- Жюзе билмейме ансы, аны мадары бош эди. - Мен а билеме! - дегенди Акъ-Жегейчик. - Да сора нек тураса - суугъа кир да, ахчамы изле. Тапсанг, он кюмюш ахча да берирме, хайда, бол! - деп тирилгенди Тюлкюнак. "Он кюмюш ахча! Он кюмюш ахча! Он кюмюш ахча! - деп къууаннганды Акъ-Жегейчик ичинден. - Мен аллай бир ахчагъа эшек угъай, байтал да алаллыкъма, тайчыгъы бла!" - Бусагъатчыкъдан! - деп Акъ-Жегейчик терк окъуна тешиннгенди да, суугъа киргенди. Алай а не бек излеген эсе да алтын ахчаны уа табалмагъанды. Жагъынлычыкъ, сууукъдан къалтырай, жагъагъа чыкъса - не тюлкючюк жокъ, не кийимлери жокъ. Не этерик эди Акъ-Жегейчик, жиляй-жиляй, юйюне кетгенди. БАТЫР УЛАКЪЧЫКЪ БЛА МУХАР ТАШДЁРДЕН Къарачай-Малкъар жомакъ Бир элде къарт киши бла къарт къатын жашагъандыла. Аланы жангыз тауукълары бар эди. Аны да, кюнлени биринде, кесип, этин ашап, шорпасын ичип къойгъандыла. Ташдёрденин а арт асырау этгендиле. Бир заманда алагъа къонакъ келгенди. Юйде уа - узгъа салыргъа жукъ да жокъ. Ынна, ташдёрденни эсине тюшюрюп, гумугъа чапханды. Къарт да, къонакъ да кёп сакълагъандыла, алай ынна уа - жокъ. Ахырында къарт, тёзалмай, ыннаны ызындан чыкъгъанды. Аппа гумугъа кирегенлей Ташдёрден: «Ыннаны да аша-маша, Аппаны да аша-маша!» - деп, аны жутуп къойгъанды. Къонакъ, иги кесек сакълагъандан сора, тынгысыз болуп, гумугъа киргенди. Кирсенг а, аллайгъа кир! «Ыннаны да аша-маша, Аппаны да аша-маша, Къонакъны да аша-маша!» - деп, мухар Ташдёрден аны да жутуп къойгъанды. Ауурлугъу женгип, Ташдёрден чюйден ычхыннганды да, тёнгерей барып, жолгъа чыкъгъанды. Итле ташдёрденнге чапхандыла. Анга кереги уа ол эди: «Ыннаны да аша-маша, Аппаны да аша-маша, Къонакъны да аша-маша, Итлени да аша-маша!» - деп, аланы да жутханды. Мухар Ташдёрден, жырчыгъын да айта, жолукъгъанын-тюбегенин да жута, жол жингирикге жетгенлей, аллына жылкъы чыгъып къалгъанды. Кёбеден кёбе баргъан Ташдёрден, тёбе тенгли болса да, кёзю тоймай, биягъы жырын айтханды: «Ыннаны да аша-маша, Аппаны да аша-маша, Къонакъны да аша-маша, Итлени да аша-маша, Къой сюрюуню да аша-маша, Жылкъыны да аша-маша!» Жылкъыны жылкъычысы бла бирге жугханды. Мухар Ташдёрден, тёнгерей барып, ойнай-ойнакълай тургъан Къозучукъгъа бла Улакъчыкъгъа тюбеп къалгъанды. Кёзтоймаз алагъа да жырын айтханды. Къозучукъ бек къоркъгъанды, жилягъанды. Батыр Улакъчыгъ'а сермеширге хазырланнганды: «Кёкде чыпчыкъ къоймадынг - Тоймадынг! Жерде къумурсха къоймадынг - Тоймадынг! Сууда чабакъ къоймадынг - Тоймадынг!» - деп, уруп ийгенди Мухар Ташдёрденни. Уруп ийгенди да Ташдёрден, бугъа къууукъча, «тарс!» деп атылгъанды. Ичинден а аппа бла ынна, къонакълары, къой сюрюу бла къойчу, жылкъы бла жылкъычы, итле, киштикле, чыпчыкъла, чабакъла, тишханла, къурт-къумурсха чыкъгъандыла. Ала Батыр Улакъчыкъны махтагъандыла, анга махтау-ыспас этгендиле. Аппа бла ынна уа, Улакъчыкъны, Къозучукъну да юйлерине элтип, къурмач къуууруп сыйлагъандыла. 23.10.85 Элбрус эл БАТЫР ЧЫПЧЫКЪЧЫКЪ Фарс жомакъ Чорбат чыпчыкъчыкъ жол юсюнде жюн устукку тапханды. Бек къууаннганды чыпчыкъчыкъ. Къууаннганды да, жюн тите тургъан ыннагъа баргъанды. - Бу жюн кесекчикни манга титип бер, - деп тилегенди ол. Ынна чычпчыкъчыкъны жюн кесекчигин титип бергенди. - Сау бол, ыннака! - дегенди чыпчыкъчыкъ. Дегенди да, ыннаны жюн чагъа тургъан къызына баргъанды. - Бу жюн кесекчикни манга чагъып бер, - деп тилегенди ол. Ыннаны къызы чыпчыкъчыкъны жюнчюгюн чагъып бергенди. - Сау бол, эгечим! - дегенди чыпчыкъчыкъ. Дегенди да, ыннаны жюн ийире тургъан туудукъчугъуна баргъанды. - Бу жюн кесекчикни манга ийирип бер, - деп тилегенди ол. Къызчыкъ чыпчыкъчыкъны жюнчюгюн ийирип бергенди. - Сау бол, эгешчигим! - дегенди чыпчыкъчыкъ. Дегенди да, ыннаны тауатда чепген согъа тургъан келинине баргъанды. - Бу халы матаучукъдан манга къумач согъуп бер, - деп тилегенди ол. Келин халы топчукъдан къумач сокъгъанды. - Сау бол, келин! - дегенди чыпчыкъчыкъ. Дегенди да, къумашчыгъын да алып, кийим тигиучюге баргъанды. - Бу къумашчыкъдан манга бир ариу чепген тигип бер, - деп тилегенди ол. Кийим тигиучю чыпчыкъчыкъгъа бир ариу чепген тигип бергенди. Чорбат чыпчыкъчыкъ чепгенчигин кийип, хазырларын тизип, къамасын бели баууна суууруп, белине къысханды. Къысханды да, кюзгюге къарап, сымарланнганды. - Ма жигит десенг, жигит! - деп махтагъанды кесин чорбат чыпчыкъчыкъ. Сора сау дунияда кесича жокъ сунуп, секире, чок-чок эте, тоханада, тажын да алчи кийип, тахха олтуруп тургъан оспар ханнга келгенди. Келгенди да: - Мени чепгеним жангы, Сени чепгенинг эски! Мени чепгеним жангы, Сени чепгенинг эски! - деп жырлагъанды, кирпилдегенди. КЕРЕКСИЗ КЮЛГЕН МАКЪАЧЫКЪЛА Банток жомакъ Бир ёзен сууда бир уллу Артхачы жашагъанды. Ол жукъларгъа бек сюйген Артхачы эди. Алай макъачыкъла жукъларгъа къоямыдыла дейсе? Аланы гъур-гъурларындан, Жукъу ол тийреге жууукъ да келялмагъанды. Кёп тёзгенди Артхачы. Алай кюнлени биринде, тёзюмю тауусулуп, былай къычыр-гъанды: - Эй, хайырсызла, бу не къыйынлыкъды?! Бир тынсагъыз а, бир уялсагъаз?! Былай хахай этип турургъа жараймыды?! - Жюйюсхан Артхачы, бизге бош ачыуланаса, - дегендиле макъа-чыкъла,- Таш Макъагъа кюлебиз да, тохтаялмайбыз. Ой, ол бир къужур затды, къарачы: гъур-гъур-гъур- гъур! - Сиз былай кюлюрча аны неси барды? - деп сейир этгенди Артхачы. - Несими?! - дегендиле да макъачыкъла биягъы харх этгендиле. - Юйюн сыртына алып айланнган башсызгъа къалай кюлмегин?! Сора мен Таш Макъаны хатасындан жукъламай турама, алаймыды? - Хау, алайды, жюйюсхан Артхачы. - Алай эсе, мен Таш Макъагъа барайым да, аны бла бир сёлешейим, - деп, Артхач Таш Макъагъа кетгенди. - Таш Макъа, сен юйюнгю сыртынга кётюрюп нек айланаса?! Макъачыкъла санга кюле-биз