- Хап-хап, зада хоразчыкъ, Сакъ бол энди кесинге, Не тюшерин билмезсе Тюлкючюкню эсине. - Кукурий, кукурий-кук! Кукурий, кукурий-кук! - Деп бир къаты къычыргъанды задачыкъ. - Ким сунады ол кесин?! Къоркъмай эсе, биркелсин Энди бери тюклюкъуйрукъ хатачыкъ! Бурнум жезденди, жезден, Кукурий, кукурий-кук! Кесим ёзденме, ёзден, Кукурий, кукурий-кук! Бардырырма букъусун, Къарынчыгъын тыймаса! Къыт-къыт! Ёлюр жукъусун Келтирирме, тынмаса! Къылышчыгъын суууруп, Махтаннганды биягъы: - Бапшын къыйпарма, уруп, Бир бассын да аягъы!- Биягъы тауукъчукъла, Ол къангкъылдауукъчукъла Арбазда саф тургъандыла, Хоразгъа къарс ургъандыла: - Кёз инжибиз, жаныбыз, Патчахыбыз, ханыбыз, Сенден иги жокъ жерде! Сенден жигит жокъ жерде! Сенден акъыллы да жокъ! Сенден окъуулу да жокъ! - Деп къангкъылдагъандыла, Ариу жырлагъандыла, Гюрен-гюрен тепсегендиле, Ойнагъандыла, кюлгендиле. Багуш да къазгъандыла, Къурт да чёплегендиле. 2 Тюлкючюк жиляй бара, Жарасын жалай бара, Жюреги тарай бара, Ызына къарай бара, Жут бёрюге жолукъгъанды, Тюлкючюк аман къоркъгъанды. Ой, къоркъгъанды, элгеннгенди, Тюлкючюк не этсин энди? - Не бодгъанды,- деп, - санга?- Бёрю соргъанды анга. Жарсыгъанды, инжилгенди, Юйюне алып келгенди. Сора эшигин этгенди, Тишли аузун а ачханды: - Тюлкю, ашайыммы эиди?! - Ден, шытыларын чачханды. - Къой, ашама, - дегенди тюлкю анга, - Не хата этгенме мен санга? - Аш юйюмю киритин Ким ачханды?! Сен ачханса! Жаулу жёрмеми урлап Ким къачханды?! Сен къачханса! - Ой, жаулу жёрме сени Болгъанын мен билмегенме, Бёрю, ашама мени, Алыкъа мен ёлмегенме. - Да сени буугъан манга Иш тюйюлдю? - деп, бёрю Кесин атханды анга, Зарх-зурх эте тишлери. - Сау къойсанг, зауукъ жашарса, Барды аллай амалым. Кюн сайын бир къой ашарса, - Кёпдю Къызгенде малым. Санга - ирик, манга - тауукъ. Жашарбыз, бийлеча, зауукъ. Дегенди хыйлачы тюлкю. - Сениди ырысхым, мюлкюм. - Сора терк элт мени ары, Бузма да Агъач тёрени!.. Басхан парийден хапары Жокъ эди сылхыр бёрюню. (Агъачда тёре алайды: Онглу онгсузну ашайды.) Ингир ала Къызген элге Эннгендиле экиси да. Курму тюзге, Уллу таугъа Къоннганды ингир къарангы. Бёрю тюшерикди баугъа, Тюлкю уа - тауукъ оруннга. Баугъа къутулгъанлай бёрю, Тюлкючюк таууш этгенди. Алайлай хырылдап, юрюп, Мазаллы парий жетгенди. Жетгенди да, бёрюге Биз тишлерин чанчханды. Тюлкючюк а хоразны Таугъа алып къачханды. - Тюгюнгю бардырмасам, Тилинги къапдырмасам, Жеринги тапдырмасам, Басхан парий тюйюлме мен, Хап-хап-хан! Гуду-марий тюлкюме мен, Хап-хап-хап! - Дегенди басхан парий, Бир огъурсуз хыпылдап. Сора чабын кетгенди, Тюлкюню ызын ызлап. Лохбай тюлкюню жетип: «Къоймадынг да!» - дегендм да, Лохбай аллына ётюп: «Тоймадынг да!» - дегенди да, Тюлкючюкню ургъанды, кьапханды, Сора зада хоразчыкъны сыйырып, Жалкъасын къайырып, Огъурсуз хырылдагъанды, юргенди: - Думп бол кёзюмден! - дегенди. 