюмюшча жылтырайды, Чыпчыкъчыкъ ариу жырлайды. Къозучугъ а макъырады, Тенгчиклерин чакъырады. Улакъчыгъ а ойнакълайды, Жалан да уку жукълайды. УЛАКЪЧЫГЪЫМ Улакъчыгъым, улакъчыгъым, Ой, салпыкъулакъчыгъым, Мангылайынгда - къашха. Ойнакълап, ташдан ташха Секиресе, сен топчукъча, Тау суучукъда толкъунчукъча. Какаларынг тёртдюле, Тенгчиклеринг кёпдюле. Секиресе, ойнакълайса, Аначыгъынгы сакълайса. ТОПЧУГЪУМ 1 Тохтамайса топ-топ этип, Бездиргенсе доп-доп этип. «Тынчы!» - деп урсам, тюйсем да, Сени бек сюеме, Топчугъум, сени сюйсем да, Урама тюеме. 2 Аны къаты урама да, Кёкге учурама да, Къууанады топчугъум, Хиличи доп-допчугъум. 3 Сени тюйюп турама, Жерге-жерге урама. Сен а ёпкелемейсе: - Урма, тюйме! - демейсе. Харх этип, зауукъ кюлесе, Ёрге-ёрге секиресе. ЭЧКИЧИК 1 Эчкичигим, эчкичик, Мюйюзлеринг - экичик. Какаларынг кёпдюле, Санайма да - тёртдюле. Тёртюсю да кирчикле, Кирчикле, шимирчикле. Сакъалынг а бирчикди, Ол да, ол да кирчикди. 2 Эчкичигим, эчкичик, Жюн тончугъунг - эскичик. Тончугъунгу тешейим, Жюн кёлекчик эшейим Эки къашыкъ сютчюкге: Сют керекди кючюкге. ТАНГКЫ ГАККЫ Ой, доппанбаш тауукъчукъ, Зауукъ къангкъылдауукъчукъ, Сен былай жиляуукъчукъ Болуп нек къалгъанса? Баям, биягъы тангкы Гаккычыкъ тапханса. АЧ ТЮЛКЮЧЮК Тюлкючюк болгъанды ач, Марагъаны - къоянды. Къоянчыгъым, хайда, къач, Ансы тутуп къояды! ГУРТ ТАУУКЪНУ ОН БАЛАСЫ Гурт тауукъну он баласы - Беш къарасы, беш аласы. Киштик ташадан къарайды, Жюжекчиклени марайды. Чыкъинжик да къычырады, Къычырады къыртчыгъа да. Гурт тауукъдан къоркъуп, киштик Ташадан къачып чыгъады. БАППУШЧУКЪ Баппушчукъ «бакъ-бакъмы» дейди, Огъесе «батмакъмы» дейди? Бир къужурла къычыра, Очукъ балчыкъмы излейди? Балачыкъларын тизеди, Кёл сууда ариу жюзеди. Белячыкъла, алачыкъла. Ала онбеш боладыла. Жюзе кетип, балачыкъла Тас болуп да къаладыла. КОКАЛАРЫМ Кокаларым тынч турмайла, Урушсам да, эс бурмайла. Кокаларым, кокаларым Терс киелле боккаларын, Сора ормагъа чыгъалла, Киштикле къачып, бугъалла. Бири ташха узалады, Бири уа таякъ алады. Чыпчыкъла кери учалла, Итле да, сынсып, къачалла. Кокаларым, кокаларым Терс киелле боккаларын. Арымайла, бир таламайла, Къамамайла, уялмайла. Тапханларын элтедиле, Тюйюшген да этедиле Тарта, соза, ура, къагъа… Не этейим мен былагъа?! ХОРАЗЧЫКЪНЫ КЪУУУТЧУГЪУ Хоразчыкъ бюртюк тапханды, Жер чучхуп, ары атханды Бюртюкчюгюн. Жай ётгенди, Бюртюкден нартюх битгенди. Хоразчыкъ эртте тургъанды, Нартюхчюгюн сууургъанды. Жамалгъан къазанчыкъда Ол къурмашчыкъ къууургъанды. Сора тирменнге элтгенди, Тартдырып, къууут этгенди. Къууутчугъун кесчиги Бал бла ашайды энди. БУЗ СЮММЕКЧИК Кюн тиеди, кюн тиеди, Кюн сабийлени сюеди. Сабийчикле къууаналла, Сабан тойгъа къуралалла. Хауа алыкъа сууукъду. Буз сюммекчик жиляуукъду. «Там-там-там-там» деп жиляйды, Энди жаз башы жууукъду. СЕНГИРЧГЕЧИК Сенирчгечик гитчечикди, Белчиги бир инчгечикди. Ол узакъгъа секиреди, Аны гургунчукъ кёреди. - Сенирчгечик, къачма! - дейди. - Ачма, - дейди, - ачма! - дейди. Сенгирчгечиг а учады, Ач гургунчукъдан къачады. КУШАЙ Агъач башы кёк кушайды, Кушай артишге ушайды. Гагулары уллучукъла, Сыйдамчыкъла, суулучукъла. Ашайма да - тоялмайма, Эригип да къоялмайма. ЖАЗ ЖАУУН Кёк, къарс уруп, харх этди, Тыхар-тухур, тарх этди, Жалкъачыгъын жибитип, Тайчыкъны мудах этди. Жаз жаууннга тюбедим: - Жау-жау, жауун, жау! - дедим. Кёл суучукъла чачдыра, Биргесине тепседим. УЛАКЪЧЫКЪЛА - ЖЮН ТОПЧУКЪЛА Улакъчыкъла - жюн топчукъла, Бири - гыдай, бири - къашха. Кийип чыммакъ-акъ тончукъла Секирелле ташдан ташха. Чёрчек къуртакъулакъчыкъла Ыранладан ётедиле. Ойнай кетип, улакъчыкъла Тюйюшген да этедиле. Жизелеча, юйлерине Тарыгъыб а бармайдыла. Ала бир бирлерине Ёпкелеп да турмайдыла. АМАН ЗАТЧЫКЪДЫ ТИШХАН Аман затчыкъды тишхан, Хата къапчыкъды тишхан. Сора турмай, жау чыккыргъа тюшеди, Башы ачыкъ къапчыкъланы тешеди. Темир тишлиди киштик, Аман кючлюдю киштик, Тишханланы, жетеди да, тутады, Тутады да, артмагъына атады. Сора юйге элтеди, Жыр айтып, тепсетеди. АКЪ ГЁБЕЛЕК Гёбелекчик уянды, Жангы кюннге къууанды. Чыммакъ къарампилчикни Бал суучугъундан къанды. Сора, ойнарыкъчыгъы Келди да, учду кёкде. Алай къалтырайд кёлде Шо жулдуз жарыкъчыгъы. 08.12.04 ЖАУУН, ЖАУУН, ЖАУЧУ, ЖАУ - Жауун, жауун, жаучу, жау! - Къалач берликмисе? - Хау! - Берлик эсенг, жауайым, Чашчыгъынгы жууайым! - Жауун, жауун, жаучу, жау! - Галау берликмисе? - Хау! - Берлик эсенг, жауайым, Бетчигинги жууайым! 08.07.05. БИР, ЭКИ ДА Бир, эки да, бир, эки да… Макъыргъан - гыдай текеди. Юч да, тёрт да, юч да, тёрт да… Кийигиз бокка да, бёрк да. Беш, алты да, беш, алты да… Ай - кюмюшдю, кюн - алтынды. Ой, жети да, ой, сегиз да… Акъ улакъчыгъым семизди. Тогъуз, он да, тогъуз, он да… Чынакайчыгъыма къон да, Ой, ариу гёбелекчик, Ой, къатапакёлекчик, Санаргъа юйретейим, Шуёхчукъ да этейим. 26.02.04. |