деп, мени жукъларгъа къоймайдыла. - Андан айланама, жюйюсхан Артхачы, - дегенди Таш Макъа, - мен юйюмю къоюп кетсем, Жанарчыкъ анга от салып къоярыкъды. Юйюм кюйсе, мен не этерикме? Ол а биргесине от алып айланады. Майна, кеси да бери учуп келе турады. - Эй, былай бир келчи! - деп къычыргъанды Артхачы. - Сен от алып нек айланаса, алайлай Таш Макъаны юйюне от салып къойсанг?! - От алып андан айланама, - дегенди Жанарчыкъ, - мени Ургъуйчукъ къабаргъа кюре-шеди да, мен аны от бла къоркъутама. - Алаймыды? - дегенди да, Артхачы Ургъуйчукъну излеп кетгенди. - Сен Жанарчыкъны къабаргъа нек кюрешесе, айтчы бир?! - деп къутургъанды Артха-чы, Ургъуйчукъгъа тюбеп. Ургъуйчукъ Артхачыдан бек къоркъгъанды да, къачама деп, макъачыкъладан бек ауузлучугъуна тюртюлгенди. Тюртюлгенди да, аны ачы къапханды. - Гъур-гъур-гъур-гъур! - деп жилягъанды Ауузлу Макъачыкъ. - Ой, къалай ачытды, ой-ой-ой! Манга теркирек дохтур чакъырыгъыз. Алай керексиз кюлген макъачыкъгъа киши да дохтур чакъырмагъанды. Тюз этгендиле. 03.07.06. ЖАННЕТ ЧЫПЧЫКЪЧЫКЪНЫ ЖЫРЧЫГЪЫ Эскимос жомакъ Жангыз ёсген тал терекни бутакъчыгъында уячыкъ бар эди. Анда эки жаннет чыпчыкъ жашап болгъанды. Кюнлени биринде жангыз гаккычыкъдан бир балачыкъ чыгъады. Ана чыпчыкъ, Ата чыпчыкъ да, кюн узуну къурт-къумурсха ташып, балачыкъларын ач этмей, ёсдюргендиле. Кюн жер этегинден башын къаратханлай, Ана чыпчыкъ жырчыгъын айтып башлай эди. Ма ол жырчыкъ: -Чып, чып, чып, чюн, Чыкъ, чыкъ, чыкъ, кюн, Кюн, кюн, тий, кюн. Жылыуунгу ий, кюн. Жарыкъ-жарыкъ тий, кюн. Жашчыгъымы сюй, кюн! Жылыт уячыгъымы, Ариу балачыгъымы. Бу ариу жырчыкъны Къаргъа эшитгенди да: -Эгечим, бу ариу жырчыкъны манга берсенг а? - деп тилегенди. -Сюйюп да берир эдим, алай, жырчыгъыбызны санга берсем, жашчыгъыбыз жиляр да турур, - деп Ана чыпчыкъ берирге унамагъанды. -Хакъына лаудан жыйрыкъ берсемдамы унамазса? - дегенди Къаргъа. -Эки жыйырма болса, бирин санга алайлай да берир эдим, къой, тилеме, - дегенди Ана чыпчыкъ. Къаргъа ачыуланнганды да: -Бермей эсенг - сыйырама! - деп тохтады. -Угъай, угъай, сыйырма! - деп жилягъанды Ана чыпчыкъ. - Балачыгъымы мен къалай жукълатырыкъма, жырчыгъымы алып кетсенг? Жаннет чыпчыкъны сёзлери Къаргъагъамы ётерик эдиле: сыйырып алгъанды да, уясына учуп кетгенди. Ата чыпчыкъ агъачдан келсе - балачыгъы жиляй. -Не болгъанды? - деп соргъанды Ата чыпчыкъ. -Къаргъа жырчыгъыбызны алып кетгенди! - деп, Ана чыпчыкъ да жиляды. -Къарачы сен ол аманнга! - деп Ата чыпчыкъ болмагъанча ачыуланды. - Къайдады садагъым?! Къайдады къалкъаным?! Къайдады къылычым?! Ата чыпчыкъ Къаргъаны уясына учуп баргъанды. Барса, Къаргъа Жырчыкъларын тарта тура, Соза тура, Жырчыкъларын, былай айта, Буза тура: Кюн, кюн, тий, кюн, Жылыуунгу ий, кюн, Жарыкъ-жарыкъ тий, кюн. Жашчыгъымы сюй, кюн! Чыкъ, чыкъ, чычханчыкъ, Чыкъ, чыкъ, чычханчыкъ! Турма