3 Тюлкючюк къачып бара, Жарасы ачып бара, Баппуш кибик къычыра, Сёлешгенди къыжырап: - Кючюкнюча сынсытырма мен сени, Айгъа-айгъа улутурма мен сени! Сур айыугъа талатырма, тохта бир! Сау агъачны бедишинге къаратырма, тохта бир! Бир деп бирин къоймам къаздан, тауукъдан, Бир кесекден, бираздан, бир аууукъдан! - Баппуш таууш этме да, Кет, мардадан ётме да. Хап-хап, барр, баррр жолунга, Энди тюшсенг къолума, Какаларынгы эзерме, Къуйрукъчугъунгу юзерме! - Дегенди Лохбай анга, Ол гудучу аманнга… Тюлкючюк жиляй бара, Жарасын жалай бара, Тюбегенди, жолукъгъанды айыугъа, Сур Лохбайдан тарыкъгъанды айыугъа: - Не этейим энди мен, Къарным ашдан тоймайды. Тауукълагъа келепен Парий жууукъ къоймайды, Ой, къаймайды, Къарным ашдан тоймайды, Ой, тоймайды. - Къарачы сен ол итге! - деп, Жаныгъанмыды айыу? Хыны сермеп, нарат терек Къобаргъанмыды айыу?! Тырнакъларын жютю билегенмиди? - Хайда, тебре аллымда! - дегенмиди? - Бир тюбейим, жолугъайым мен анга, Тауукъларын кеси ташыр уянга! (Агъачда тёре алайды - Онглу онгсузну ашайды.) Ингир ала экиси да Ындырчыдан эннгендиле: - Къоркъмай эсенг, бери чыкъчы, Аман парий! - дегендиле. Басхан парий ёмюрюнде Къоркъмагъанды бир жукъдан да. Баймакъ аякъ айыу бла Ол демлеширге чыкъгъанды. Жан-жанында чаба, лохбай Айыуну онгун алгъанды, Мараучу да къауалына Чечмели огъун салгъанды. Сора ол, айыугъа буруп, Къауалан кюкюретгенди. Айыу ассыры къоркъгъандан, Ачы къычырыкъ этгенди. Баймакъ аякъ къачама деп Тауукъ орунну чачханды. Камсык тюлкючюк биягъы Хоразны алып къачханды. Къачса - къачсын! Лохбай аны кёргенди, Кёргенди да, тауукъчуну сюргенди. Жете келип, аягъындан тутханды, Тутханды да сынсытхан, улутханды, Зада хоразчыкъны сыйырып, Жалкъасын къайырып, Огъурсуз хырылдагъанды, юргенди. - Энди тюшсенг аузума, - дегенди ол, - Сау къайтмазса ызынга! - дегенди ол. Сора омакъ къуйрукъчугъун Къабып-къабып юзгенди. * * * Чубурчукъну жашчыгъы Кирмейди гедешлеге. Бек сюедиле аны, Окъуйду да бешлеге. Алай чубур кесчиги Къоймайды къылыкъчыгъын. Сау агъачха къычырып, Айтыучуду жырчыгъын: - Ма зауукъ десенг - зауукъ, - Бир къаз бла бир тауукъ! Алай андан да зауукъ, - Он къаз бла он тауукъ! 