кирип тешикге, Татлычыкъ, чыкъ эшикге! Жаннет чыпчыкъ садакъ тартханды да, айтханды. -Ой, ким чимдиди мени? Ой-ой-ой! Ой, тюгюмю ким юздю? Ой-ой-ой! Жаннет чыпчыкъ экинчи кере да садакъ тартханды. Ол бу жол марап атханды. Садакъ окъ, учуп барып, Къаргъаны тил къыйыры бла бирге, жырчыкъны юзюп алгъанды. Сора жырчыкъны баласына алып келгенди. Алып келгенди да, балачыгъын къубулта, ариу-ариу жырлагъанды: Чып, чып, чып, чюн, Чыкъ, чыкъ, чыкъ, кюн. Кюн, кюн, тий, кюн, Жылыуунгу ий, кюн. Жарыкъ-жарыкъ тий, кюн. Жашчыгъымы сюй, кюн! Жылыт уячыгъымы, Ариу балачыгъымы. Къаргъа уа андан бери жыр айталмайды: -Къакъ, къакъ, къарр, къаррр! Къакъ, къакъ, къарр, къаррр! - деп къойгъан болмаса. 1986 ЧАУКА, ЭРЛЕН, ТИШХАНЧЫКЪ Къарачай-Малкъар жомакъ Адыл суу бойнунда бир уллу нарат терек болгъанды. Ол терекде Чаука, Эрлен, Тишханчыкъ жашагъандыла. Эрлен - терек къобуда, Тишханчыкъ - тамырла арасында, Чаука уа - бийик бутакъда, уясында. Бир эрттенликде Чаука бла Эрлен: - Бал къалашчыкъла биширейик да, ашап, бир зауукъ этейик! - дегендиле Тишханчыкъгъа. - Сора ун тартыргъа керекди. Къайсыгъыз барасыз тирменнге? деп соргъанды Тишханчыкъ. - Мен угъай! - дегенди Чаука. - Мен да угъай! - дегенди Эрлен. - Сора кесим барайым, - деп, Тишханчыкъ, будай къап чыкъны кючден кётюрюп тирменнге кегенди. Тирменлик тартдырып келгенди да: -Тылы къайсыгъыз басасыз? - деп, шош соргъанды Тишханчыкъ. - Мен угъай! - деди Чаука. - Мен да угъай! - дегенди Эрлен. - Сора тылы да кесим басайым, - деп, Тишханчыкъ бал бла тылы басханды, тешикли къалашчыкъла этгенди. - Къалашчыкъланы къайсыгъыз биширесиз? - деп, алагъа соргъанды Тишханчыкъ биягъы. - Мен угъай! - дегенди Чаука. - Мен да угъай! - дегенди Эрлен. - Сора кесим биширейим, - дегенди да, Тишханчыкъ от этгенди. Бал къалашчыкъла бишгендиле. Тишханчыкъ исси бал къашыкъчыкъланы ашлаугъа салгъанды. Салгъанды да: - Бал къалач ким ашайды? - деп соргъанды. - Мен! - дегенди Чаука. - Мен! - дегенди Эрлен. - Угъай! - дегенди Тишханчыкъ. - Сора нек? - деп, ёпкелегендиле ала. - Тирменнге ким баргъанды? - деп соргъанды Тишханчыкъ. - Сен, - дегенди Чаука. - Тылы ким басханды? - Сен, - дегенди Эрлен. - Биширген а ким этгенди? - Сен, - дегендиле Чаука да, эрлен да. - Сора ашагъан да кесим этерикме! - Тишханчыкъ къангагъа олтургъанды да, бал къалашчыкъ-ланы кеси ашап къойгъанды. САХНА ЖОМАКЪЧЫКЪЛА ЖАНГЫ ЖЫЛНЫ ИНГИРИНДЕ В.Пальчинскайтеге ушатып Жомакъ оюн Ойнагъанла: Хапарчы Бир белги Эки белги Юч белги Тёрт белги Беш белги Бир белги - узун бойлу, эрокез чачлы, эл тюбюнден жыйылмагъан къаукъалакъ жаш. Къолу-бети жууулмай, тыкыр, кенгкёнчек, эркинкёлек, платформа чурукълу, бир къулагъында сыргъа, кёкюреги жылтырауукъ сынжырла бла сырылып, бир къужурла къымылдагъан доп-доп созукку. Хуржунундан эки къулагъына эки шынтагы тартылыпды. Ол кезиуден-кезиуге музукагъа тынгылай, сериле, серлене турады. Сёлеше туруп да чайыр чайнауун бир да бузмайды. Эки белги - гызма чачлы хыштара къыз.Джинс кёнчеги ёхчеге жыртылып, киндиги ачылып, Эрнинде-бурнунда да - сыргъала. Кёзю-къашы, адам элгенирча, боялып. Бир уялмагъан. Аны хуржунундан да эки къулагъына эки шынтагы тартылыпды. Ол да музыкагъа тынгылай, серленирге ёчдю. Аузу бош болгъанлай чайыр чайнап башлайды. Юч белги - кёлсюз, баштёбен жаш. Кийген кийими юсюне артыкъ жарашмаса да, тизгинли болургъа кюрешгени кёрюнеди. Кёзюнде, сёзюнде, къымылдагъанында - арсарлыкъ. Соруугъа кесгин жауап берип къоялмайды. Экили болгъанлай турады. Тёрт белги - тизгинли, кесине базыннган, чачы ариу ишленнген таукел жаш. Беш белги - узун бойлу, узун чачлы, ариу жыйрыкълы, жарыкъ, жигер, кёзлеринден нюр жайылгъан алтынкъол къыз. Хапарчы (жабыу аллында). Жангы жылны кечеси Тамаша-сейирди. Андан болур: сау жылгъа Аллай кече бирди. Ол кече сейир затла Дайым кёп болалла, Толмазлыкъ умутларынг Окъуна толалла. (Жабыу артына жашырын къарайды, сора залгъа шыбырдап) Бюгюн да бир тамаша Иш болады дейме. Элгендирмегиз, дауур этмегиз, тилейме. (Бир дауур чыгъады да жабыу артына сагъайып) Эштдигизми? Тапкадан школ журнал тюшгенди. Жабыу! Хапарчы алай айтханлай, жабыу ачылады Жомакъ оюннга Шош къарайыкъ энди. Кетеди. Сахнада школ журнал Л харфча сюеледи. Арлакъда уа - ариу жасалгъан назы терек. Бир белги бла Эки белги «юйчюкню» аллында тёнгереп турадыла.Алгъа Эки белги уянады, турады, эснейди, кериледи, юсюн къакъгъан кибик этип, залгъа бурулады. Эки белги Иги къарагъыз манга, Ыргъакъгъа ушагъаннга, Мен аман окъугъаннга Бек сюйюп нёгерме. Иги окъугъан, санга, (иги окъугъанны кёргюзтюп) Туугъанлы да дертме. Сумкачыгъындан кюзгю чыгъарып, тозурагъан чачын, тюкюрюк мылы этип, сылайды. Кёремисиз, къаллайма! Мен модадан къалмайма! Бир ариума да кесим, Къарап тоймайды кёзюм. Нем да аламатды, тап. Кёзюм тоймайды къарап. Бурнумда алтын сыргъам, Эрнимде кюмюш сыргъам, Энди уа киндигиме Бла узун тилиме, Салдырлыкъма юшчюгюн! Тенг къызымы, зарландырып, Кюйдюрлюкме ишчигин! Къууанып, ёрге-ёрге секиреди. Мен тепсей да билеме (бир къужурла тепсейди) Жырлагъан да этеме (бир къужурла жырлайды). Бир белги туруп, эрокезин - башында къызыл кикиригин, тюкюрюк мылы этип, тюзетирге кюрешеди. Сора кёзлерин ууа, залгъа бурулады. Бир белги Къарачыгъыз, нечикме, Тюз да къамиш кибикме! Таныгъансыз, кёреме, Къызыу салам береме Тенглерим мытырлагъа. (Къол булгъайды.) Бек разыма алагъа, Сюймейле да окъургъа, Билимлиле болургъа. Эки белги (Бир белгини эслемей). Уста тепсей билеме, (биягъы бир къужурла силкинеди) Жырлагъан да этеме. (биягъы бир къужурла къычырады) Бир белги Неди бу тыпар-тупур?! Тангны атма да бир къой. Алаймы айталла жыр, Алаймы тепсейле, хой! Жыр айта, ол Эки белгиден да къужурла силкинеди. Топи хияно, Топи хияно, Топи-топи кена сона, Топи карка сияно! Эки белги (элгенип) Ах кюнюм, бодуркъугъа Ушагъан, сен кимсе? Бир белги (сейир этип). Ма санга!