13 10 93 КЪЫЛЫКЪСЫЗ ТИШХАНЧЫКЪНЫ ЖОМАГЪЫ С. Маршакдан Уяда тишхан жырлайды: - Балачыкъ, татлы жукъла, Къоянчыкъ, къоркъуп, жиляйды, Сен а къоркъмайса жукъдан. Тишханчыгъ’ а чюуюлдейди: - Ауазынг инчгеди, - дейди. - Узакъда тюйюлдю кёл, Баппушну чакъыр да кел. Анасы чыгъып кетди, Баппушха чабып жетди: - Баппуш, сен бизге келсенг а, Баламы тебиретсенг а. Баппушчукъ келип жырлайды: - Къакъ-къакъ-къакъ, хар не жукълайды. Бешигинге бёлейим, Жауун къурт да берейим. Тишханчыкъ кёбюп жатады, Баппушха былай айтады: - Асыры къаты жырлайса. Тот безгича, къыжылдайса. Анасы чыгъып кетди, Байталгъа чабып жетди: - Байтал, сен бизге келсенг а, Баламы тебиретсенг а. Бешик жыр айтды байтал: - Жукъла сен, жукъла да къал. Арпа къалачла берликме, Илляула да келтирликме. Тишханчыкъ кёбюп жатады, Байталгъа былай айтады: - Асыры ачы жырлайса, Къоркъутурча пырхылдайса. Анасы чыгъып кетди, Балыкъгъа чабып жетди: - Балыкъ, сен бизге келсенг а, Баламы тебиретсенг а. Жырлады балыкъ, келип, Аузун да кенгнге керип. Кетерге ашыкъмайды, Тауушу уа чыкъмайды. Тишханчыкъ кёбюп жатады, Балыкъгъа былай айтады: - Ачылса да ауузунг, Эштилмейди тауушунг. Анасы чыгъып кетди, Макъагъа чабып жетди: - Макъа, сен бизге келсенг а, Баламы тебиретсенг а. Макъа айтады жырын, Гъурулдайды акъырын: - Жукъласанг, ургъуй берликме, Тамбла да келтирликме. Тишханчыкъ кёбюп жатады, Макъагъа былай айтады: - Жаратмайма жырынгы, Бу къужур гъургъурунгу! Анасы чыгъып кетди, Тонгузгъа чабып жетди: - Тонгуз, сен бизге келсенг а, Баламы тебиретсенг а. Мегежин хурт-хурт этеди, Тишханны тебиретеди: - Хурт-хурт-ляу, хурт-хурт-хурт-ляу. - Ма санга картох илляу. Тишханчыкъ кёбюп жатады, Тонгузгъа былай айтады: - Алаймы айталла жыр, Жырынг, ишинг да - къужур! Анасы чыгъып кетди, Тауукъгъа чабып жетди: - Тауукъ, сен бизге келсенг а, Баламы тебиретсенг а. Къангкъылдайды тауукъчукъ: - Кок-кок-кок! - дейди очукъ. Жукъла, жагъын этме да, Тюй берликме энтта да. Тишханчыкъ кёбюп жатады, Тауукъгъа былай айтады: - Ой-ой-ой, ачы жырлайса, Ёренге дауур-хахайса! Анасы чыгъып кетди, Киштикге чабып жетди: - Кишиу, сен бизге келсенг а, Баламы тебиретсенг а. Жыр айтады киштикчик: - Мияу, хата тишличик, Мияу-мияу, жатайыкъ, Къуш тёшекге батайыкъ; Тишханчыкъ къалкъый барады, Киштикге былай сорады: - Бир хычыуун макъыраса, Ариу тюшмю чакъыраса? Чабып келди анасы, Къайда алтын баласы?.. Ана чычхан жиляйды, Киштик эрнин жалайды. БАТЫР ЧЫПЧЫКЪ К..Кубилинскасдан Жомакъда былай эди: Бир чыпчыкъ жырлай эди Назы терекге къонуп, Базыкъ терекге къонуп: - Мен назы терек кесерме, Бир уллу къазыкъ этерме; Тюлкюню да, къоянны да, Бёрюню да, къабанны да, Айыу болсун не суусар, Къалдырмай жан-жаныуар Тюерме, аман тюерме! Къоян аны эшитип, Къоркъандан жаны кетип, Чабып жетди тюлкюге, Хапар этди тюлкюге. Тюлкю ууакъ къалтырай, Кёзчюклери жылтырай: - Кел, бёрюге барайыкъ, Чыпчыкъдан тарыгъайыкъ. Акъылы, эси да бар, - Деди,- бир амал табар. Къоянчыкъ окъдан къаты, Тюлкю