Мен Бирме да! Сен а, сен экисе. Эки белги (кокалана) Тепсей кетип башымы Чайкъагъан болурма, эшта. Эки белги (ачыуланып). Бодуркъу деп атыма, Билип айтханса, ёчеш да! Алай тюйюлмюдю, айт, Бахча гинжи терк? Ансы чачынгдан тутуп. Жетдирирме дерт! Эки белги Тенгим, ой не дертди ол, Хоншула ушайбыз да, Мытырны тефтеринде Биз бирге жашайбыз да. Бир белги (махтанып) Хау, тенглебиз, тюзсе сен. Кёлсюзню мытыр этген, Билимсиз этген да биз. Залимлебиз экибиз! Юч белги журнал «юйчюкден» чыгъады. Юч белги (аланы къатларына келип) Эринчекде къонакъда Мен да болуучума, Эринчекден дерслерин Хаман соруучума. Не десенг да, юч алгъан Бир жукъла биледи, Ажашмайын, агъачдан Жол танып келеди. Бир белги (Юч белгиге). Не дейсе? Экибизге, Айтчы бир, сен несе?! Кирме тефтерибизге, Ансы тюйюлесе! Бир белги къыжырагъанлыкъгъа Юч белги кетмейди. Нек тураса чирелип, Бодуркъуча сирелип?! Керек тюйюлсе бизге, Урунма кёзюбюзге! Юч белгини экиси да тюртедиле, алай жеринден тепдиралмайдыла. Кетмей эсенг, тюебиз, (кюлюп) Тюерге бек сюебиз! Тёрт белги бла Беш белги киредиле. Тёрт белги Бош тиесиз сиз анга, Кючюгюз къарырмы? Сизни кибикчикледен Ол къоркъуп къалырмы? Эки белги Менми «кибикчикме»?! Сен Сандырай тураса! Терк къуруп кет кёзюмден, Ачыуландыраса! Бир белги Мени уа, басхыч хурттак, Ачыуландыргъанса. Терк къуруп кет былайдан Ансы, ансы, ансы!.. Алай атханы сайын бир атлай, Бир белги Тёрт белгиге жанлайды. Беш белги (Бир белги бла Эки белгиге) Тыныгъыз, кесигизни Сиз кимле сунасыз?! Биригип да экигиз Юч кючден боласыз. Юч белги Бирге экини къошсанг (бармакъларын санай, къууанып) Юч болады, юч! Сора нек махтанасыз? Тенгди, тенгди кюч! Эки белги Къара сен анга! Алты Болады, иги терге. Бир белги Тогъуз болады, тогъуз, Экини къошсанг бирге! Эки белги жети болады деп, Бир белги тогъуз болады деп даулашып башлайдыла. Тёрт белги (залгъа) Ушамайыкъ былагъа, Къаукъалакъ мытырлагъа. Эсеп эте билирге, Керелерге, бёлюрге, Къоратыргъа, къошаргъа, Игилеге ушаргъа Кимге да керекди бек, Болмай мытыр, эринчек. Китап окъургъа сюйген Сабийчикле бла мен Жюрютеме шуёхлукъ. Керек болса, болушлукъ Этеме мен алагъа, Дерсге кёл салгъанлагъа. Беш белги (залгъа) Кёл салып окъугъаннга Кёп билим береме мен, Тенгизлени тюбюнде, Аламны теренинде Болгъанны кёреме мен. Сюйюп айтама хапар Дунья адабиятдан, Сабийлеге айтырым Кёпдю хар тюрлю затдан. Дерс этерге эринип, Кюнюн зыраф жойгъаннга Айтырыгъым буду: - Сен Шуёх тюйюлсе манга. Бир белги Бек керек эдинг. (Бирге шыбырдап) Сен а, Сен а не дейсе анга? Баш кётюрмей окъургъа Неге керекди манга? Китаплагъа къапланып Жалан да тели турады. Экибизни кесинден Аз билген да нек сунады? Эки белги (шыбырдап). Бусагъатчыкъдан бурнун Салындырайым, Сабийлени аллында Абындырайым! (Беш белгиге уллу сёлешип) Бизден билимли эсенг, Кёрейик сени сынап. Мени бармакъларымы Чыгъаллыкъмыса санап? Беш белги (кюлюп) Ондула бармакъларынг, Хар къолунгда - бешишер. Юч белги (бармакъларын санап) Тюз айтады. (Эки белгиге) Да шекли Эсенг, кесинг санап кёр. Эки белги (санап) Хау, ма былай! Жетиди. Беш ажашхан этеди. Угъай, угъай - тогъузду. (къолун залгъа тутуп) Тёртдю, тёртдю солумда, Онгумда уа, онгумда (санаргъа кюреше) Алтыды да - тогъузду! Бир белги сабийледен болушлукъ излеп залгъа жашырын къарайды. Сабийле шыбырдап «он» дейдиле. Бир белги (махтанып) Он болады! Тёрт белги (сейирсинип) Аперим. Бир белги (сол къолун залгъа тутуп, ёхтем) Онгумда - он! (онг къолун тутуп) Солумда, Солумда да он. Жерим Ка-ка-де-ми-я-да-ды! Сизнича ууакъ-тюек Затчыкъла бла мен нек Ушакъ эте турама. Энди ака-кака-де Де-миягъа барама! Тёрт белги бла Беш белги кюледиле. Беш белги Къайсыбыз этебиз дау? Уллу эсепчисе, хау! Сени аллынга къарап Турадыла, хайда чап! Бир белги Бош масхара этесе, Бош мардадан ётесе. Хар къолумда онушар Бармакъ барды! Беш белги Тапсашар, Иги сана - бешди. Эки белги Жетиди, ёчеш да! Тёрт белги Бош даулашма, боллукъду. Беш белги Къой, билмейсе бир жукъ да! Экип белги (Беш белгиге) Билмей эсем сорчу бир, Мен акъыл токъмакъма, бил! Беш белги (Эки белгиге). Сора хайт де, сорайым, Билиминги сынайым. Сени сюйген кёгетинг, Эки белги, неди? Эки белги (аууз суулары келе). Хууанды, баллы хууан! Беш белги Ол неде битеди? Эки белги (кюлюп). Билмеймисе?! Теркеде! Ол къышха бишеди. Биринчи жаугъан къаргъа Доп этип тюшеди. Тёрт белги (кюлюп). Тюз айтаса, хууанла Терекде бителле, Кюз артында тизилип Къыблагъа кетелле. Тёрт белги (Бир белгиге) Энди харфлыкъгъа къарайыкъ, Ма бу сёзню чыгъарайыкъ. Бир белги, не кюрешип, окъуялмайды. Тёрт белги Бу не харфды? Бир белги Бу ожакъды. Тышы къара, ичи - акъды. Тёрт белги Бу харфны сорама мен. Бир белги Ол хырфмыд да, къамажакъды. Тёрт белги Ой, санга не уа, Ж харфды бу. Бир белги Хау санга, Ж харф, Губуду, губу. Беш белги (кюлюп). Залимсе да, залимсе. Сен керти да алимсе. Эй,созукку, шек болмазча, Энди атынгы да жазчы. Бир белги (къангнгагъа таукел жанлап). Жазмай а! Мен бусагъат. Арсар болады. Беш белги Не тураса? Бир белги (Эки белгиге шыбырдап) Эт бир зат. Эки белги имбашларын жыйырады. Тёрт белги Эки, тенгинге болуш, Ансы бедишлик болады. Эки белги Болушмай а тенгиме, Б ма былай жазылады. Эки белги къангнгагъа «быдырлы» Б харфны жазады. Беш белги Андан арысын да жаз. Эки белги Не? Къалай? Ол не хапарды?! Беш белги Хайда, хайда, бол! Эки белги (мангылайын къашый) Андан Арысы дамы ба-барды? Беш белги Къуру Б-мыд да аты? Бир белги (Эки белгиге ачыууланып). Этме атымы жарты! Эки белги Сени кибик жартыны Аты да жарты-къурту. Бир белги (ёрелеширге