къояндан къаты, Жол айырмай чапдыла, Жут бёрюню тапдыла. Тюлкю бёрюге жиляйды: - Чыпчыкъчыкъ была жырлайды: «Мен назы терек кесерме, Бир уллу къазыкъ этерме; Тюлкюню да, къоянны да, Бёрюню да, къабанны да, Айыу болсун, не суусар, Къалдырмай жан-жаныуар Тюерме, аман тюерме!» Тепсе да къоркъду бёрю, От чакъдыла тишлери: - Биз къабаннга барайыкъ, Ол айтханнга къарайыкъ. Къарт къабан бизден эслиди, Бек къарыулуду кеси да! Къоянчыкъ окъдан къаты, Тюлкю къояндан къаты, Ызларындан а бёрю, Зарх-зурх эте тишлери, Жол айырма, чапдыла, Къарт къабанны тапдыла. Бёрю къабаннга жиляйды: - Чыпчыкъчыкъ былай жырлайды: «Мен назы терек кесерме, Бир уллу къазыкъ этерме, Тюлкюню да, къоянны да, Бёрюню да, къабанны да, Айыу болсун, не суусар, Къалдырмай жан-жаныуар Тюерме, аман тюерме!» Абызырады къабан да: - Хурт-хурт-хурт, - аны бир жан да Хорлаялмазча ол неди?! Къабаннга ол бош кюледи!- Десе да, къоркъады ол да. Къоркъмазлыкъ баймакъ хуболду. - Биз айыугъа барайыкъ, Ол айтханнга къарайыкъ. Сау агъачны иесиди, Бек къарыулуду кеси да! * * * Озалмай бир бирин Къоянчыкъ, тюлкю, бёрю, Къарт къабан да чапдыла, Бий айыуну тапдыла. Къабан айыугъа жиляйды: - Чыпчыкъчыкъ былай жырлайды: «Мен назы терек кесерме, Бир уллу къазыкъ этерме, Тюлкюню да, къоянны да, Бёрюню да, къабанны да Айыу болсун, не суусар, Къалдырмай жан-жаныуар, Тюерме, аман тюерме!» Аман къутурду айыу, Былай къычырды айыу: - Къарачы сен ол серге! Сора терек кесерге Айтады ол. Бизни да, Сабийлерибизни да Аны бла тюерге! Бир кесек тынгылады да, Этерин ангылады да: - Былай этип кёрейик, - Деди, - тиреу тирейик, Назы терек аумазча, Базыкъ терек аумазча. Аумаз, биз алай этсек, Ары теркирек жетсек. * * * Озалмай бири бирин, Къоянчыкъ, тюлкю, бёрю, Къарт айыу, кирпи, къабан да, Сюлесин, эрлен, жубран да Жол айырмай чапдыла, Чыпчыкъчыкъны тапдыла. - Мен назы терек кесерме, Бир уллу къазыкъ этерме, Тюлкюню да, къоянны да, Бёрюню да, къабанны да, Айыу болсун, не суусар, Къалдырмай жан жаныуар, Тюерме, аман тюерме! - Деп жырлайды чыпчыкъчыкъ, Ол батыр къанатлычыкъ. * * * Жаныуарла хырылдай, Улуй айтдыла былай: - Азбыз, азбыз, азбыз биз, Ой, хорлайялмазбыз биз, Хоншула болушсунла, Ала да къошулсунла. Сур улуду жут бёрю: - Жан-хашуар, жет бери! Чакъанла эшитсинле, Мычымайын жетсинле! Туз киштикле, къузгъунла да, Суусарла да, агъазла да Къуршадыла терекни, Ол аумазгъа керекни. Алайлай, ой, алайла, Шууулдап, жел ургъанлай, Кишиу тюшдю терекден, Ол аумазгъа керекден. Къоянчыкъны башнамы, Къоркъакъчыкъны къашынамы Тийди ол кишиу келип. Къоянчыгъ а, элгенип Къычырыкъ этди, хахай: - Жаныуарла, охахай, Терек аууп барады, Чыпчыкъ бизни къырады! - Сынсыдыла тюлкючюк да, Хуболчукъ, бёрю кючюк да: - Терек аууп барады, Чыпчыкъ бизни къырады! Керти да ауады деп, Деу айыу, аякъ тиреп, Къарыуун, кючюн салды. Мингжыллыкъ назы терек, Ол бийик, базыкъ терек, Чыкъырдап, аууп къалды. Ауду да, тюлкючюкню, Ол алтын тюключюкню Басды от къуйрукъчугъун, Жыртды мёз жыйрыкъчыгъын. * * * Чыпчыкъчыкъ учду кёкге, Къонду нарат терекге. Биягъы жырын айтды, Жыртхычланы сагъайтды: - Мен назы терек кесерме, Бир уллу къазыкъ этерме, Тюлкюню да, къоянны да, Бёрюню да, къабанны да, Айыу болсун, не суусар, Къалдырмай жан-жаныуар, Тюерме, аман тюерме! - Нарат назыдан базыкъды, Нарат жараулу къазыкъды, - Деп жиляды къоянчыкъ, Узункъулакъ къоркъакъчыкъ. Жыртхычла тиледиле: - Тюйме бизни, - дедиле.- Сизни уяларыгъызгъа, Не да балаларыгъызгъа Тиймебиз мындае ары, Кетербиз узакъ жары. - Тиймезме, - деди чыпчыкъ, - Тюймезме, - деди чыпчыкъ. - Алай а жырлагъыз сиз, Мени бек махтагъыз сиз, Башха жаныуарлагъа Дерс болурча. Алагъа Къаты айтыгъыз: хата Этселе, тутуп, къаты Тюерикме, билсинле. Чып-чып! Титиресинле! * * * Юч атлай да, бир тохтай, Батыр чыпчыкъны махтай, Кетди жаныуар жыйын - Къууар да бууар жыйын. 29 09 84+ БУДАЙ БЮРТЮК Н. Юсуповдан 1 Бюртюк тапды кёгюрчюн, Былай айтды кёгюрчюн: - Сени кёп изледим мен, Тапмай къоймам, - дедим мен, Алтын будай бюртюкчюк, Татлы будай бюртюкчюк. Ётдюм мен кёп тюзледен, Къыйырсыз тенгизледен. Узакъда - къум аулакъда, Таулада да изледим - Сени, алтын бюртюкчюк, Сени, татлы бюртюкчюк. Юч аууз аяусуз, Аяусуз юч аууз: «Ачбыз!» - диле, Гыржын тилейдиле. Энди уа, алтын бюртюк, Энди уа, татлы бюртюк - Гур, гуру-гуру, гур-гур - Балаларымы тойдур. Былай айтды бюртюкчюк: - Жангызчыкъма мен, бирчик. Мени къапдыр бирине, Ол экисине уа не Берликсе сен? Былай эт: Уянг болгъан жерге элт, Сора басдыр да жерге, Болгъан ишни кёрюрсе, Этеринги билирсе. Къызгъанса да, бюртюкчюкню басдырды, Татлычыкъны, алтынчыкъны басдырды. 2 Кёгюрчюн эртде турду: «Ой, башсыз!» - деп къутурду, Бек урушду кесине, Не келмеди эсине? Бюртюкге учуп барды, Къыйналып, жунчуп барды. . Ма тамаша, ма сейир! - Къара топуракъдан бир Сары зыгыт къарайды, Айтханчыгъы былайды: - Кёгюрчюн, суусапма мен, Булутлагъа чыкъ да сен Жауун булутха тюбе, Бир тамычы суу тиле. Алайсыз - ишинг зая, Балаларынгы ая. Кёгюрчюнчюк бийикге учуп кетди, бек тамата булутну къуууп жетди. Ачыуланды да булут, Кёмюрден къара болуп, Къычырды кёгюрчюннге: - Бери ёлюр ючюннге Чыкъгъан болурса, - деди, От чакъды, кюкюреди. Булут аны юшютюрге кюрешди, Кёгюрчюн а анга батыр сёлешди: - Юч аууз аяусуз, Аяусуз юч аууз, «Ачбыз!» - дейдиле, Гыржын тилейдиле. Зыгыт кьуруп барады, Тамычы суу бер анга; Жауун жаумай турады, Булут, бир болуш манга. Кёгюрчюннге ышара къаштюй булут, Былай айтды: - Къайгъыларынгы унут. Ишни сюйген хар къайда да махталсын, Тутхан иши сюйгенича къуралсын! Жауун жаууп башлады Ёзенледе, башлада. Суусап къысхан жер да, Букъу басхан жерк да Жаууннга къууандыла, - Таш, агъач да къандыла; Зыгытчыкъ да къууанды, Ол да жауундан къанды. 