хазырлана). Кимди дейсе ол жарты?! Эки белги Бирди, Бир аны аты! Бир белги бла Эки белги жагъалашадыла. Беш белги бла Тёрт белги аланы айырадыла. Юч белги (Беш белгиге). Мен жазайым атларын Ала бюгюнде ары Тефтерлеринде таза, Халатсыз ариу жаза Турурча. Беш белги Хау, алай эт, Ёз атларына юйрет. Юч белги школ къангнгада Бир белги, Эки белги деп ариу жазады, окъуйду. Беш белги Сау бол, Юч белги, ариу жаздынг, ариу окъудунг. Юч белги Бираздан Тёрт белгиге Жетергеди умутум. Тёрт белги Аперим. Мени жетсенг, Антлы тенгим болурса, Къадалып окъуй кетсенг, Уллу билим алырса. Беш белги Игиди билим алгъан, Хомухлукъ - аманды. Энди уа биз журналгъа Кирейик, заманды. Журналгъа киредиле. Ары Бир белги бла Эки белги да кирир мурат этедиле, алай аланы ары къоймайдыла. Бир белги Неди бу этгенигиз?! Къоюгъуз юйюбюзге! Тёрт белги Эринчеклесиз да сиз, Керек тюйюлсюз бизге. Эки белги Къалай керек тюйюлбюз Мытырла бар къадарда? Бизсиз не этериксиз Окъумагъанла барда? Тёрт белги Айтчы, Эки, сен къайда Кёресе мытырланы? Энди башха школда Излегиз сиз аланы. Бир белги Неле, неле дедигиз? Хау, бек керек эдигиз! (Эки белгиге) Кел, мен бир башха журнал Билеме да, анда хал Мындан кёп да игиди, Башчылары Экиди. Башха школгъа чабайыкъ, Биз мытырла табайыкъ. Беш белги Терк къорагъыз, хайда, терк! Сизге мында жокъду жер! Бир белги бла Эки белги баш тёбен болуп кетедиле. Хапарчы киреди. Хапарчы Энди уа Жангы жылгъа Ариу тюбейик. Жыргъа Уста жыр айтсын бизге, Кюн жая кёлюбюзге. Бир къызчыкъ сахнагъа чыгъып жыр айтады. Ол кезиуде бир жашчыкъ бла бир къызчыкъ ариу тепсейдиле Кёрчюгюз, тойчу жашчыкъ Тепсерге сюйген къызчыкъ Бла аламат тепсейди, Къушча уча «осса» дейди! (сабийлеге) Сиз да чыгъыгъыз бери Жангы жылгъа тюберге. Къууанч къанатын керип Турсун ёмюр-ёмюрге! Сабийле сахнагъа чабып чыгъадыла. Жангы жылгъа (ол 5-6 жыллыкъ жашчыкъ болургъа керекди) къууанчлы тюбейдиле, ойнайдыла, тепсейдиле. Жабыу ЧЫГЫРЧЫКЪ бла АМАНКАЙ Жомакъ оюн Ойнагъанла: Хапарчы - окъуучу. Аманкай - текебашчыкъ, къынгырбутчукъ, къуйрукълучукъ, тюключюк, заранын жетдире айланнган бир арыкъ шайтанчыкъ. Чыгырчыкъ - къолан жамаулу кёнчеги, кёлеги, къалпагъы элек-элек, чарыкълары жыртыкъ, алай жарыкъ кёллю кёсе гостачыкъ. Хапарчы Буруннгу къабарты Эллени биринде, Чалыдан ишленнген Юйлени биринде, Бир камсык кишичик Жашагъанды, Хатлама биширип Ашагъанды. Аты Чыгырчыкъ эди, Дейди жомакъ, Чамчы, оюнчу эди Дейди жомакъ. Ол бирде отуннга Тебрегенди, Жолда шайтаннга Тюбегенди. Чыгырчыкъ Ой, жол болсун, къынгырчыкъ! Аманкай Ой, санга да, Чыгырчыкъ! Чыгырчыкъ Не жюрюйсе? Аманкай Ишим бар. Чыгырчыкъ Кимге? Аманкай Санга тишим бар! Чыгырчыкъ Бош билейсе сен тишинги, Ма - мен, ма - сен, айт ишинги. Аманкай Ишим а олду Санга - чыгыргъа, Устаса билеме, Чамгъа, чурумгъа. Мени женгаллыкъ эсенг - Кёрчю! Къозуталлыкъ эсенг - |