3 Танг эрттен кёгюрчюнчюк келди да ол бюртюкчюк Зыгытчыкъ этген жерге Къалды уллу сейирге. Зыгытчыкъ эртденликге Бурулду да резикге, Тиледи кёгюрчюннге: - Учуп бар да сен кюннге, Зыгытха тиле жылыу, Чиритгинчи аны суу. Алайсыз - ишинг зая, Балаларынгы ая. Кёгюрчюнчюк кюннге терк учуп кетди, Булут башы кюннге бек жунчуп жетди. Кюн кёгюрчюннге къызды, Ачыудан бютюн къызды: - Жууукъ келирге кюннге Жарамайды кёгюрчюннге! Кюерле къанатларынг, Жилярла балаларынг. Эй эссиз, терк къайт жерге, Сюймей эсенг кюерге! Къанатлары кюн жарыкъда жылтырай, Кюгюрчюнчюк кюннге сёлешди былай: Юч аууз аяуусуз, Аяусуз юч аууз: «Ачбыз!» - дейдиле, Гыржын тилейдиле. Жибигенди резикчик, Къарыусузчукъ, назикчик. Теркирек жылыт аны - Ая балачыкъланы. Бюсюреди кюн батыр кёгюрчюннге: - Болушурма, - деди, - сен а терк къайт юйюнге. - Ишни сюйген хар къайда да махталсын, Тутхан иши огъур бла къуралсын. Кюн башлады кьызынын, Жерни юсюн къыздырып. Резикчик иги болду, Алтын кюннге созулду. 4 Танг ала кёгюрчюнчюк Келди да, ол чирчикчик Резикчик болгъан жерге, Къалды уллу сейирге: Резикчик сабакъ болуп, Башы будайдан толуп. Кёгюрчюнчюкге будай Къууанып айтды былай: - Сен теркирек жетдир мени уянга, Сен теркирек тойдур юч да балангы!.. Юч бала да бюртюкчюклени чёплей Бу жырчыкъны айтдыла ойнай, тенсей: - Махтау, махтау булутха, - Резикчикге суу берди! Кюннге да махтау, махтау, - Сабакъгъа жылыу берди! Махтау, махтау жайгъыда Будай ёсген талагъа! Махтау, махтау къыйналып, Бизге бакъгъан анагъа! БУРМА КЪОЗУЧУКЪ О. Дризден Бир къарт къатынчыкъ - Таягъы къолунда,- Топчукъ эслегенди Баргъан жолунда. Ол жюн токъалчыкъ эди, Бош, гитчечик. Жюжек тенгличик эди, Тош* тенгличик. - Жокъдан жукъ эшмезсе, - Дегенди ынна. Терен ахтынып, Кючсюннгенди ынна. Халы топчукъну Къоюп жол юсюнде, Кетип тебрегенди Жарлы юйюне. - Сени насыбынгма, - Дегенди очукъ. Жолда къоймазын Тилегенди очукъ: ____ *Тош - гриб. - Кече узуну, Къыйналсанг да, кюреш, Тангнга бир семиз, Бир бурма къозу эш. Эринме, эрикме, - Дегенди анга, - Мен юй, харакет да Берирме санга! - Зыккыл жыйрыкълы, Къарыусуз, тизгинсиз Ынна насыпха Къууаннганды кемсиз. Жулдуз тамчыла Бийикде къалтырай, Чыкъ мынчакъла Кырдыкда жылтырай, Кече узуну Кюрешгенди ынна, Бурма къозучукъ Эшгенди ынна. Къозу ыннагъа Сёлешгенди: - Ме-ме, Ой, ынна, ненге да Жарарма ме-мен. - Халы къыйырын Узатханды анга. - Сен энтда чык сал, - Деп айтханды анга.- Халы токалчыкъча Къалмам бошалып, Эшерсе жыйрыкъ, Оюула да салып. Эшерсе тапчан, Чырахтан, сибиртги, Шинтик, ундурукъ, Орунчукъ да итге. Жылы уюкъла да, Киерча къарда, Киштик балачыкъ да Эшерсе артда: Ёчдюле жюн тишханла Къаймакъгъа, Жаугъа, къыймагъа, Жёрмеге, бишлакъгъа. Тулукъ да, чыккыр да Тешеди тишхан, Алай уяламы Биледи тишхан?!.. Чегем черегича Къыстауду заман. Ынна, байыгъып, Бузулгъанды аман. Жюнден жаулугъу, Бичагъы, элеги, Жюнден таягъы, Чындайы, кёлеги. Адыр тапкасы, Табагъы да - жюнден, Шиши, къашыгъы, Къалагъы да - жюнден. Бирде уа кече Къатынны эсине Тюшгенди аман акъыл: - Мен кесиме Эшгенме къалдырмай Керек затымы, Табама эркин Тузуму-хантымы.- Бурма къозуну Кесерге къызынды: - Этин биширирме Мен жюн къазанда. Кеси-кесими Тойдурурма иги, Башын а атарма Калак итлеге. Жюн жаулугъу Эшитгенди аны, Бурма къозугъа Ауругъанды жаны. Ол сора шумсуз Шинтикни уятып, Айтханды харам Ыннаны муратын. Шинтик киштикге Билдиргенди аны, Тутханды киштиг а Бир жюн тишханны: - Мычымай жетерсе Бурма къозугъа, Былай-былай дерсе Бурма къозугъа. Танг да атдырмай Тургъанды ынна, Жюн бичагъын Букъдургъанды ынна. Кирит да салып Жабагъы эшикге, Чыкъгъанды сырсыз Къатынчыкъ эшикге. - Ме-е! Неди менден Букъдуруп келгенинг, Танг да атдырмай, Туруп келгенинг, - Дегенди къозу Ыннагъа, макъырып, Билмей тургъанча Аны акъылын. Ынна уа хыйла Сёлешгенди анга: - Къарачы, кампет Келтиргенме санга. - Бурма къозуну Тутаргъа узала: - Быхы да берликме, - Дегенди… Алай, Артха секиргенди да Акъ къозучукъ: - Кетеме! - дегенди да Акъ къозучукъ, Къачханды, къачхан, Халысын да тартып, Ынна къычыргъанды Элни къаратып: - Болушугъуз, жанларым, Къартма, онгсуз. Къалай жашарыкъма Бурма къозусуз?! Къарагъыз, барады Юйюм сёгюлюп, Къалама да, ой, Арбазгъа тёгюлюп! Жюн кюбюрюм да, Ой, жюн шинтигим… Жюн тапчаным да, Ой, жюн киштигим… Къозучукъ, къайт, Жан аурут да манга, Ёз баламача Къарарма санга. Къалай да тюшдю Бу къырслыкъ эсиме? Ой, жюн бичакъны окъун Къой кесиме-е-е. Жарлы башымы Къалдырдым палахха, Батмайды-батмай, Тишим гиряхха… Халал жюрекли эди Акъ къозучукъ: - Охо, къояйым, - деди Акъ къозучукъ. - Къырс ынна, Энди олтур да терге Жюн бичакъчыкъ бла Не кесерге, Не туураргъа боллугъун. Таза адамгъады мени къуллугъум! МУХАР Мухар Тёбен-Къабакъгъа Барды бир жол къонакъгъа. Къонакъбай Чомарт эди, Къонагъы Момарт эди. Ашладан толду къанга, Кереги да ол - анга. Ол ашады, ашады, Хычинлени бошады. Жёрмеге да узалды, Сохтагъа да боялды. Баш-аякъ да кемирди, Кёзюм кёре семирди. Бир бурху да къоймады, |